ماراتن طرح تفصیلی ناموفق بود

گفته میشود اجرای کامل و حتی ناقص طرح تفصیلی با منافع شهرداری تهران و درآمد حاصل از تراکم فروشی توسط این سازمان در تضاد است و به همین دلیل اجرای این طرح با مانع روبه روست. بنا بود طرح تفصیلی نقشه راه مدیریت شهری تهران باشد تا بر اساس آن هرگونه تصمیم گیری و اقدام در شهر بر اساس برنامه باشد، اما انتقادات و مصوبات شورای عالی شهرسازی گویای آن است که ظاهراً این نقشه راه به بیراهه رفته و تهران نه تنها دارای یک برنامه مدون شهری نشده است بلکه مشکلات آن روزبه روز بزرگ و بزرگ تر میشود. حال سؤال این است که آیا طرح تفصیلی تهران فاقد پشتوانه بینش و مطالعه جامعه شناختی بوده است. وقت آن رسیده که متولیان از خود بپرسند امروز طرح های شهری چه کمکی به کاهش مشکلات شهر تهران کرده است. نیم نگاهی به آغاز تخلفات شهرداری طرح تفصیلی تهران هم همزمان با تدوین طرح جامع اول به تصویب رسید و به مورداجرا گذاشته شد. شهرداریها پس از تصویب طرح های جامع و تفصیلی با دقت این ضوابط را به اجرا درآوردند. اندک افرادی هم که قصد تخلف از این مقررات و پروانه ساختمانی را داشتند با برخورد جدی شهرداری روبه رو شده و با توقف عملیات ساختمانی، پرونده آنها برای تخریب به کمیسیون ماده 100 قانون شهرداری ارجاع میشد. شهرداری تهران بر اساس ماده 7 قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری مکلف به اجرای آنها بوده است اما به تدریج با مقاومت در برابر این ضوابط و تبدیل آنها به منبعی برای کسب درآمد از سوی شهردار وقت تهران در دهه 70 شد که به نظر میرسید با حمایت برخی از مدیران، اعتراض های مردم، کارشناسان و رسانه ها برای این قانون شکنیها بیتأثیر شد. کمیسیون ماده 100 نیز به جای صدور حکم تخریب در مورد تخلفات ساختمانی به گرفتن جریمه بسنده کرد.اکنون حال نزار و نگران کننده شهر تهران، مسئولان تازه روی کار آمده راه و شهرسازی را بر آن داشته تا مغایرت های این طرح را موردبازنگری قرار دهند. تدوین طرح های شهری یک طرفه است ایمان رفیعی، یک کارشناس شهری دراین باره گفت: مشکل این طرح ها این است که معمولاً بدون در نظر داشتن پیش زمینه های آن، به صورت یک طرفه تهیه و برای اجرا ابلاغ میشود، حال آنکه این طرح باید به گونه ای باشند که خودش زمینه ای برای ایجاد مشکلات نباشد. وی با تأکید بر اینکه نگاه شهرداری به مردم پیش از آنکه مشورتی باشد حاکمیتی است، افزود: به دلیل آنکه صلاحیت های ویژه ای همچون اداره شهر و صدور جواز ساختمانی در اختیار شهرداری است درنتیجه این نهاد خود قوانین را رعایت نمیکند. این در حالی است که این طرح نباید اجازه دهد تا در هر مکان و موقعیتی دل بخواهی اجازه ساخت و ساز داده شود. این کارشناس شهری در ادامه با اشاره به مغایرت ها و سوء استفاده از برخی پروژه های شهری پیش از اجرای طرح تفصیلی گفت: بعضاً پهنه بندیهایی که در ارتباط با نوع کاربریها قرار داده شده و اینکه چه قسمت هایی از تهران باید چه نوع کاربریهایی داشته باشند مغایر با قوانین ارگان های مربوطه است و در این میان تنها منافع شهروندان زیر سؤال میرود. رفیعی ادامه داد: نهایتاً تبعات اجرای نامناسب این طرح بر دوش مردم است، چنانکه تا چند سال پیش در بحث بافت فرسوده یکسری ضوابط بالاجبار تدوین شد، مثلاً احیای سه محله بدون در نظر گرفتن فضای پارک، بعد یکباره در یک محله بافت فرسوده چندین پارک ایجاد شد، یا مشاهده کردیم که آموزش وپرورش برخی فضاها و محلات را با مقیاسی بزرگ آموزشی اعلام کرده و به واسطه آن مساحت بزرگی از بافت مسکونی تخریب شده است. اما بعد از رسیدن به مرحله اجرا، این وزارتخانه اعلام میکند این فضا با قانون مغایرت دارد که این مغایرت ها به دلیل عدم هماهنگی شهرداری با ارگان های مرتبط است. این کارشناس امور شهری ادامه داد: این اقدام مالکی را که اراضیاش تغییر کاربری یافته متضرر میکند، از طرفی زمینی که در طرح تفصیلی تغییر کاربری پیدا کند مالک تا 10 سال قادر به فروش آن نیست مگر آنکه خود شهرداری به قیمتی پایین بفروشد که آن هم معمولاً به جای پول نقد تهاتر میکند. رفیعی گفت: مشکل اینجاست که شهردار خودش را پاسخگو نمیداند، درحالیکه همه نهادهای نظارتی یک نماینده در طرح تفصیلی دارند اما مشکل اینجاست که علاوه بر فراهم نبودن زیرساخت ها و پیش زمینه های اجرای آن، کاملاً حاکمیتی عمل میشود. وی با اشاره به اینکه تغییر کاربری فارغ از هزینه های آن برای مردم، بحثی زمان بر بوده و خسارات بلندمدت بر جای میگذارد،افزود: وقتی یک زمین 2 هزارمتری طبق قانون به کاربری آموزشی تغییر مییابد، حداقل طبق قانون باید 10 سال آن زمین رها شود تا شما بتوانید تغییر کاربری دهید یعنی به همین راحتی هم تغییر دوباره کاربری امکان پذیر نیست. متخصصان شهری توان طراحی یک شهر را ندارند کارشناس امور اقتصادی دراین باره گفت: متأسفانه اینگونه طرح ها که با هزینه های گزافی تهیه میشوند قدرت اجرایی کافی ندارند و نمونه آن در طرح تفصیلی این است که به دلیل محدودیت های درآمدی شهرداریها با تراکم فروشی و تغییر کاربری به راحتی زیرسوال میرود. بهمن آرمان با بیان اینکه شهرها عملاً دارای هیچگونه انسجام شهرسازی نیستند، گفت: با ورود خارجیها به شهرهای ایران و مشاهده یک یا دو ساختمان 15 طبقه در کنار یک ساختمان و یا وجود تعداد زیادی مغازه در کنار هم، نخستین پرسشی که مطرح میکنند این است که آیا در شهرها طرح جامع وجود ندارد. وی افزود: شرکت های مهندسین مشاور با هزینه های گزافی چنین طرح هایی را طراحی میکنند که بر روی کاغذ خیلی مناسب هستند اما ازآنجاییکه این طرح ها دارای قدرت اجرایی نیستند چیزی در عمل مشاهده نمیشود که بتواند یک چهره امروزی و درعین حال پیشرفته از شهرهای ما ارائه دهد. این کارشناس امور اقتصادی با بیان اینکه نمی توان به آمارهای شهرداری چندان اعتمادی کرد، اظهار داشت: روند ساخت وساز طبق طرح تفصیلی و تبدیل واحدهای کوچک به واحدهای بزرگ نشان دهنده افزایش تراکم در مناطق مختلف شهرداری تهران است و به نوعی اقتصاد شهرداری تهران و تمام شهرداریهای کشور به فروش تراکم گره خورده است. آرمان گفت: ممکن است در مناطق خاص کاهش تراکم جمعیت اتفاق افتاده باشد ولی این مسئله خود منجر به گسترش حاشیه نشینی میشود که این مناطق نیز فاقد استانداردهای زیست محیطی در سطح کشور است، بنابراین به علت اینکه سرمایه گذاری کافی در دیگر استان های کشور صورت نمیگیرد و بخش خدمات در تهران خیلی فعال است شکل گیری شهرک های حاشیه ای تشدید میشوند. وی با بیان اینکه مسائل شهرسازی و شهرنشینی در دنیا در روش های خیلی مشخص و استانداردی تعریف شده است، ادامه داد: بنابراین به جای اینکه در این زمینه دست به ابداعاتی بزنیم که بدون شک کامل هم نیستند میتوانیم از الگوهای مناسب سایر کشورها استفاده کنیم. این کارشناس امور اقتصادی تأکید کرد: به باور من متخصصان شهری ما توان طراحی یک شهر با الگوهایی مناسب را ندارند، به همین دلیل هم ما شاهد آن هستیم که در کشورهای شبیه ایران یا کشورهای شرق اروپا از متخصصان شهرسازی و معتبر سایر کشورها استفاده میشود. آرمان ادامه داد: بنابراین شهرسازی و طراحی شهرها مسئله کاملاً تخصصی است و این تخصص کمتر در اختیار شرکت های مهندس مشاور ما است به ویژه آنکه به علت عدم وجود فضای کسب وکار آرشیتکت های بنام ایرانی در سایر کشورها مشغول به کار میشوند، فارغ التحصیلان دانشگاهی نیز به دلیل آموزش های صرف تئوری، دور از انتظار است که با سپردن اینگونه طرح های مهم شهری به دست این افراد نتایج مثبتی دربر داشته باشد.