شهرها، واقعی ترین نمایشگاه معماری

* آیا معماری و محیط شهر بر روی رفتار اجتماعی شهروندان تاثیر خواهد داشت؟آیا معماری مطلوب و مناسب باعث بروز رفتارهای مناسب در محیط شهری می شود؟ خستگی و رکود ذهن، فعال نشدن حواس در درک محیط شهری و بیتوجهی به محیط اطراف از جمله عواید بینظمی در معماری محیط شهر است. در گفتگو با کارشناسان و صاحب نظران معماری به این موضوع پرداخته ایم که در ادامه میخوانید. خیابان محل زندگی اجتماعی مهندس سهراب مشهودی در رابطه با تأثیر فضاهای معماری بر روی رفتارهای اجتماعی میگوید: هیچ شکی نیست که معماری و فضاهای شهری بر روی رفتارهای اجتماعی و فرهنگ معاشرت آنها اثر مستقیم دارد. به طور مثال کافی است انتهای کوچه ای بن بست باشد و ماشین از آن عبور نکند کاملاً بر روی روابط کسانی که در همسایگی هم در آن منطقه قرارگرفته اند تأثیر میگذارد. وی اضافه میکند: فرض کنید دو ساختمان در مقابل هم به گونه ای ساخته شود که همه مجبور باشند در تمام ساعات پرده را بکشند تا از معرض دید قرار گرفتن در امان باشند. روابط خاصی را برای تمام افراد ساکن آنجا ایجاد میکند. وی اضافه میکند: به دلیل عدم وجود پارکینگ کافی، برخی از ماشین ها در پیاده روهایی که مخصوص عابران پیاده است ماشین خود را پارک میکنند و این مسئله باعث میشود عابر پیاده نتواند تمام مسیر را در پیاده رو حرکت کند و برای اتمام مسیر خود به خیابان بیاید و این موضوع کاملاً بر روی حس افراد به یکدیگر و تعامل آنها اثر خواهد گذاشت. این مهندس معمار به تجربیات دیگر کشورها اشاره میکند و میگوید: بعضی خانه های انگلیس چند بلوک یا چند مجتمع یک فضای سبز مشترک دارند که این طراحی شهری باعث تقویت روابط اجتماعی ساکنان آن و تعامل آنها با یکدیگر خواهد شد. اما متاسفانه در حال حاضر در ایران برج هایی ساخته می شود که چند صد خانوار هم در آن زندگی میکنند اما این برج ها به گونه ای ساخته شده که افراد ساکن حتی با همدیگر سلام و علیک هم ندارند. وی درباره راهکار حل چنین معضلاتی گفت: متقاضیان واحدهای آپارتمانی باید بدانند خانه هایی که می خرند چه تاثیری بر روحیه و رفتار آنها خواهد داشت. به نظر من نگاهی تخصصی لازم است وباید این فرهنگ سازی انجام شود تا به متقاضی گفته شود هنگامیکه برای خرید خانه میروند، اگر فاصله ساختمان ها با همسایگان برای رسیدن به سود بیشتر رعایت نشده باشد، از خرید آن خانه خود داری کنند. وی تأکید میکند: نشریات ورسانه ها باید به این موضوع بپردازند که وقتی فردی میخواهد به خرید خانه بپردازد چه موارد دیگری غیر از ظاهر خانه را باید در نظر بگیرد. مشهودی تأکید میکند: در حال حاضر خیابان های ما فقط محل عبور شده اند اگر که خیابان باید محل زندگی اجتماعی شهروندان باشد. باید این مسائل در طراحی شهری ما تقویت شود و این تنها با فرهنگ سازی ممکن است. مشهودی در رابطه با نقش معماران گفت: به نظر من معماران به شدت تحت فشار کارفرماها قرار میگیرند. آنها کوشش هایی را انجام میدهند اما زیر فشار کارفرما، اقدامات متفاوتی هم انجام میشود . فضای شهر متعلق به مردم است دکتر سپیده شفایی معمار وشهر ساز، در این رابطه به ما میگوید: شهروند امروز با حواس پنج گانه اش با محیط اطراف ارتباط برقرار میکند . اما متاسفانه در حال حاضر نه تصویر خوبی را با چشمانش میبیند و باوجود چنین ترافیکی، نه صدای خوبی را میشنود، نه باوجود دود گازوییل و بنزین زباله ها بوی خوبی را می شنود، و تمام حواس پنج گانه اش دریافت خوبی از شهر ندارد. شفایی اضافه می کند: ما تجربیاتی را درگذشته داشته ایم. شهروند ما درگذشته آسمان،کوه و درخت را میدید. حتی صدای جوی آب را میشنید. چشم شهروند فضای مطلوب تری میدید. در خیابان های شهر که عبور میکرد ، در چهارراه استانبول بوی خوش قهوه فروشیها نشانه ای از شهر تهران بود. شهرها بوی خوشی داشت و آدم ها وارد این فضا که میشدند احساس تعلق خاطر خوبی میکردند. وی ادامه میدهد:زمانی بود که روی چنارهای ولیعصر، صدای گنجشک ها را میشنیدی .آدم ها پیش ترها اگر سر گذر یا معبری میآمدند یا روی سکوی خانه شان مینشستند طعم خوش حقوق شهروندی را میچشیدند . اگر شهروند با تمام حواس پنج گانه اش دریافت مطبوعی از شهر داشته باشد، بازتاب یا واکنش مطبوعی نیز نشان خواهد داد. این معمار ادامه میدهد: در حال حاضر با دستان خود این همه اغتشاش عجیب وغریب بصری را در نماهای ساختمانی به وجود آورده ایم. وی به تخریب محیط طبیعی در شهر اشاره میکند ومی گوید: هرجایی که تپه ای وجود داشته آن را صاف کرده ایم تا اتوبان راحت تر از آن عبور کند. مثلا ما تپه قیطریه و تمام ساختار محیطی قیطریه را از بین بردیم تا اتوبان صدر را از آن عبور بدهیم. در یوسف آباد تپه اکبریه را برداشتیم تا بزرگراه حکیم را از آن عبور بدهیم. وی در رابطه با اینکه چگونه میتوان هم به پیشرفت و تکنولوژِی دست پیدا کرد و هم محیط طبیعی را خراب نکرد میگوید: میتوان بزرگراه را از پایین تپه عبور داد. در خیلی از جاهای دنیا که چند میلیون نفر جمعیت دارند، آلودگی و ازدحام ما را ندارند. در شهر نیویورک با 17 میلیون نفر جمعیت، یک اتوبان بیشتر وجود ندارد . راهکار حل این معضل وظیفه مدیریت شهری وی با اشاره به اینکه راهکار حل این معضل وظیفه مدیریت شهری است، اضافه میکند: تفکر به شهر باید عوض شود. تا زمانی که خیال میکنیم حل مشکل شهر از طریق اتوبان است، معضلات و مشکلات، حل نخواهد شد. شفایی تأکید می کند: روی شهر و فضاهای روی شهر متعلق به مردم است. ماشین ها و ازدحام ماشین ها را باید به زیرزمین انتقال داد.کاری که در فرانسه انجام میشود. راهکارها در دنیا زیاد است ما باید چشمان خود را بازکنیم و ببینیم در دنیا چه اتفاقاتی میافتد تا از آنها الگو بگیریم. در همه دنیا به این مسئله رسیده اند که اتوبان فضای شهری نیست، یا باید آن را زیرخاک دفن کرد یا وسایل حمل ونقل عمومی دیگر را جایگزین آن کرد. در همه دنیا شهر دارد به شهریت مدنیت و روابط اجتماعی آن برمیگردد. این معمار در پایان تأکید میکند: سیاست های نادرست باید اصلاح شود .همه باید دست به دست هم بدهند تا در یک محیط شهری مطلوب زندگی کنیم. معلوم است در شهری که صدای ماشین ها و بوی دود آلودگی و بوی گند آن و اغتشاشات بصری آن آدم را دیوانه میکند و آفتاب گرم داغ آن هم روی سرمان میخورد، فرد احساس شادابی و خرمی نخواهد کرد. در این شرایط فرد کارهایی را که نباید، انجام میدهد چون محیط باعث این مسائل شده است. نتیجه گ یری شهری که در آن زن، کودک و سالمند نباشد یک محیط خشن مردانه است. محیط تلطیف شده ای نیست که میتواند باعث واکنش منفی شهرندان شود.باید به شهر نگاهی اجتماعی داشته باشیم.شهر ظرفی برای زندگی مظروفی به نام انسان است.ما به این مظروف ارجی نمیدهیم و کاملاً آن را فراموش کرده ایم. دکتر مهدی مقیمی، کارشناس ارشد معماری از دانشگاه تهران، دکترای معماری در گرایش سازه های فضاکار از مرکز تحقیقات سازه های فضا کار دانشگاه Surrey انگلستان، عضو هیئت علمی گروه معماری و مدیر طرح های عمرانی دانشگاه زنجان، عضو هیئت مدیره انجمن علمی سازه های فضاکار ایران است. به مناسبت برگزاری چهاردهمین نمایشگاه بین المللی صنعت ساختمان به سراغ او رفتیم تا نظراتش را در خصوص این رویداد مهم صنعت ساختمان جویا شویم. پیام ساختمان: نظر شما درباره ضرورت برگزاری نمایشگاه صنعت ساختمان در کشور چیست؟ البته که ضروری است، چیزی که به اندازه برگزاری نمایشگاه مهم است، بررسی میزان دستیابی آن به اهدافش پس از برگزاری است! آیا هدف نمایشگاه صنعت ساختمان صرفا توسعه تجارت مصالح ساختمانی است؟یا اهداف آموزشی، انتقال فناوری، ایجاد زیرساخت های بنیادین برای همکاریهای بلندمدت، اهداف فنی و اجرایی و ... نیز مدنظر هستند؟ نمایشگاه صنعت ساختمان فقط یک ویترین بزرگ مصالح نیست، باید در حین برگزاری و پس از اتمام آن، به روش علمی میزان نیل به اهداف کلان نمایشگاه مورد ارزیابی تخصصی و نقد بیطرفانه قرار گیرد، نتایج این ارزیابی، مستند شده و منتشر شود و در برگزاری دوره های بعدی مد نظر قرار گیرند. پیام ساختمان: نمایشگاه چه نقشی در محکم تر نمودن پیوند دانشگاه و صنعت میتواند بازی کند؟ عرضه روش های نوین طراحی، ساخت و نگهداری در نمایشگاه و حضور اساتید و دانشجویان رشته های مرتبط، این امکان بالقوه را ایجاد میکند که تعاملات جدیدی بین صنعت ساختمان و دانشگاه ها برای بومی نمودن فناوریهای نوین ایجاد گردند. البته به عمل درآوردن این امکان بستگی تام دارد به باورهای مدیران ارشد در صنعت که متاسفانه هنوز عموماً دولتی و دوره ای هستند و لذا امکان و انگیزه برنامه ریزی بلندمدت، به ویژه برای پروژه های پژوهشی را ندارند. در بخش خصوصی نیز بسیاری از (و نه اکثر) سرمایه گذاران صنعت ساختمان غیرمتخصص و سنتی نگر و سرمایه محور از نوع کوتاه مدت هستند و دلیلی برای انعقاد قراردادهای پژوهشی برای دستیابی به فناوریهای جدیدتر نمیبینند. لیکن در نهایت برگزاری نمایشگاه هایی با غرفه های روزآمد، بر سیر تکامل این رابطه بی تاثیر نیست. پیام ساختمان: برگزاری نمایشگاه چه تاثیری بر معماری معاصر ما میتواند داشته باشد؟ شهرهای ما بهترین، بزرگ ترین و واقعیترین نمایشگاه های آثار معماری معاصر ما هستند که واقعیت های اجتماعی دورانمان را بیکم وکاست، و بدون تعارف و رودربایستی و مصلحت اندیشی، به نمایش جهانی می گذارند. شکل گیری شهرهای یک کشور یا منطقه جغرافیایی، روندی بلندمدت و متاثر از بسیاری عوامل ریشه ای توسعه مانند عوامل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و ... است. بنابراین، برگزاری یک یا چند نمایشگاه از نظر من تاثیر عمیق و معناداری بر سیمای معماری شهرهای ما نخواهد داشت. اگر سؤال از بهبودی مطرح می شود، حتما حسی دال بر نوعی بیماری یا آشفتگی و عدم توازن وجود دارد که موجب طرح این سؤال میگردد. در این صورت باید به صورت علمی و بنیادین به آسیب شناسی این بیماری و عدم تعادل پرداخت که خوشبختانه در بسیاری از بحث ها و تحقیقات دانشگاهی بدان پرداخته میشود. پیام ساختمان: باوجوداین تعداد دانشگاه، استادان بنام و مجرب و دانشجویان کثیر و اکثراً باانگیزه، چرا تحولات مثبت وسیعی در معماری معاصر ایران قابل مشاهده نیست؟ معماری و شهرسازی، نمود مجسم فرهنگ هر قوم و ملت هستند. دقیقاً به همین دلیل، تصمیم سازان و تصمیم گیران کلان در این حوزه ها باید بر اساس سوابق و شایستگیها، از میان فرهنگیترین افراد و توسط فرهیختگان مرتبط با این تخصص ها "انتخاب" گردند و نیز حاصل تصمیماتشان مستمر توسط گروه های تخصصی بیسویه رصد شده و بازخورد عملی این تصمیمات نقادی شوند؛ روشن است که باید برای اجرای این تصمیمات، افراد مناسبی با سوابق اجرایی مثبت منصوب شوند. پیام ساختمان: با توجه به بازدیدهایی که از نمایشگاه صنعت ساختمان در داخل و خارج از کشور داشته اید، ارزیابیتان از برگزاری این گونه نمایشگاه ها چیست؟ همیشه مفیدند و مفیدتر خواهند بود اگر خودمان را به استانداردهای نمایشگاه های معتبر بین المللی نزدیک تر کنیم. نمایشگاه های معتبر کانون های بزرگی هستند از مراسم و برنامه های مختلف و بسیار متنوع آموزشی، سمینارهای تخصصی که در کنار تبلیغ محصولات، شرکت کنندگان فرصت پیدا میکنند به صورت چهره به چهره و متقابل با تولیدکنندگان، مواد و ابزارهای نوین و آفرینندگان روش ها و سیستم های جدید به بحث و تعامل بپردازند. در نهایت تجربه شرکت در چنین نمایشگاهی بسیار زنده و انگیزه بخش و حتی گه گاه از نظر زندگی تخصصی افراد سرنوشت ساز است. پیام ساختمان: به نظر شما برگزاری نمایشگاه میتواند به صنعتی سازی ساختمان های ما کمک کند؟ بله، اما به شرط احساس نیاز به صنعتی سازی ساختمان در میان ارباب این صنعت؛ چه دولتی و چه خصوصی، که پیش نیاز آن داشتن تعریف روشن و متوازنی از توسعه پایدار در میان جامعه و مدیران بخش های مختلف است! دقت کنید که صنعتی سازی به خودیخود امری مقدس نیست، بلکه پاسخی است به یک نیاز که در شرایط خاص اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی به وجود میآید. اگر جامعه ای به هر دلیل این نیاز را عمیقاً احساس نکند، تجویز نسخه صنعتی سازی کاملاً نا به جا و تحمیلی خواهد بود و مانند جامعه معاصر ما مقاومت های عمدی و گاه لجوجانه ای در مقابل آن صورت میگیرد که منجر به هدر رفت بیشتر منابع خواهد شد. پیام ساختمان: آیا این نمایشگاه میتواند نشان دهنده پیشرفت در صنعت ساختمان کشورمان باشد؟ آنچه میتواند نشان دهنده پیشرفت در صنعت ساختمان باشد، استفاده عملی از دانسته هاست، از مدیریت کلان تا طراحی، اجرا و نگهداری از ساختمان به عنوان سرمایه ملی.