آرامگاه خواجه ربیع

آرامگاه خواجه ربیع مربوط به دوره صفوی است و در تاریخ 15 دی 1310 با شماره ثبت 142 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا به توصیه شیخ بهایی توسط شاه عباس صفوی ساخته شده است. نام خواجه ربیع در تاریخ ربیع بن خثیم است. او از طایفه بنی اسد و ساکن کوفه، از زمره زهاد هشتگانه صدر اسلام و تابعین (کسانی که صحابه پیامبر را درک کرده اند) و همچنین از یاران و سرداران حضرت علی(ع) بوده است. وی ضمن ارادت به آن حضرت، ظاهراً از خویشان معاویه بن ابوسفیان هم بوده است، بنابراین در سال های پایانی خلافت علی(ع) و بروز اختلاف میان او و معاویه، به قصد انزوا و دوری از نزاع طرفین، عراق را به قصد خراسان ترک کرده است. او در سال های پایانی عمر، ساکن شهر نوغان (مرکز ولایت توس در آن زمان) شده و بالاخره در سال 63 ه‍.ق یا به روایتی دیگر در سال 61 درگذشته و در یک فرسنگی شمال نوغان دفن گردیده است. ساخت آرامگاه شاه عباس صفوی در اوایل سده یازده قمری با توصیه و مشورت شیخ بهایی دستور ساخت مقبره ای باشکوه برای خواجه را صادر کرد. اساس بنای کنونی آرامگاه خواجه ربیع همان است که در سال های 1026 تا 1031 هجری قمری به امر شاه عباس و با سرپرستی یکی از سادات رضوی مشهد به نام «میرزا افلغ» احداث شد. آرامگاه خواجه ربیع در منطقه ای خوش آب وهوا، و بنایی زیبا دیدنی و متبرکه بنا شد که به همین علل همه وقت، مورد توجه و مراجعه اهالی مشهد، زائران و مسافرانی است که به مشهد مشرف میشوند. با توجه به زمان درگذشت خواجه، وی از زمره قدیمیترین رجال مدفون در پیرامون شهر کنونی مشهد است. مدفن او طی چهارده قرن گذشته همواره محلی محترم و زیارتگاه عموم مسلمانان بوده است. روستایی که باغ آرامگاه خواجه در آن واقع شده «حسین آباد خواجه ربیع» نام دارد و از جمله موقوفات مزار خواجه است. اداره باغ و مزار خواجه ربیع در قرن اخیر بر عهده آستان قدس رضوی است، در حالی که پیش از آن متولی خاص داشته است. باغ خواجه ربیع یکی از گورستان های مهم شهر مشهد نیز است. جد قاجارها (فتحعلی خان) نیز که در سال 1139 ه. ق توسط نادرقلی افشار در همان باغ کشته شده در زیر گنبد مقبره خواجه مدفون است. مشخصات بنا مقبره خواجه ربیع بنایی باشکوه در باغی وسیع و مصفا، بر کناره کشف رود و در حاشیه شمالی شهر مشهد واقع است. این مقبره دارای گنبدی به ارتفاع 18 متر بر روی بنایی چهار ایوانی است. گنبد بنا، دو پوششه و پوشیده از کاشیهای زیبای فیروزه ای و درون بنا هم مزین به نقاشیهای طلاییرنگ است. طرح آرامگاه در نمای بیرونی هشت ضلعی و در درون چهار ایوانی است. از انتهای ایوان های اضلاع بزرگ راهروهایی به درون بازشده اند. بر فراز بنا گنبد فیروزه ایرنگ قرارگرفته است که ارتفاع گنبد تا کف 18 متر است. از میان دیوار و پشت ایوان هاى چهارگانه اصلى، چهار ورودى وجود دارد که به شاه نشین ها راه دارند و ورودى اصلى از یک ایوان بلند تشکیل گردیده است که در دو تاق نما در پایین و بالا برپاشده و در میان تاق نماها، درِ ورودى و پنجره مستطیل شکلى جاسازیشده است همچنین نماى خارجى بنا نیز، از تزئینات جالب و چشمگیرى برخوردار است که عمده تزئینات آن به صورت معقلى انجام شده است و تزئینات کاشى کارى در زیر ایوان نیز، به مجموعه بنا جلوهخاصى بخشیده است. اهمیت هنری بنا بقعه خواجه ربیع، از نظر هنری نیز جایگاه والایی دارد زیرا کاربرد کاشیهای الوان در نمای خارجی، نقاشیهای طلاییرنگ بر رویة دیوارة داخلی و نیز دو کتیبه به خط علیرضا عباسی(خوشنویس بزرگ عهد صفوی) جلوه خاصی به آن بخشیده است. این دو کتیبه زیبا با تاریخ های 1026 و 1031 ه‍. . ق در داخل گنبد و ساقه خارجی، آن سال های احداث و تزیین بنا را نشان میدهد. کاشیکاری بنا از نوع یکرنگ و معرق و زیر رنگی است که نقش های زیبای هنری و گیاهی و کتیبه ها را شکل داده اند.