نبود زبان مشترک در نماهای شهری

میترا خسروی* زیبایی، آراستگی، پاکیزگی و انسجام، بخشی از ویژگیها و معیارهای مهم ارزیابی شهری سالم و آرامش بخش است که نقش مهمی در ایجاد عُلقه و وابستگی به محل زندگی دارد؛ واضح است که وقتی شهروندان به محل زندگی خود علاقه نداشته باشند، در نگه داری و زیبایی آن نیز از خود، حساسیتی بروز نمیدهند، به عبارت دیگر: زیبایی شهر علاوه بر تاثیر آرامش بخشی که دارد، شهروندان را به حفظ و نگه داری از شهر، تشویق میکند. بنابراین یک رابطه دو طرفه در توجه به زیبایی شهر وجود دارد . نمای ساختمان، اولین شکل ظاهری از یک بنا است که به چشم انسان میخورد، همچنین نما مهم ترین بخش ساختمان از نگاه شهرسازی است، چراکه نما در دید عموم قرار دارد و در ساخت و زیبایی شهر تأثیر مستقیم دارد. نمای هر ساختمان در شکل دهی به مجموعه شهری که در آن حضور دارد، مؤثر است. اگر به نمای یک ساختمان، بدون در نظر گرفتن نمای دیگر ساختمان های شهر توجه شود، همگونی نمای شهری در مجموع از بین میرود. رشد سریع جمعیت و گرایش مردم به شهرنشینی، تقاضای فزاینده ای را برای تهیه مسکن به دنبال داشته که این موضوع در پی خود مشکلات عدیده ای درزمینه توسعه شهری به وجود آورده است. سازندگان خصوصی برای رفع این نیاز اساسی و سود بیشتر و ثبت نام خود به عنوان سازنده برتر، عموما توجهی به هماهنگی نمای ساختمان با محیط و ساختمان های مجاور ندارند و همین امر باعث آشفتگی بصری در شهر میشود . نما در واقع صورت ساختمان و بهترین بیان حالتی است که فرد طراح یا مالک از خود در برابر بیرون دارد. نما یک سطح صاف و تخت نیست بلکه آن سطح انتقالی بین فضای داخل و خارج است که با عقب نشستگی و پیش آمدگی، تراس و غیره با فضای داخل مسکن ارتباط پیدا میکند. تجمع آلودگیها بر روی نما در طول سالیان متمادی، موجب زشتی و از بین رفتن سطح نما میشود. بنابراین شهروندان هرازگاهی باید نسبت به پاک سازی نماهای ساختمان خود اقدام کنند که روش های مختلفی برای انواع نماها در این زمینه وجود دارد. مثل شست وشو با آب گرم یا «واتر بلاست» برای نمای سنگی و یا استفاده از اندود سیمانی یا مواد پوشاننده برای نماهای بتنی و سیمانی. علاوه بر این در صورتی که بناهای ساختمانی فاقد نما بوده یا فرسوده شده اند، مالکان آن ها باید نسبت به نماسازی یا مرمت نماها اقدام نمایند تا در نتیجه همکاری تک تک آن ها، شهری زیبا داشته باشیم. اما گاهی نمای ساختمان جدید و پاکیزه است و فقط دیوارنویسیهای غیر مجاز و برچسب های تبلیغاتی ظاهر آن را بد منظر نموده است. عناصر اصلی نما مثل پنجره، در، دیوار، قرنیز، جان پناه، سطوح و محدوده پایانی سقف ها،روشنایی و غیره، در شکل، رنگ، و مصالح شان با یکدیگر اختلاف دارند، این عناصر معناهای متفاوتی دارند. مثلاً نمیتوان بالا و پایین پنجره و در را باهم در یک ردیف قرارداد! اگر ارتفاع این بازشوها، یکسان نباشد میتوان از ضرایب مشترک و یا رنگ های یکسان استفاده نمود. نسبت های هندسی نقش تعیین کننده ای در هماهنگ سازی ظاهر نما دارند. میتوان پنجره ها را در گروه های کوچکتر ترکیب شده که شکل مشخصی را ایجاد میکنند دسته بندی کرد . نماها میتوانند از نظر مصالح نیز با یکدیگر متفاوت باشند. مصالح نما در رنگ، شکل، زبری و خشنی نما تأثیر میگذارد. مصالح بومی نشان میدهد که نما مربوط به چه منطقه ای است. ترکیب پنجره ها، ایوان ها، درها و به طور کلی بازشوها، همچنین بافت و جنس نما و کمپوزسیون آن در هر عصر متفاوت است و در عین حال در یک تداوم شهری تغییر میکند. طراح میتواند نما را به عالیترین حد ترکیب معماری برساند و یا آن را تا حد یک سطح بدون طراحی و فکر رها کند. یکی از روش های مناسب برای زیباسازی نما، ایجاد فضای سبز در نمای ساختمان است. فضای سبز عمومی علاوه بر کاهش هزینه های پاک سازی، دارای مزایای زیر هم هستند: 1- کاهش آلودگی بصری و آرام سازی منظر، استفاده از عنصر گیاهی در پوشش دیواره ها ، نرده ها و هر نمای نامطلوب و تصنعی و سامان دهی نماهای شهری و بهبود مناظر شهری. 2- کاهش آلودگی هوا با جذب گازها و ذرات معلق در هوا و تولید اکسیژن. 3- ایفای نقش عایق حرارتی با پوشش سطوح جاذب و منعکس کننده حرارت مانند سطح سنگی، بتونی، خاکی، فلزی و آجری و عدم انعکاس امواج مضر خورشید و از طرفی تبخیر و افزایش رطوبت هوا و در نتیجه تلطیف هوا. 4- کاهش آلودگی صوتی با جذب اصوات، کاهش انعکاس اصوات آزاردهنده با پوشش بر سطوح سخت سنگی، بتنی، آجری، خاکی و فلزی. در شهرهای ما زبان مشترکی بین نماها وجود ندارد. نه فرهنگ مشترکی برای بیان دارند، نه مصالح یکسانی به کار گرفته اند و نه سبک مشخصی را دنبال میکنند. در واقع هر یک از نماها در شهر، نشانه وضعیت اقتصادی و اجتماعی سازنده و نحوه تفکر و نگرش او به مسایل مختلف است در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان، ضوابط و مقررات ویژه ای در ارتباط با سیما و کالبد شهر وجود دارد و گروهی از برجسته ترین افراد با تخصص های مرتبط هنر زیباسازی و زیباییشناسی به کنترل طرح های بزرگ و کوچک معماری و شهری از نقطه نظر هماهنگی نمای بیرونی ساختمان ها و محیط شهری یعنی از جنبه های رنگ، حجم، مصالح مناسب، فضای پر و خالی نما، رعایت اصول هماهنگی و تناسبات و... می پردازند.