تضاد بخش آب با توسعه پایدار

هشدارهای مکرر مسئولان در مورد لزوم صرفه جویی نیز تأثیری بر حجم مصرف نداشت به گونه ای که حمیدرضا جانباز مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور از 517 شهر نام میبرد که در مرحله تنش آبی قرار دارند، یعنی تولید و مصرف آب در این شهرها برابر است. در بین این شهرها نام 9 کلان شهر کشور نیز به چشم میخورد. تنها 20 درصد صرفه جویی مسئولان آب کشور، صرفه جویی شهروندان را ستون فقرات راهکارهای مدیریت آب کشور میدانند و هشدار میدهند در صورت عدم صرفه جویی، آب جیره بندی میشود؛ حسین هاشمی استاندارد تهران که با بیشترین مشکل کم آبی مواجه است تأکید دارد: اگر شهروندان بیست درصد صرفه جویی نکنند، حتماً با قطعی آب و جیره بندی مواجه خواهیم شد. مشکل آب شهرهای کشور، مسئولان را به بهره برداری از منابع آب زیرزمینی کشانده، که این روش نیز با انتقادهای زیست محیطی و بهداشتی همراه بوده است. احمدعلی کیخا، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست، در اواخر اردیبهشت ماه اعلام کرد: برداشت از آب های زیرزمینی ایران، از مرز فاجعه گذشته و به صد و هفتاد میلیارد مترمکعب رسیده است. راهکارهای مدیریت آب ایران یکی از پرمصرف ترین کشورهای جهان از نظر مصرف منابع آب است؛ به گونه ای که گفته میشود یک ایرانی 4 برابر یک اروپایی آب مصرف میکند، و این در کشوری است که از نظر منابع آبی، کشور خشک و نیمه خشک محسوب میشود! آب همچون خاک و نان، همیشه نزد ایرانیان عنصری مقدس بوده است، اما فرهنگ استفاده از آن، در این سال ها نشانی از ارزشمندی آن ندارد. ستار محمودی قائم مقام وزیر نیرو قیمت پایین تعرفه آب را یکی از موانع بر سر راه مدیریت آب میداند که مصرف بیمهابای این عنصر حیاتی را موجب شده است. به جز مصرف بالای شهروندان ایرانی، فرسودگی زیربنای تأسیسات آبی کشور و نبود مطالعات و ارزیابیهای تطبیقی مناسب، چالش دیگری است که سد راه مدیریت مصرف شده است. در شرایط اضطراری و بحرانی که تأمین آب بعضی شهرها به مدیریت های ضربتی نیاز دارد، پرداختن به امور زیربنایی مجالی ندارد، ولی در ماه هایی از سال که شهرها شرایط تنش و بحران را سپری میکنند، میباید در بسیاری از طرح های بیبازده بازنگری کرد و در بسیاری از تأسیسات فرسوده را مورد مرمت قرار دارد. سوءاستفاده از تکنولوژی پرویز کردوانی استاد دانشگاه در این رابطه میگوید: واقعیت این است که ما از نظر آب فقیر هستیم و بارندگی در کشور ما یک سوم دنیاست و 95 درصد آب کشور هم برای کشاورزی مصرف میشود؛ حتی در گیلان و مازندران که آب فراوان است در اردیبهشت و خرداد بارندگی کم میشود و در تابستان برای آبیاریِ مزارع برنج با کمبود آب مواجه میشویم. کردوانی با اشاره به ثابت بودن منابع آبی میگوید: اکنون توقع مردم از آب بالا رفته است، در حالی که درگذشته برای آب مصرفی خود، از آب انبارها استفاده میکردند. وی به سوءاستفاده از تکنولوژی اشاره کرده و میگوید: درگذشته کارون و کرخه از رودهای پرآب کشور بودند که در آنها کشتیرانی میشد اما چون از تکنولوژی سؤاستفاده شده و انتقال آب صورت گرفته، در حال حاضر در کارون سبزیکاری میشود و وضع آب شهری مثل اصفهان و یزد نیز بدتر از گذشته شده است، زیرا این شهرها به کم آبی عادت کرده بودند و از میزان آبی که داشتند بهینه مصرف میکردند، اما با انتقال آب، یک باره کمبود آب رفع شد، الگوی مصرف آنها دگرگون شد و با قطع این روال، امکان صرفه جویی در مصرف آب سخت شد. کردوانی با تأکید بر اینکه باید برای همین منابع موجود آب برنامه ریزی کنیم تا با مشکل مواجه نشویم، گفت: باید به گونه ای مدیریت داشته باشیم که از هرز رفت آب بارندگی که از ارتفاعات جاری میشود، جلوگیری کنیم و برای این منظور باید با یک برنامه صحیح سد بسازیم. کردوانی بابیان اینکه باید مدیریت انتقال آب داشته باشیم، افزود: باید نسبت به تعمیر و تعویض لوله های فرسوده اقدام کنیم، از تجهیزات کم مصرف استفاده کنیم. وی با اشاره به اینکه در آبیاری مزارع کشاورزی باید از آبیاری قطره ای استفاده کنیم، اظهار داشت: برای آب رسانی به مزارع کشاورزی نیز باید کانال های سیمانی ساخته شود تا آب به خارج نفوذ نکرده و یا تبخیر نشود و همچنین به سمت کشت گیاهان که نیاز کمتری به آب دارند برویم. این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه باید سراغ آب های غیر متعارف برویم، گوشزد کرد: کشورهای پیشرفته از 40 سال پیش از فاضلاب برای صنعت و کشاورزی استفاده میکردند، در حالی که فاضلاب تهران هدر می رود و به جای استفاده بهینه،کشاورزی را هم از بین میبرد. وی همچنین استفاده از آب پشت بام ها، شیرین کردن آب دریا و روی آوردن به آب انبارها، و احداث قنات را از دیگر راه های مقابله باکم آبی برشمرد. مدیریت آب در چهار حرکت فاطمه ظفرنژاد نیز با اشاره با تضادهای بخش آب با اصل 44 قانون اساسی میگوید: این بخش با توسعه پایدار نیز در تضاد است. این کارشناس آب مدیریت تقاضا را به چهار بخش تقسیم میکند و میگوید: اولین بخش شامل برنامه ریزی کاهش هدررفت آب است. در شبکه های شهری طبق آمار سازمان ملل 50 درصد آب شهری هدر میرود، اما شبکه های کشاورزی ایران میانگین هدر رفت آب 70 درصد است. دومین قسمت برنامه ریزی کاهش مصرف است که هم اکنون نمود بیشتری در تبلیغات دارد. ظفرنژاد سومین بخش از مدیریت تقاضای آب را کاربرد ابزارهای مالی مانند حذف یارانه دانست. وی معتقد است یارانه آب به نفع قشر ثروتمند جامعه است و آنها برای استخرهای آب و شستن زمین یا ماشین از این آب یارانه ای استفاده میکنند. همچنین مشارکت های انجمن های غیردولتی و ذینفعان در تصمیم گیری چهارمین بخش از مدیریت تقاضای آب است.