عمر ساختمان یک سوم عمر انسان

هنگامی که یک ساختمان 15 سال از عمرش نگذشته وارد مرحله فرسودگی و تخریب میشود این موضوع مطرح است که آیا ساخت وساز با رعایت نکات معماری، شهرسازی و بافت مسکونی است یا خیر، هیاهوی استفاده از مصالح نامرغوب و عدم بهره گیری از فناوریهای نوین که منجر به کوتاهی عمر ساختمان در ایران میشود، چقدر صحت دارد! عمر ساختمان در کشورهایی که دانش فنی مهندسی بالایی دارند تا صدسال هم میرسد اما متأسفانه در کشور ما میزان بهره برداری از یک ساختمان به طور متوسط 25 تا 30 سال است یعنی کمتر از نیمی از میانگین طول عمر ایرانیها که 73 سال اعلام شده است! گفته میشود میزان تخصیص بودجه در طرح های عمرانی و در زمینه ساخت وساز و بودجه هایی که در ساختمان های در حال ساخت شهری و شخصی استفاده میشود، 25 درصد سرانه درآمد ملی کشور برای تأمین مسکن است. این عدد که در مقیاس ملی بسیار بزرگ است، خود به تنهایی اهمیت نگهداری از ساخت وساز کشور را گوشزد میکند و این هشدار را به سازمان های مسئول به ویژه وزارت راه و شهرسازی و شهرداریها میدهد که باید برای جلوگیری از هدر رفتن سرمایه های ملی که در قالب سرانه درآمدی کشور نمود یافته، تدابیر اجرایی ویژه تری اتخاذ شود تا میزان انحراف سرمایه ملی در این بخش با همکاری سازمان های نظارتی به حداقل برسد. تا دیروز کمبود شدید فضاهای مسکونی یک دغدغه بود اما امروز نبود نیروی انسانی متخصص، یکی از بیشترین انتقادها به ساخت وسازهای رایج در کشور بوده که کیفیت نازل اجرا به واسطه کمبود در این بخش است. مکانیزم ماندگاری یک ساختمان مطابق اطلاعات و آمار منتشرشده، عمر مفید ساختمان ها در مقایسه با کشورهای پیشرفته بسیار پائین است؛ برخی 25 و برخی این پارامتر را حول وحوش 35 سال میدانند. بارها از سوی مسئولان اعداد متفاوتی برای عمر مفید ساختمان عنوان شده که خود بیانگر این است که هیچ سازمان مسئولی تاکنون به صورت تخصصی به برآورد عمر مفید ساختمان ها نپرداخته است. این در حالی است که بر اساس اعلام کارشناسان، متوسط عمر مفید ساختمان در کشورهای پیشرفته حدود صدسال است که با این حساب عمر مفید ساختمان در کشور ما حدود یک سوم دیگر نقاط دنیاست. رعایت نکردن ضوابط و اصول علمی ساخت وساز، نبود رویه ثابت برای نظارت در سازمان های ذیربط، نبود تخصص در هرم نیروی انسانی، عدم وجود دفتر فنی و کارگاه های قوی و به طورکلی وجود ایرادات پایه ای در شاکله ساخت وساز باعث فرسودگی زودهنگام در ساخت وسازهای کشور میشود. صنعت نیازمند نیروهای فنی ماهر پایین بودن عمر ساختمان ها حتی در اجرای ساختمان های مجلل خصوصی دلایل متعددی دارد که یکی از مهم ترین آنها، فقدان مهارت های فنی و حرفه ای عوامل اجرایی است. در قله هرم اجرای ساختمان، پیمانکاران عمومی، تخصصی، فرعی و پیمانکاران فرعی جزء قرار دارند که سطح مهارت های فنی آنها تعیین کننده است. در قاعده این هرم نیز نیروی کارگری ساده هستند که آنها هم باید دارای مهارت های فنی لازم باشند. این در حالی است که خلأ نیروی متخصص در رأس و قاعده این هرم باعث شده تا ساختمان ها به پایین ترین نمره کیفیت سقوط کنند. درحالیکه این صنعت نیاز به نیروهای فنی ماهر مربوط به خود دارد تا نتیجه آن، کیفیت مناسب تولید و اجرای ساختمان و افزایش طول عمر ساختمان ها شود. ساختمان ها و زلزله در کشوری مثل ایران که لرزه خیز بوده و همراه در معرض خطر زلزله قرار دارد، نحوه اجرا در ساختمان های آن نقش مهمی در کاهش آسیب ها دارد، اگر سازه ای مقاوم و با دوام ساخته شود، میتواند در برابر زلزله یا سیل مقاومت کند. به عنوان مثال اگر در استفاده از بتن تمام استانداردها رعایت شود قطعاً مقاومت مناسب را به دست خواهد آورد و ساختمان با هر زمین لرزه ای تخریب نمیشود و یا ساختمان هایی که از مصالح فلزی ساخته میشوند اگر در اتصالات و جوش دقت کافی در آن صورت گیرد و ناظران از تخصص لازم برای اجرای درست آن مطلع باشند، سازه به این زودیها فرسوده نشده و به راحتی تخریب نمیشود. حال چگونه است ساختمان هایی که به دلیل هزینه های گزاف، سرمایه های ملی محسوب میشوند و باید 200تا300 سال عمر کنند متأسفانه ظرف مدت 10تا30 سال کلنگی میشوند. درحالیکه ایران تنها کشور لرزه خیز در دنیا نیست اما فقط این ما هستیم که از مهار این بلایای طبیعی عاجزیم. اجرای دقیق سازه های مسکونی از هر حیث عامل اصلی از نظر مقاومت و پایداری محسوب میشود، به طور مثال چنانچه ستون ها مطابق با اصول فنی و استاندارد نباشند، تضمینی برای ایمنی بنا در برابر زلزله وجود ندارد. بررسیها ساختمان های آسیب دیده از زلزله های گذشته نشان داده در بسیاری از موارد خرابی ساختمان در هنگام زلزله به علت کاربرد نادرست مصالح و اجرا و ساخت غیراصولی ، مواردی همچون عدم چسبندگی بین مصالح، بیدقتی در پرکردن درزها، نبودن قفل و بست لازم بین اجزای مختلف ساختمان و ضعف اتصالات بوده است. عمر کوتاه ساختمان ها و مصالح غیراستاندارد بسیاری از نیروهای فعال در ساخت وساز که به صورت مقطعی و اتفاقی و حتی هدفمند وارد بازار ساخت وساز میشوند، هیچ گونه دوره های آموزشی در این رابطه ندیده اند و یا دوره آموزشی فاقد تخصص کافی دیده اند.امر نظارت نیز مطابق با آنچه در حوزه ساخت وساز تعریف شده به نوعی نمادین است، چراکه بسیاری از این مهندسان ناظر نه تخصص در نظارت بر اجرای جوش و اتصالات دارند و نه در نقشه های کارگاهی و ... در نتیجه نظارت بیشتر نیازمند تیم های طراحی و اجرا به صورت عملیاتی در قالب شرکت های مهندسی کنترل و بازرسی است که در تمام دنیا مرسوم میباشد. اما نکته اینجاست که در حال حاضر بسیاری از افراد ضعف ها و کوتاهی خود را به گردن دیگران میاندازند. مثلاً اینکه کیفیت مصالح استاندارد نیست، درحالیکه مصالح درجهیک در مناطق شمالی تهران هم به کار گرفته میشود اما چرا آن خانه ها نیز پس از مدتی فرسوده میشوند، موضوعی است که نیاز به تحقیق و بررسی بیشتری دارد اما کمتر کسی زحمت این کار را به خود میدهد. عمر کوتاه ساختمان ها به خاطر سود موضوع حیرت انگیز دیگری که در کوتاه تر شدن عمر ساختمان ها نقش دارد ، بالا بودن ارزش ملک در کشور است که باعث شده بسیاری از پیمانکاران ساخت وساز با هدف کسب سود ساختمان هایی را که عمر چندانی از ساخت آن نگذشته تخریب کرده و ساختمان هایی با تعداد واحدهای بسیار بالا بسازند زیرا ارزش و قیمت املاک نوساز که تنها یک سال عمر دارند بسیار بالاتر از املاکی است که مثلاً 10 سال از ساخت آن گذشته است. مدت هاست در کلانشهرها به خصوص در تهران علاقه برای خرید واحد های مسکونی با عمر بالای 10 سال ایجاد شده است، به طوریکه واحد های مسکونی که عمر کم یا متوسط دارند را به بسازبفروش ها واگذار میکنند تا این افراد ساختمان را تخریب کرده و آپارتمانی با طبقات بیشتر بسازند. با این تفاسیر بسیاری از متولیان ساخت معتقدند که کشورمان در زمینه کارهای علمی و پژوهشی در حوزه عمران جایگاه چهار و پنجم را در دنیا داشته و هیچ کمبودی نیز از لحاظ اعتبار برای فراهم کردن مصالح استاندارد وجود ندارد! چالش اصلی به کارگیری افراد غیرمتخصصی است که در بیکیفیت بودن ساختمان های کشور نقش اساسی دارند. به نظر میرسد نبود تخصص و کمبود افراد غیرحرفه ای در ساختمان سازی در پس به کارگیری مصالح غیراستاندارد پنهان و عاملی برای کاهش طول عمر ساختمان هاست.