بقعه شیخ خلیفه

بقعه در لغت به معنای قطعه زمینی است که به سبب اختلاف رنگ، یا وجه مشخصه دیگری، از محیط اطراف متمایز باشد. بقعه معنای وسیع تری از جمله ایالت، ناحیه و گستره ای از زمین دارد. در بخش های شرقی و مرکزی جهان اسلام و ظاهراً در دوره سلجوقیان، کلمه بقعه معانی «خانقاه »، «مقبره» و به طورکلی بنایی برای مقاصد عبادی، تحصیلی یا خیریه را پیدا کرد.از زمان سلجوقیان به بعد، کلمه بقعه در کتیبه نویسی به کار رفت. از زمان ایوبیان به بعد، این کلمه به همین ترتیب در منطقه سوری ـ فلسطینی به کار رفت. در فرهنگ ترکی ـ ایرانی، ارتباط لفظ بقعه با خانقاه درویشان و مقابر، بخصوص آرامگاه های مشایخ صوفیه، قطعی به نظر میرسد. این ابنیه صرف نظر از نقشه و طرح دقیق معماری آنها، در معنای قرآنی همواره «اماکن متبرّک» را تداعی میکنند. در اسرارالتوحید نیز (نوشته محمدبن منوّر) که شرح حال ابوسعید ابی الخیر است، لفظ «بقعه » و در یک مورد «بقعه ای از خیر»، مترادف خانقاه است.اکنون به معرفی برخی بقعه های ایران میپردازیم: بقعه شیخ خلیفه بقعه شیخ خلیفه عارف برجسته شیعه در شهرستان جهرم استان فارس قرار دارد و از آثار متعلق به قرن هفتم قمری است. این بقعه که در جهرم، بخش خضر، روستای جزه قرار دارد، یکی از زیباترین آثار ملی جهرم به شمار میآید. بنای اصلی بقعه شیخ خلیفه به طول 6 در 6 متر و دارای 4 شاه نشین در 4 جهت اصلی است. شاه نشین جنوبی یک محراب معرق کاری شده بسیار زیبا و نفیس داشته که در سال 1315 بقایای آن به موزه پارس در شیراز انتقال یافت. این بقعه ساختمانى مرتفع و آجرى دارد که معمارى آن به سبک کاخ سروستان و قبر شیخ یوسف در سروستان است. سر در ورودی این بنا حدود 19 متر ارتفاع دارد و بر فراز آن گنبدی آجری ساخته شده که دارای تزئینات زیبایی است. در ضلع جنوبى بنا ایوانى قرار داشته که پا ستون هاى آن همانند پا ستون هاى قبر شیخ یوسف در سروستان و ایوان خدای خانه مسجد جامع عتیق شیراز است. در این ایوان سنگ قبر قدیمى وجود دارد که با خط ثلث روى آن عباراتى نگاشته شده است. در درون بقعه 6 سنگ قبر قرار دارد که به صورت موازى قرار گرفته‏ اند. یکى از این سنگ قبرها متعلق به شیخ زین‏الدین علی خلیفه متوفى به سال 790 هجرى است که در زیر گنبد قرار دارد. دومین سنگ قبر که در میان دو سنگ قبر دیگر قرار گرفته، قبر حاجى خلیفه است که در دو ضلع شمالى و جنوبى آن دو بیت عربى نگاشته شده و بر سطح بالایى آن، ابیاتى فارسى نوشته شده است.سنگ قبر سوم که در ضلع شمالى دو سنگ دیگر قرارگرفته در درون خاک فرورفته است و متعلق به شیخ شمس‏الدین محمد بن شیخ حاج تاج‏الدین خلیفه بن شیخ زین‏الدین على خلیفه است. تاریخ وفات وى را با استناد به تاریخ کاشیکارى و معرق کاری که بر فراز قبر وى صورت گرفته، 854 ﻫجری قمری میدانند.نوع بهره برداری از این بقعه، مذهبی بوده که فرم معماری و کاشیهای موجود در بدنه بقعه نشانگر این موضوع است. بقعه شیخ خلیفه در سال 1381 ه.ش توسط سازمان میراث فرهنگی و با شماره 6783 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.