توسعه خانه خدا به سبک شیکاگو

گروه معماری و دکوراسیون:طراح اصلی توسعه مسجدالحرام، شرکت انگلیسی است که 800 معمار حرفه ای در آن کار میکنند و طرح مذکور را با سرپرستی تیم معماران توسط زاها حدید (معمار آوانگارد عراقی الاصل، به سبک فولدینگ) و نورمن فاستر (معمار انگلیسی، به سبک هایتک) طراحی نموده اند. نورمن فاستر از مشهورترین معماران عصر ماست که صاحب سبک خاص خود در معماری هایتک بوده و برخی طرح های او به معماری پایدار و سبز نیز نزدیک است. او معماری اتریشی الاصل و یهودی زاده بوده و بر اساس شریعت اسلام حق ورود به مسجدالحرام را ندارد. نقد طرح طرح حاضر بیش از هر چیز به طراحیهای سانتیاگو کالاتراوا معمار اسپانیایی صاحب سبک بیونیک در معماری مشابهت دارد (که از اندام واره های جانوران و اسکلت جانوران بزرگ جثه برای سازه بنای خود الهام میگیرد). این طرح از نمای جانبی نیز شباهت زیادی به ستون فقرات جانداران عظیم الجثه دارد. ایده اصلی این طرح دیدمستقیم از داخل این به اصطلاح رواق های مخوف به سمت کعبه، به واسطه شیب تند رواق ها به سمت داخل میباشد؛ به گونه ای که وقتی حجاج در رواق ها قدم میزنند یا نماز میگزارند، چشم انداز آنها به سوی کعبه باشد. در مرحله دوم و سوم طرح، تمام بنای مسجدالحرام، جز کعبه، تخریب میشود و این طرح به صورت مدولار با تقارن مرکزی کعبه، به صورت کامل به دور کعبه طبق آنچه در تصویر میبینید، اجرا خواهد شد. در این طرح یک جبهه کامل از مسجدالحرام تخریب میشود و به جای آن طرح جدیدی که شامل مسجدی بزرگ است، ساخته میشود. این مسجد همان رواق هایی است که به سمت کعبه شیب دارد و به پنج دروازه عظیم الجثه با نقوش هندسی اسلامی به ارتفاع 38 متر ختم میشود. این دروازه ها در هنگام انجام مراسم مذهبی و برگزاری نماز برای محدود کردن فضای اطراف کعبه بسته میشود و صرفاً در ماه رمضان و ایام حج تمتع گشوده میشود. اجرای طرح توسعه پروژه توسعه در سه مرحله طی سه سال اجرا میشود، مرحله نخست در محرم الحرام گذشته، با تخریب بخش اول ساختمان ها آغاز شده، که سبب کاهش قابل ملاحظه ظرفیت صحن طواف از 48 هزار نفر به 22 هزار طواف کننده در ساعت شده است. پس از مراسم حج سال 1393 مرحله سوم طرح توسعه نیز آغاز میشود و تا پایان سال 94 کلیه دیوارها و جدارهای موقت و مطاف موقت برداشته شده و طرح توسعه صحن مطاف تکمیل و ظرفیت صحن مطاف تا 105 هزار طواف کننده در ساعت یعنی دو برابر ظرفیت فعلی صحن طواف، افزایش خواهد یافت.اما اکنون سازه ای فولادی و عظیم در مطاف اجرا شده که حیرت بسیاری از زائران را برانگیخته است. سازه ای که مسئولین سعودی، از آن به عنوان سازه پل معلق ویژه زائران خاص (معلولین و بیماران و ویلچریها و...) یاد میکنند. این سازه عظیم فولادی که ارتفاع آن هم تراز سقف کعبه است، ویژه زائران معلول میباشد و به نظر میرسد سازه ای موقت است که تا پایان مرحله سوم طرح، بخشی از طواف کنندگان را پذیرا باشد و پس ازآن برداشته خواهد شد. این سازه عظیم مانع از دیدمستقیم به کعبه است و مزاحمت های فراوانی برای طواف کنندگان و نمازگزاران ایجاد نموده است. طرح توسعه حریم مسجدالحرام ابراج البیت یا همان برج ساعت مکه که هتلی 120 طبقه و شبیه برج ساعت «بیگ بن» لندن در انگلیس است، یکی از همان پروژه هایی است که به بهانه توسعه و اسکان زائران، ایجادشده است. ارتفاع بیش ازحد این آسمان خراش به گونه ای است که سایه آن بر روی کعبه سنگینی میکند. بهمن ادیب زاده، استاد معماری دانشگاه شهید بهشتی در رابطه با طرح معماری مکه گفت: برای اینکه بتوانیم وضعیت فعلی را بهتر تحلیل کنیم، باید از سابقه و پیشینه تاریخی این مکان ها شروع کنیم. اول اینکه وقتی به خالق هستی برای ساخت خانه خودش مراجعه میکنید، متوجه میشوید اصولی را برای ساخت خانه خودش معین میکند. این اصول منحصر به زمان و مکان نیست. به همین دلیل در زبان وحی خداوند میفرماید اولین خانه ای که برای مردم بنا کردم، کعبه است. وقتی تهاجمی نسبت به خانه خدا صورت میگیرد، تمام ادیان مقابل آن قرار میگیرند. کعبه خانه ای است که مایه هدایت و رحمت عالمیان است. استاد معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی افزود: سابقه تاریخی مکه نشان میدهد کعبه 2 هزار سال قبل از میلاد مسیح بنیان نهاده شده است. شهرساز خانه خدا حضرت ابراهیم(ع) یعنی یک پیامبر است و ساکنان آن فرزندان پیامبر و خانواده آنها هستند که زندگی آنجا را بنا مینهند. پس از آن ابراهیم(ع) خانه خدا را با قوانین خاصی یعنی تساوی اجزا میسازد و خداوند امر میکند که این مساوات اجزا در مکانی باشد که سرشار از آرامش است. کعبه نباید تحت سیطره هیچ حاکمی باشد ادیب زاده گفت: وقتی اشاره میکنیم که این خانه متعلق به جهانیان است، اگر در طرح های توسعه معماری و شهرسازی آن برنامه ریزی میکنیم باید مواظب باشیم مکتب های خاص معماری غربی بر آن حاکم نشود. معماری باید متناسب با فرهنگ بومی مکه باشد. از ملاک ها و مبانی انتخاب خانه خدا«بیت العتیق» بودن آن است؛ یعنی تحت سیطره هیچ حاکمی نباشد و خانه ای آزاد باشد. برای احداث هر بنایی باید به مبانی بنیان گذاری کعبه توجه شود. این استاد معماری درباره روند ساخت وساز در مکه و شرایط حاکم برآن یادآور شد: رویکرد عمران و آبادی تحت عنوان توسعه حرم شریفین و جهت این توسعه بسیار مهم است. در زمان خلفای دوم و سوم خانه های اطراف بیت الله را خریدند و توسعه دادند.در محدوده خانه خدا هیچ ساختمانی وجود ندارد که بلندتر از این مکان مقدس باشد و در دوره های بعدی هم خانه خدا نسبت به رواق های اطراف خود کاملاً مسلط است. ادیب زاده ادامه داد: بعدها به تدریج ساختمان هایی بلندتر تحت عنوان توسعه حرم و اضافه کردن صحن برای زائران ساخته میشود اما افزودن این صحن ها به قیمت نابودی هویت فرهنگی رقم میخورد. وی اظهار کرد:جغرافیای خانه خدا در محیطی است که با تپه های سنگی محاصره شده است. در طرح های جدید خانه های سنگی برداشته میشود و خانه کعبه که هویت جغرافیایی خود را از کوه های اطراف میگیرد، به تدریج تبدیل به دشتی میشود که ساختمان هایی جایگزین آن کوه ها میشوند. این استاد شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: با این اقدامات حافظه تاریخی اینجا صفر میشود و این بسیار خطرناک است. در مراحل بعدی ما با نوعی معماری مواجه میشویم که نه تنها متعلق به حجاز نیست بلکه متعلق به مشرق زمین هم نیست. به عبارتی خانه خدا تبدیل به ماکتی محصور شده با ساختمان هایی است که به سبک شیکاگو و نیویورک ساخته شده است. این باعث میشود که شهر مکه هویت اصلی خود را از دست بدهد و تبدیل به ناکجا آباد شود، چون در حال از دست دادن نشانه های بومی خودش است.