حفاظت از گودبرداری، چگونه؟

مدت هاست اتفاقاتی همچون تخریب یا گودبرداریهای غیراصولی در صفحه حوادث روزنامه ها و خبرگزاریها جای خود را باز کرده و ما هرازگاهی شاهد کشته شدن هموطنان خود در این گونه حوادث هستیم، حوادث تلخی که تلفات جانی و مالی آن کام مردم را تلخ میکند. فراوانی حوادث ناشی از تخریب یا گودبرداریهای غیراصولی، به ویژه در پایتخت زنگ خطری است مبنی بر اینکه نداشتن دانش و آگاهی مجریان و مهندسان از اصول اولیه ساخت، تبدیل به معضلی برای ساخت وسازهای شهری شده و به طور مستقیم امنیت جانی شهروندان را در تهدید جدی قرار میدهد. به گزارش «پیام ساختمان» یکی از گام های اولیه و مهم در شروع ساخت وسازهای شهری، پایداری مناسب سازه هنگام تخریب،گودبرداری و اجرای سازه نگهبان است. موضوعی که عدم رعایت مسائل فنی و ایمنی آن در طول این فرایندها منجر به تخریب برخی ساختمان های مجاور گودبرداری در ساخت وسازهای شهری میشود. به این ترتیب پیام ساختمان بر آن است تا طی سلسله گزارش هایی برای خوانندگان خود اعم از متخصصان و مهندسان و یا شهروندانی که تمایل دارند از فرایند پروژه در حال ساخت خود توسط تیم سازنده اطمینان حاصل کنند، اطلاعاتی در این زمینه ارائه کند. یکی از مهم ترین مشکلات و دغدغه های موجود در مهندسی عمران، احداث سازه ها، حفاظت از گودبرداری و ساختمان های موجود در مجاورت آن است و در صورت عدم رعایت روش های مناسب به منظور حفاظت گودها و همچنین شیب های در حال احداث، منجر به خسارت جبران ناپذیری خواهد شد و مخاطرات به وجود آمده ناشی از نشست های احتمالی و تقلیل ظرفیت باربری و تغییر مکان های جانبی موجب ایجاد ترک در سازه های مجاور گود میشود. بنابراین به منظور جلوگیری از آن لازم است قبل از شروع عملیات گودبرداری از روش های نگهداری و مهاربندی جانبی استفاده شود تا در محیطی پایدار و ایمن بتوان عملیات را ادامه داد. موضوعی که در اغلب تخریب ها مشاهده میشود که این عملیات اجرای درستی نداشته است. روش های متداول مهاربندی گود، شامل: روش مهارسازی، روش دوخت به پشت Nailing، روش دیواره دیافراگمی Diaphragm walls-Slurry wall، روش مهار متقابل، روش اجرای شمع Bored pile walls، روش سپرکوبی، روش خرپایی، روش پشت بندهای افقی و مایل است. سازه نگهبان چیست؟ برای پایدار کردن دیواره گودبرداریها در مناطق شهری از انواع عناصر ساختمانی که از ترکیب خاک و سنگ تشکیل شده اند، دیوار ها و سیستم های نگهبانی ساخته میشود که اصطلاحاً سازه نگهبان میگویند. در تخریب، گودبرداری و اجرای سازه های نگهبان، یکی از مهم ترین نکات لازم حفظ ایمنی کارگاه است. اگرچه برخی مهندسان معتقدند در آیین نامه ها و مقررات ملی ساختمان، دستورالعمل های ایمنی به صورت شفاف جهت تخریب، گودبرداری و اجرای سازه نگهبان نیامده و نیاز به تهیه و تدوین آیین نامه های مناسب برای این منظور به خوبی احساس میشود. سازه های نگهبان مشتمل بر سه نوع هستند که دیوار های نگهبان وزنی، دیوار های توکار و سازه های نگهبان ترکیبی نامیده میشوند. بر اساس این گزارش، پایدار کردن دیواره گودبرداریها در مناطق روستایی و ساختمان های مصالح بنایی فاقد مقاومت در برابر زلزله، هم مواردی ازاین دست هستند. منظور از ساختمان های مصالح بنّایی، ساختمان هایی است که از مصالح سنگی یا آجری با ملات ماسه سیمان یا ملات دیگری ساخته شده و فاقد کلاف های افقی بوده و مصالح آجر و ملات استفاده شده در آن دارای مشخصات فنی مناسب نبوده و بعضاً دارای سقف دیافراگم صلب یکپارچه نیز نیست. علاوه بر آن به دلیل قدمت زیاد، مصالح استفاده شده در آن دچار پوسیدگی، فرسایش و هوازدگی شده است. معمولاً اینگونه ساختمان ها از شالوده منسجم و کافی بهره مند نیستند. دراین گونه ساختمان ها سیستم فاضلاب به صورت چاه جذبی بوده و به صورت یک یا دو طبقه ساخته شد ه اند. ایمنی قبل از گودبرداری قربانی گرفتن ناشی از گودبرداریهای غیراصولی موضوعی است که نه شهرداری مسئولیت آن را میپذیرد و نه نظام مهندسی و هریک تلاش میکنند به نوعی تقصیر را بر گردن دیگری بیندازند اما برای ممانعت از بروز این گونه حوادث در کشور باید این دو نهاد به وظایف خود در زمینه نظارت به خوبی عمل کنند تا حداقل قبل از هرگونه گودبرداری مسائل ایمنی مربوط به تخریب یا گودبرداری پروژه و ساختمان های مجاور هنگام اجرا مدنظر قرارگیرد. به این ترتیب، رعایت مسائل ایمنی در طراحی سازه نگهبان شامل در نظر گرفتن تمامی شرایط موجود، اعم از شرایط مهندسی، بارگذاری و ژئوتکنیکی است. در تحلیل و طراحی سازه های نگهبان طبق آیین نامه های بارگذاری و طراحی سازه نگهبان باید طرحی مناسب و دارای مرحله بندی ترتیب انجام عملیات تخریب،گودبرداری و اجرای سازه نگهبان توسط مهندس محاسب ذیصلاح که دارای تخصص ژئوتکنیک است به خوبی انجام شود. این نوع طراحیها به شرحی است که در ادامه میآید: طراحی جهت جلوگیری از فقدان پایداری کلی، طراحی و ارائه نقشه های اجرایی مرحله بندی شده تخریب، گودبرداری و اجرای سازه نگهبان، طراحی در برابر گسیختگی توأم در زمین و عناصر سازه ای، طراحی برای جلوگیری از حرکات سازه نگهبان، طراحی برای مقابله با نشست غیرقابل قبول از پشت یا زیر دیوار، طراحی برای جلوگیری از تغییر غیرقابل در جریان آب های زیرزمینی، طراحی در مقابل گسیختگی براثر چرخش یا استفاده دیوار یا بخش هایی از آن، طراحی برای مقابله با گسیختگی براثر عدم تعادل عمودی دیوار و نشست های ستون ها، طراحی و ارائه نقشه های اجرایی مرحله بندی شده تخریب، گودبرداری و اجرای سازه نگهبان، طراحی برای مقابله با مشکلات سازه ای موجود در ساختمان مجاور، طراحی برای مقاوم سازی دیوار های مجاور گودبرداری، طراحی برای مقابله با تمرکز تنش های ناشی از بارسقف وارد بر دیوار مجاور گودبرداری، طراحی برای ایجاد یکپارچگی مورد نیاز در سقف و دیوار ساختمان مجاور، طراحی در جهت جلوگیری از افزایش رطوبت موضعی در فواصل نزدیک مرز دیواره گودبرداری و انتقال آن به فواصل دورتر از آن، طراحی در برابر تأثیر سربار سازه های مجاور، مصالح دپو شده، ماشین آلات، وسایل در حال تردد یا پارک شده، طراحی در برابر فشار آب هیدرواستاتیکی آب زیرزمینی و فشار آب حفره ای چاه های فاضلاب موجود، نفوذ روان آب ریزش های جوی، آبیاری باغچه و فضای سبز و ... ، طراحی در برابر اثر پدیده های خاص ژئوتکنیکی مجاور گودبرداری از قبیل وجود گودال های قدیمی، خاک های دست ریز، چاه های قنوات و طراحی در برابر پدیده یخبندان و ذوب یخ خاک های دیواره گودبرداری. در شماره آینده نشریه به مسائل ایمنی در طرح مرحله بندی گودبرداری خواهیم پرداخت.