مرمت ارزان تر از ساخت

احیاء و بهره برداری از بناها و اماکن فرهنگی و تاریخی ارزشمند، امری است که امروزه در اکثر کشورهای دارای تاریخ و تمدن کهن و غنی مطرح بوده و به نتایج مثبت و مفیدی انجامیده است. توسعه گردشگری از طریق جذب سرمایه های بخش خصوصی داخلی و خارجی از جمله روش هایی است که در دهه های اخیر منجر به رشد اقتصادی و ارتقای مقبولیت مناسبات سیاسی کشورهایی همچون ترکیه، چین، هندوستان و... در آسیا و کشورهایی نظیر ایتالیا، انگلستان و فرانسه در اروپا گردیده است. این مسئله تا حد زیادی مورد توجه سران و سردمداران این کشورها قرارگرفته که بعضاً بر اساس درآمدهای سرانه اقتصادی کشورشان مبدل گردیده است. در کشور ترکیه باعث شده تا در ژانویه سال 2013 یک شرکت عمرانی آمریکایی با مشارکت چندین شرکت اروپایی با سرمایه بخش خصوصی مبادرت به ساخت بزرگ ترین فرودگاه بین المللی جهان در استانبول با حجم سرمایه گذاری معادل هفت میلیارد یورو نموده که نمایانگر علاقه و ترغیب سرمایه گذاری بخش خصوصی در این کشور است.درآمد سالانه این کشور از بخش گردشگری تنها از توریسم ورودی از کشور آلمان معادل 6.5 میلیون یورو در سال 2013 میلادی برآورد گردیده است. نکته حائز اهمیت در تفاسیر فوق استفاده بهینه و احیای سایت ها و آثاری است که سال ها به فراموشی سپرده شده بودند و طی چند دهه اخیر پس از پیروزی انقلاب ترکیه به آنها به جهت توسعه درآمد پایدار، توجه بسزایی گردید. میراث فرهنگی حامی باشد نه انحصارطلب احسان ایروانی مدیر عامل صندوق احیا وبهره برداری از بناهای تاریخی با بیان اینکه صندوق احیا یک هماهنگ کننده است در پاسخ به این پرسش که آیا میتوان امیدوار بود مرمت و احیای آثار تاریخی کشورمان سرعت بیشتری به خود بگیرد، اظهار داشت: این امکان وجود دارد اگر شهرداریها و سازمان میراث فرهنگی به وفاقی در این زمینه برسند به طوریکه شهرداری دست از سوداگریاش بردارد و سازمان میراث فرهنگی کار حمایت و هدایتیاش را تقویت کند نه انحصار طلبیاش را. وی با بیان اینکه همه فکر میکنند کار مرمت و احیا پرهزینه است درحالیکه اینگونه نیست، تصریح کرد: به عنوان نمونه کسی میخواهد یک مجتمع بسازد، ساخت این مجتمع کمتر از 8 میلیارد تومان هزینه ندارد؛ بعد میبینیم سازنده چیزی میسازد که شب باد سنگین میآید و مشکل برای بنا ایجاد میکند؛ درعین حال این بنا ارزش کالبدی ندارد. مدیرعامل صندوق احیا و بهره برداری از بناهای تاریخی تصریح کرد: این در حالی است که کاروانسراهای ما از 500 میلیون تومان تا 4 میلیارد تومان بیشتر هزینه ندارند یعنی با 50 درصد آن میتوانند بنایی زیبا را در اختیار بگیرند، ضمن اینکه یک نورپردازی و فضاسازی آنجا را تبدیل به مقصد میکند. در شهر هم همین طور است. ایروانی با بیان اینکه تزئینات بنا هزینه دارد ، خاطرنشان کرد: مزیت بناهای تاریخی به این است که انرژی ذخیره میکنند، زیبایی دارند و ظرفیت های 200 نوع کاربری دارند، ضمن اینکه قیمت های تمام شده مرمت و احیا کمتر از ساختن یک بنا با همان زیربناست. وی اضافه کرد: این موضوع غلط جا افتاده که قیمت مرمت از قیمت ساخت بالاتر است، باید این ماجرا را اصلاح کنیم، اینها را شهرداریها میتوانند اصلاح کنند. درعین حال سازمان میراث فرهنگی باید به سرعت با شهرداریها و شورای عالی استان ها ارتباط برقرار کند. سرمایه گذاری در بناهای تاریخی به صرفه است هانی رستـگاران مدرس دانشگاه و کارشناس میراث فرهنگی در مورد این مطلب که در ایران به چه میزان بر احیا و بهره برداری اماکن اهمیت میدهند، به پیام ساختمان گفت: در ایران با توجه به وجود تعداد بیشماری از اماکن، بناها، بافت ها، آثار ارزشمند تاریخی، فرهنگی، طبیعی و معنوی این موضوع در سال های گذشته به نوعی مغفول مانده و غالباً به شکلی از سرمایه گذاری بیهدف و بدون بازده از آن یاد میشود.لیکن از سال گذشته با استقرار دولت جدید و تغییر رویکرد در کلیه امور بخش فرهنگی و اقتصادی، ضمن طرح موضوعات کارشناسی و بررسی تجربیات دیگر کشورها در این زمینه، توجه ویژه ای به امر ترویج سرمایه گذاری و علاقه مندسازی سرمایه گذاران بخش خصوصی به وجود آمد و بهره مندی از پتانسیل های موجود در دوستداران به فرهنگ و تاریخ کشور عزیزمان و متقاضیان سرمایه گذاری این حوزه در اولویت قرار گرفت. وی افزود: این رویکرد موجب شده تا بسیاری از سرمایه های کوچکی که امکان ورود به بازارهای بزرگ تجاری را نداشته، با صرف هزینه و سرمایه ای به مراتب کوچک تر و کمتر این امکان را داشته باشند تا نقش مؤثری در صنعت گردشگری کشور ایفا نمایند. به طورکلی موضوع سرمایه گذاری از بخش های متفاوت و متنوعی تشکیل میگردد که میتواند یک سفره خانه سنتی با فضایی محدود و مقیاسی کوچک در یک آب انبار یا آسیاب باشد یا حتی یک هتل سنتی مجلّل پنج ستاره در مقیاس یک کاروانسرای عظیم که هر یک ساختار خاص خود را دارد. رستگاران ادامه داد: با بررسی برخی تجربیات موفق و مطرح در سطح کشور همانند کاروانسرای شاه عباسی اصفهان یا کاروانسرای شاه عباسی کرج میتوان به این موضوع اذعان داشت که ریسک سرمایه گذاری در یک بنای تاریخی، نه تنها بیشتر از سایر بخش ها نیست بلکه در مواردی برابر یا حتی کمتر از بخش های دیگر صنعت گردشگری برآورد میگردد. علت این موضوع را میتوان در علاقه ذاتی انسان به گریز به گذشته و پیشینه تاریخی و فرهنگی خود کنکاش کرد چرا که انسان به شکل ذاتی و درونی حس زائدالوصفی از شناخت گذشته، اقوام و پیشینیان خود دارد که در تلاش برای به دست آوردن آن به هرجایی سرک میکشد. رجوع به فضاهای کهن و تاریخی نظیر بسیاری از آنها که در جایجای ایران قد علم کرده اند، از عادات غیر اختیاری هر انسانی است. حال اگر با این شرایط بتوان فضا و مکان را به شکلی دیگر پدید آورد و مهیا نمود که جذابیت، زندگی و شریان های حیات را به بنا باز گرداند، انحراف مسیر آدمیان جهت مراجعت به تاریخ و فرهنگ خود کار سختی نیست. وی در مورد ارزیابی و توجیه اقتصادی احیای بناهای تاریخی گفت:در ارزیابی و توجیه اقتصادی نیز میتوان مرمت، احیاء و تجهیز یک فضای تاریخی را به منظور بهره برداری با در نظر گرفتن امکانات و بازده سرمایه آن با احداث یک مجموعه جدیدالتأسیس مقایسه نمود. به عنوان مثال بنای تاریخی خانه محمدیه (تدین) واقع در شهرستان سمنان بر اساس برآوردها و کارشناسی رسمی صورت گرفته مبلغی حدود چهارصدتا پانصد میلیون تومان هزینه جهت مرمت، ساخت وسازهای احتمالی، احیاء و بهره برداری ارزیابی گردیده است. این در حالی است که عرصه بنا حدود 483 مترمربع و اعیان آن 1346 مترمربع میباشد و موقعیت استقرار آن دقیقاً در مرکز شهر و یکی از گذرهای پرتردد شهر سمنان، نزدیک به بازار اصلی شهر است. رستگاران تصریح کرد: با این تفاسیر ساخت یک مجتمع خدمات گردشگری، رستوران یا اقامتگاهی جدیدالتأسیس در مرکز شهر سمنان با کاربری خدماتی بدون احتساب قیمت زمین و فقط عملیات عمرانی آن چیزی در حدود 2 تا 3 میلیارد تومان برآورد میگردد و زمان طولانی ساخت و اتمام پروژه، با توجه به ارزش افزوده و تورم سالانه هزینه های بیشتری را برای سازنده به همراه خواهد داشت. بنابراین با یک حساب ساده و در نظر گرفتن امتیازات و امکاناتی که شهرداریها و دولت جهت توسعه صنعت گردشگری و تغییر کاربری و بهره برداری از اماکن فرهنگی تاریخی، به متقاضیان اعطا مینماید، در مقایسه با عوارض و مالیاتی که شهرداریها و ارگان های دیگر بابت احداث واحدهای تجاری و خدماتی جدیدالتأسیس اخذ مینمایند، میتوان اظهار داشت؛ صرفه سرمایه گذاری و استفاده از بناها و فضاهای تاریخی به مراتب بیش از احداث یک مجموعه جدید خواهد بود. این در حالی است که بسته های حمایتی فراوانی جهت ترویج و تقویت صنعت گردشگری و سرمایه گذاری در بناهای تاریخی، دولتی و خصوصی به منظور علاقه مند نمودن مالکان و متقاضیان بهره برداری ازاین دست مجموعه ها مصوب و ابلاغ گردیده که میتواند نقش مهم و تأثیرگذاری در رغبت اشخاص حقیقی و حقوقی به تزریق سرمایه خود به بخش گردشگری، علیالخصوص توسعه فضاهای تاریخی با کاربریهای متفاوت ایفا نماید. در جدول زیر برخی هزینه های تقریبی باز زنده سازی و مرمت بخش های مختلف یک بنای تاریخی به اختصار و به طور متوسط درج گردیده است. این ارقام و هزینه ها در مقایسه با ساخت و احداث یک بنای جدید، بسیار ناچیز و محدود است که از مزایای سرمایه گذاری در یک بنای تاریخی موجود محسوب میگردد.