بانکی برای دهک های کم درآمد تسهیلات بانکی برای فقرا

سوژه تکراری رسانه ها که این روزها از آن با عنوان بافت فرسوده شهری یاد میکنند مدت هاست پای ثابت نشست های خبری و جلسات مدیریت شهری است. مسئولان ذیربط هم مدام تلاش میکنند راهکارهای مختلفی برای جایگزینی و نوسازی بافت های فرسوده پیشنهاد دهند که تازه ترین آن هم تدوین سند ملی و راهبردی احیاء و نوسازی بافت های فرسوده است. اما واقعیت این است که بر اساس آمارهای موجود؛ میزان و وسعت بافت های فرسوده در شهرها همانند گذشته است و برخلاف قانون برنامه پنجم که دولت را مکلف کرده هر سال 10 درصد بافت های فرسوده کشور را احیا کند، احیای این بافت ها پیشرفت محسوسی نداشته است. هرچند که برای ساکنان این بافت ها تسهیلاتی هم در نظر گرفته شد که بر اساس آن بانک های عامل برای مقاوم سازی هر مترمربع تسهیلاتی به مالکان اختصاص دهند، اما بعد از مدتی پرداخت آن کمرنگ و سپس متوقف شد. ساماندهی سکونت گاه های غیررسمی نیز یکی دیگر از چالش های مدیریت شهری است و طبق آمارهای رسمی بیش از 11 میلیون حاشیه نشین در 77 شهر کشور وجود دارد. بر اساس آمارها و مطالعات صورت گرفته بیش از 20 هزار هکتار بافت تاریخی هم شناساییشده که اگر جمعیت ساکن در این مناطق را به جمعیت ساکن در سکونتگاه های غیر رسمی اضافه کنیم، این جمعیت به بیش از 18 میلیون نفر میرسد که 20 درصد جمعیت کشور را تشکیل میدهند. تجربه نشان داده یکی از قویترین دلایل حاشیه نشینی و آلونک نشینی در شهرها فقر و نبود توان مناسب برای تملک مسکن در نواحی داخلی شهرها برای ساکنان آن است، یعنی اسکان طیف گسترده ای از جمعیت مهاجر و کم درآمد، در نواحی آسیب پذیر شهری، این افراد برای تأمین مایحتاج روزانه خود دچار مشکل اند چه رسد به استفاده از اعطای تسهیلات ساخت مسکن و بازپرداخت آن! پشتیبانی و یارانه برای «بانک پذیر» پشتیبانی و یارانه برای «بانک پذیر» شدن یکی از بدترین و زشت ترین اتفاقات در عصر حاضر، وجود فقر در جهانی است که به لحاظ رونق و رفاه بیسابقه است اما بدتر و زشت تر این است که ما این معضل را پذیرفته و اغلب معتقدیم کار چندانی نمیتوان برای از بین بردن آن انجام دهیم. محمد یونس، یک اقتصاددان بنگلادشی و برنده جایزه صلح نوبل در سال 2006 معتقد است: مشکل فقر ساختاری است نه شخصی. او با تأسیس بانک گرامین مشهور به بانک فقرا توانسته قدم های مؤثری برای از بین بردن فقر بردارد. ویژگیها و امتیازات این بانک که مطابق با شیوه های رایج بانکداری در سطح جهان است. این بانک برخلاف سایر بانک ها که هزینه هنگفتی را به مشتری بابت ضمانت و سند تحمیل میکنند، از مشتری به ویژه بیسوادها هیچ ضمانتی نمیگیرد. به جای آنکه مردم به آنها مراجعه کنند آنها با سفر به روستاها، فقرا را شناسایی و به آنها وام پرداخت میکنند. بانک فقرای بنگلادش قابل الگوبرداری است رئیس مجلس شورای اسلامی نیز با تائید این شیوه معتقد است: ارائه خدمات خرد مالی به روستائیان در قالب بانک فقرا در بنگلادش سود بانک و روستائیان را به همراه داشت که میتوان از آن الگوبرداری کرد. لاریجانی تأکید میکند: اگر نیاز به قانون باشد مجلس آماده همکاری در این زمینه است. اما عضو هیئت مدیره شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران که پیش تر مدیرکل دفتر توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی کشور بوده و تجربه پروژه هایی چون طرح شناسایی و تعیین محدوده سکونتگاه های غیررسمی شهرهای کشور را در کارنامه کاری خود دارد، دراین باره گفت: این موضوع همان بانک پذیری یا Bankable است که امکان الگوبرداری آن در ایران وجود دارد. مجید روستا، افزود: بانک پذیری، بحث تأمین مالی خرد یا بانک پذیر کردن فقراست و درواقع این فرایند تحت عاملیت یک بانک است که این الگو در حوزه های متفاوت و در کشورهای پیشرفته ای مثل انگلیس و فرانسه و جنوب شرق آسیا نیز تجربه شده است. وی با تأکید بر اینکه از مدافعان اجرای این الگو در ایران هستم، توضیح داد: اولاً به این دلیل که نظام بانکی و حمایتی ما به دلیل نداشتن ضمانت ملکی و یا شخصی از سوی فقرا و نگرانی از عدم بازپرداخت آن، به این قشر اعتماد نمیکنند. نکته دوم اینکه کسی باور ندارد فقرا به دلیل نداشتن هیچ پشتوانه ای، قادر به دریافت تسهیلات بانکی همچون وام باشند. عضو هیئت مدیره شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران اظهار داشت: بنابراین بانک پذیری به حوزه های تأمین مالی خرد کمک میکند تا فقرا بتوانند در قالب یکسری آموزش ها ، نهادهای مالی تعریف کنند و با یک ساختار خاص مثل صندوق های قرض الحسنه و تعیین اعضایی چون بازرس و صندوق دار و ... از طریق عاملیت یک بانک و پذیرش این ساختار تأمین مالی کنند. عدم اثربخشی وام های خوداشتغالی روستا با اشاره به تأمین مالی این نهادهای مالی به دو صورت وام های خودگردان و همگردان، افزود: وام های خودگردان مبالغی است که اعضای گروه به صورت داخلی به یکدیگر میپردازند که مبلغ آن خرد است. در نوع همگردان آن نیز بانک عامل ورود کرده و در قالب ضمانت های چرخه ای وام را به یک گروه میپردازد و آنها نیز به صورت زنجیره ای یکدیگر را ضمانت میکنند. وی تصریح کرد: متولی اجرای این الگو میتواند وزارت کار، بانک مرکزی و یا نهادهای حمایتی باشد ولی این موضوع بیشتر در حوزه کار و رفاه اجتماعی است. عضو هیئت مدیره شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری با بیان این مطلب که اگر در سنوات گذشته این همه بودجه بابت پرداخت وام های خوداشتغالی را در قالب مدل های این چنینی صرف میکردیم و به سمت تقویت بنیه اقتصادی فقرا میرفتیم اثربخشی بیشتری داشت، گفت: یک خانواده فقیر 5 نفره ، هرکدام مبلغ 46 هزار تومان یارانه دریافت میکنند درحالیکه بخشی از این مبلغ را میتوان در قالب صندوق های قرض الحسنه محلی وارد فعالیت های اقتصادی نموده و بنیه اقتصادی خانواده را تقویت کرد. نکته مهم این است که در سکونتگاه های غیررسمی و نیز گاه در بافت های فرسوده، نداشتن سند رسمی مانعی برای بانک پذیر شدن ساکنان آنها محسوب میشود و این موضوع باعث گردیده در سکونتگاه های غیررسمی ایران تنها کمتر از 10 درصد خانوارها به نوعی از وام بانکی بهره مند شوند. حالا با این امیدواری که این طرح با اولویت دادن به نیازمندترین ها و در نظر گرفتن عدم توانایی مالی ساکنان این مناطق باشد و سد موانع شکسته شود.