گنبد ابرکوه نمونه معماری ایرانی

گنبد عالی ابرکوه نخستین اثر ثبت شده استان یزد است که در سال 1312 به شماره 195 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و هم اکنون بیش از یک هزار سال از زمان احداث آن میگذرد. این گنبد به صورت هشت ضلعی ساخته شده و پهنای داخل آن 90/8 متر و بلندی آن حدود 12 متر است. این بنا یکی از سالم ترین گنبدهای دوره سلجوقی و از نفایس هنر ایران که بر روی تپه ای مشرف به جاده و شهر ابرکوه قرار گرفته است. گنبد عالی از بناهای سنگی دوره دیلمیان و نمونه ای از هنر معماری ایرانی است و از نمونه های جالب توجه معماری در نوع خود محسوب میشود و در سال 448 هجری قمری ( 1055 م ) به فرمان فیروزان نامی برای پدرش عمید الدین شمس الدوله هزارسپ از خاندان دیلمیان ساخته شده است. در کتیبه دیگری که در بالای مدخل مقبره قرارگرفته عبارت «ولوالده السیده الجلیه ناز ... رحمة الله علیهما» نوشته شده است. از این کتیبه چنین استنباط میشود که مادر بانی گنبد نیز در همین آرامگاه مدفون است ولی به علت ریختن قسمتی از کتیبه، نام این سیده کاملاً معلوم نیست و فقط کلمه ناز از آن خوانده میشود، احمدخان ملک ساسانی آن را برای آندره گدار «نازنین کشمر» و مرحوم مصطفوی «نازنین کرشمه» یا اسمی نزدیک بدان قید کرده اند. عمیدالدین از خاندان دیلمی و نوه منصور بن حسن بن فیروزان دیلمی صاحب اشکور از نواحی معروف دیلم است که خاندان او به علت رقابت ها و کشمکش ها مجبور شدند از شمال ایران به اصفهان و نواحی مـرکـزی کـوچ کنند و مقبره او هم به سبک ابنیه نواحی شمالی ایران احداث شده است. این بنا با داشتن ویژگی خاص دوره سلجوقی و مقرنس های زیبای آن و طرح ساختمانی مستحکم و کتیبه کوفی آن در زمره آثار و مقبره های مهم تاریخی ایران در قرن پنجم هجری قمری و دوران سلجوقیان به شمار میرود.سنگ و گچ از مصالحی است که غالباً بناهای ساسانی با آن بنا شده که در این بنا نیز از مصالح اصلی به شمار میروند.