آیینه وچرخش نور

آیینه از وسایلی است که انسان ها بنا بر نیاز و علاقه موفق به کشف آن شدند . قبل ازآن بشر خود را درآب های ساکن میدید و به همین جهت همواره در تلاش بود که به وسیله ای دست یابد تا بتواند شکل خود را در آن ببیند . لذا با صیقل دادن سنگ های تیره توانست چهره خود را تقریباً مشاهده نماید و بعدها با کشف فلزات جدید آیینه های مفرغی و برنزی و آهنی این روش را تا حدودی تکامل بخشید . با گذشت زمان ، پیشرفت در این صنعت به جایی رسیدکه در عهد صفوی که تجارت به اروپا رواج پیدا کرد و از کشورهایی مانند آلمان و فرانسه، آیینه وارد ایران شد .آیینه ابتدا به خانه های اعیان و اشراف و دولتمردان راه یافت و وجود آیینه در مکانی یک افتخار محسوب میشد و آیینه های آن دوران به شکل محدب بوده است . در دوران قاجاریه استفاده از آیینه به اوج خود رسیده بود و مانند پدیده ای نو و بدیع برای زیباسازی به منازل و کاخ های اشرافی راه یافت . هنر آیینه کاری را شاید بتوان جزو آخرین ابتکارات هنرمندان ایرانی در مجموعه هنرهای سنتی دانست و هنری بس چشم نواز و دلنواز و یکی از زیباترین هنرهایی است که در فضاهای داخلی بنا استفاده میشود . این هنر با ایجاد اشکال و چیدمان چندضلعیهای منتظم هندسی و گره -که از قرار گرفتن درکنار هم طرح موردنظر مشخص میشود یا نقوش اسلیمی ، ختایی یا کتیبه هایی با خط ثلث و نستعلیق با مضامین قرآنی در اماکن متبرکه و خاص و درسبک های مختلف اجرا میشود . گسترش و کاربرد هنر آیینه کاری از مـحدوده امـاکن مذهبی و متـبرکـه و کـاخ های سلاطین نیز فراتر رفت و برای تزیین و زیباسازی در مکان هایی همچون هتل ها و رستوران ها و حتی منازل مسکونی و ویلاها نیز به کار گرفته شد.. حـال تاریخچه مختصری از بـعضی رواق های قـدیمی حرم مطهر حضرت رضا (علیه السلام) که از هنر نفیس و گران مایه آیینه کاری برخوردارند ، به شرح ذیل ارائه میگردد : 1-رواق دارالحفاظ : بنایی است تاریخی در ضلع جنوبی حرم مطهر و پیش روی مبارک قرار دارد و از بناهای عهدتیموری است که به دستوربانوگوهرشاد همسر شاهرخ میرزای تیموری در مساحتی حدود 217 مترمربع ساخته شده و دیوارها و سقف رواق با آیینه زینت یافته و سقف آن رسمی بندی و کاربندی شده و به سبک اسلامی و در طرح های گره آیینه کاری شده است. به جزدیوارشمالی آن که از کاشیهای نفیس تاریخی پوشیده شده و تاریخ آیینه کاری آن به حدود 150 سال پیش و بعضی از موقعیت های آن که بازسازی و یا مرمت شده، به حدود67 سال قبل برمیگردد. 2- رواق توحید خانه : این بنا از رواق های شمالی حرم و بین رواق دارالفیض و صحن انقلاب واقع شده است. بنای یادشده چنان به رواق دارالفیض متصل است که گویی جزئی از آن میباشد .توحید خانه ازشمال به صحن انقلاب از جنوب به رواق دارالفیض ودارالشکر وازسوی مشرق ازطریق یک گذرگاه با پیچ وخمی به رواق گنبد الله وردی خان وازطرف غرب به ایوان طلای صحن انقلاب محدود میشود. پنجره فلزی معروف به پنجره فولاد در ضلع شمالی توحید خانه نصب و ضریح مطهر از این پنجره قابل رؤیت میباشد . این رواق با کسر پایه های پیش آمده حدود 108 مترمربع مساحت دارد و مشهور است مرحوم ملا محسن فیض کاشانی درسال 1072 هجری قمری این بنا را ساخته و نیز محل تدریس او بوده است. دیوارهای این رواق از بالای کتیبه تا به سقف آن آیینه کاری نفیس و زیبایی شده و سقف آن نیز به سبک تزیینات ایرانی اسلامی مقرنس بندی و آیینه کاری شده که انجام آن به حدود 65 سال پیش برمیگردد. 3-رواق دارالسیاده : این بنای مجلل و تاریخی در غرب و جنوب غربی حرم مطهر واقع شده و از شرق به رواق دارالحفاظ وازغرب به رواق دارالولایه و از شمال به رواق دارالشرف و از جنوب به ایوان شمالی دارالسیاده(به طرف مسجد گوهرشاد) متصل میباشد. بنای این رواق نیز مربوط به عهد تیموریان است که به دستور بانو گوهرشاد ساخته شده و حدود 373 مترمربع مساحت دارد. رواق دارالسیاده ازلحاظ تزیینات مجموعه ای از انواع هنرهای تزیینی معماری سنتی و اسلامی است که سقف این بنا با رسمی بندی و آیینه کاری درطرح های گره اجرا و تزیین شده و این کار مربوط به سال 1300 هجری قمری میباشد که قبل از این پوشش سطوح رواق به صورت کاشیکاری بوده و نام استادکار رواق آن زمان محمدتقی ناظم آستانه مبارکه برکتیبه سنگی نزدیک درِ طلای ایوان دارالسیاده مکتوب شده و تاریخ بازسازی و آیینه کاری آن به حدود 60 سال قبل برمیگردد. 4- رواق دارالسعاده : این رواق درمشرق حرم مطهر بعد از رواق حاتم خانی و درامتداد آن و متصل به ایوان طلای صحن آزادی میباشد و به عصر قاجاریه مربوط میشود که در سال 1251 هجری قمری ساخته شده و162 مترمربع مساحت دارد و از روی سنگ ازاره وکلیه سطوح سقف آن که در قالب رسمی بندی انجام شده و با طرح های گره های اسلامی آیینه کاری نفیسی که در نوع خود بسیارحرفه ای است، زیباسازی شده و تاریخ آن حدود 57 سال پیش میباشد . 5- رواق دارالسلام : این بنای عالی و باشکوه یکی از رواق های جنوب شرقی حرم مطهرمی باشد که از شمال به رواق حاتم خانی و از مشرق به رواق دارالسرور و دارالعزه محدود است . محرابی بزرگ با کتیبه خطی زیبا و مجلل در ضلع جنوبی آن وجود دارد که از آیینه کاری بسیار نفیس که با سبک ها و طرح های اسلیمی و ختایی و گل و برگ اجرا گردیده و مساحت آن حدود277 مترمربع میباشد . این رواق ازجمله بناهایی است که درزمان بانو گوهرشاد و به دستور وی پیریزی شده است. این رواق تا سال 1334 هجری شمسی به صورت بنایی دوطبقه برای آسایشگاه خدام و طبقه تحتانی آن نیز محل انبار فرش بوده و در سال های 34 تا 38 هجری شمسی با تغییر بنا و کاربری آن ،به رواقی مجلل تبدیل و به رواق دارالسلام معروف گردید .دیوار و سقف رسمی بندی شده آن از روی سنگ ازاره به بالا تا سقف با طرح های نقوش هندسی و گره آیینه کاری مزین شده و در قسمت باب ورودی به رواق حاتم خانی آیینه کاری در طرح های اسلیمی وختایی که بسیار ارزشمند میباشد انجام شده و قدمت آیینه کاری انجام شده در این رواق حدود 50 سال گذشته میباشد . 6-رواق شیخ بهایی : رواق شیخ بهاءالدین عاملی معروف به شیخ بهایی مدفن این عالم جلیل القدر میباشد . این بنا در جنوب شرقی روضه منوره واقع شده و از شمال به صحن آزادی و از جنوب به رواق امام خمینی (ره) و از مشرق به رواق دارالعباده و از مغرب به رواق دارالزهد محدود است . سطح رواق شیخ بهایی به شکل مربع بوده و حدود 102 مترمربع مساحت و90/5 متر ارتفاع دارد و مدفن این عالم بزرگوار در وسط این رواق قرارگرفته است. در سال 1364 هجری قمری مقبره تجدید بنا شد و به صورت رواقی درآمد . از ازاره به بالا تمام دیوار و سقف مقرنس شده آن با آیینه کاری تزیین یافته که سقف رواق به صورت مقرنس های آویزدار و دارای 25 چشمه میباشد و دیوارهای آن نیز به سبک نفیس شاه گره ترسیم و با هنر آیینه کاری اجرا گردیده است . 7- رواق دارالسرور : در جنوب شرقی حرم مطهر بین رواق دارالذکر و رواق دارالسعاده واقع شده و از مشرق به صحن آزادی و از مغرب به رواق دارالسلام متصل و یکی از راه های اصلی تشرف به حرم مطهر از صحن آزادی میباشد . این بنا با دو درِ زرین زیبا به رواق های دارالسلام و دارالسعاده مرتبط میشود که حدود 100 مترمربع مساحت دارد و درگذشته به صورت چند اتاق بوده که ابتدا ازآنها به عنوان آبدارخانه و آسایشگاه عده ای ازخدام و سپس به عنوان محل دفتر امور داخلی حرم مطهر استفاده میشد . در سال 1334 هجری شمسی هنگام توسعه اماکن این قسمت ها به یک فضای وسیع تبدیل و دارالسرور نامیده شد . ازاره رواق سنگ مرمر بوده و از بالای ازاره دیوارها و سقف بنا با آیینه کاری بسیارحرفه ای و زیبایی به سبک گره و سقف آن شاه گره ترسیم و در حاشیه آن مقرنس کاری انجام شده که در سبک خود بینظیر میباشد .