پدافند غیرعامل در طرح های شهری

یکی از تکنیک های شهرسازی و روش های دفاع غیرعامل در شهرها و ساختمان های مرزی و ناامن، موضوع «پدافند غیرعامل در شهرها و ساختمان های مرزی» است، به گونه ای که در طراحی جامع شهر ملاحظات استراتژیک شهری با دیدگاه پدافند غیرعامل نیز بررسیشده و برای آنان طراحی شهری جداگانه ای میشود. بدین ترتیب وقتی طرح جامع شهری به مرحله اجرا گذارده شود مسلماً به علت ارائه موارد بهداشت، ارزش افزوده و ... مورد استقبال مردم و ساکنان نیز واقع شده و با اجرای آن با کمترین هزینه(در حقیقت هزینه اجرای طرح جامع که همان مسائل بهداشتی و ... میباشد) امنیت نیز به مناطق ناامن وارد میشود. در این مقاله در دو شماره نگاهی به این مبحث و طراحی انفرادی ساختمان ها همچنین برخی قانون گریزیها نظیر ساخت وساز غیرمجاز داریم. تأمین امنیت و نه تهاجم به دو صورت آفند و پدافند صورت میگیرد؛ بدین شکل که در آفند، اغلب یک نیروی قوی عامل بازدارنده در برابر تخاصمات میشود. البته این موضوع در داخل شهرها با تعاریف کنونی نوعی عامل ناامنی محسوب میشود بدین معنی که هرچقدر نیروی نظامی و به اصطلاح پلیسی و انتظامی در داخل شهر نمود داشته باشند (حضور فیزیکی در انظار عمومی) نشان از ناامنی شهر محسوب میشود (حضور نیروهای امنیتی در اجتماع نشان از اشکالی در امنیت است که این نیروها برای آرام نمودن آن حضور دارند) . به هرحال بیشتر متفکران و مسئولان در این اندیشه اند که با کمترین هزینه ها بیشترین نتایج را بگیرند . با نگاهی تاریخی به موضوع ، شاهد تدابیر پیشگیرانه برخی دولت ها نیز هستیم. به عنوان نمونه برای اولین بار شهرسازی به اسم «هوسمان» در فرانسه برای جلوگیری از اعتراضات مردمی و متفرق نمودن مردم و درنتیجه کنترل سریع تر موضوع توسط نیروهای انتظامی (در دوره ناپلئون در فرانسه) اقدام به طراحی خیابان های مستقیم طولانی نمود (اختراع بلوار) . این امر ، شهر را که بافت معمولاً ارگانیک و پیچیده دارد به قطعاتی جدا از هم تبدیل میکند. (البته باید یادآور شد که اقدامات هوسمان باعث رسیدن سریع هنگام خدمات و دسترسی راحت در شهر و ... نیز شده و بدین ترتیب آسایش مردم نیز فراهم شده است). در ایران نیز اولین بار، رضا پهلوی این تدابیر را اتخاذ نمود که خیابان ها را از وسط مراکز و پایگاه های حساس مردمی مثل بازار عبور داده و بدین شکل سعی در کنترل بحران های مردمی و نابودی مراکز تصمیم گیری و رهبری انقلاب های مردمی نمود .مثل میدان نقش جهان شیراز که توسط خیابان تقسیم میشود و این خیابان راسته بازار را نیز قطع میکند یا در ارومیه که بازار قدیمی شهر توسط خیابان امام (ره) (خیابان پهلوی سابق) قطع شده است. از این طرح ها به عنوان طرح های جامع شهری و ساماندهی شهر یاد شد و مردم نیز از آنها استقبال کردند زیرا شهرها را از بافت قدیمی و غیرقابل نفوذ برای انواع خدمات شهری ، خارج میکرد و زیرساخت های شهری را به طور مناسب فراهم مینمود . در بافت های ارگانیک و طبیعی شهرها ، به علت اینکه شهرها بر اساس تعاریف قدیمی ( ارگانیک ) شکل گرفته اند اغلب شاهد کوچه های تنگ ، بدون وجود امکانات شهری مانند اگو ( فاضلاب شهری ) بوده و تأسیساتی مانند آب ، برق ، تلفن ، گاز و .... به سختی قابل دسترسی است . همچنین نیازمندیها و امکانات کنونی به گونه ای است که مردم نمیتوانند در بافت قدیمی به راحتی زندگی کنند. به عنوان مثال، در قدیم ارابه و ... در داخل کوچه ها تردد میکرد و الآن باید ماشین های سنگین بتوانند عبور کنند و این امر برای مردم سخت است یا در برخی محلات کشیدن لوله های فاضلاب ، آب و گاز و ... بسیار مشقت آور میشود. در تبریز نیز یکی از مهم ترین موارد که باعث شد نیروهای اشغالگر نتواند در تصرف و اشغال این شهر توفیقی حاصل نمایند بافت ارگانیک بود، چراکه مردم ( نیروهای بسیجی و یا چریک در تعریف کنونی ) به سرعت در بافت ارگانیک گم میشدند و وقتی اشغالگران به دنبال آنان وارد این نوع بافت های شهری میشدند در بافت پخش شده و قابلیت ضربه خوردن آنان افزایش مییافت. حال آنکه در این نوع بافت ها باید به اندازه مردم نیروی پلیس حضور یابند تا مردم را تحت کنترل داشته باشند . در این شهر که بافتی ارگانیک دارد نمیتوان کنترل چندانی بر شهر یافت و برای تصرف آن یا باید آن را با خاک یکسان نمود و یا ضربات آشوب های بعد از تصرف را تحمل کرد.به هرحال پدافند غیرعامل در حوزه عمرانی در دو وجه قابل بحث است : الف ) حوزه طرح های کلان مانند طرح های جامع شهری ، زیرساخت های شهری مانند راه ها ، شبکه های آب و فاضلاب و ... طرح های هادی روستایی و ... ب ) حوزه طرح های خرد ، انفرادی و دانه ای مانند بیمارستان ، ادارات ، اماکن پلیس ، مسکن و ... پدافند غیرعامل در حوزه طرح های عمرانی یعنی اینکه فعالیت اقتصادی عمرانی ( ساخت وساز و ساختمانی ) بدون مشکل صورت گیرد و لیکن در موقع لزوم تبدیل به حوزه دفاعی و امنیتی گردد . اسکله های تجاری در اسرائیل با اصول پدافند غیرعامل طراحیشده اند ، یعنی اینکه هم اینک اسکله ای تجاری هستند اما در مواقع جنگ به موانع دفاعی نونی شکل تبدیل میشوند.مسلماً کشتی متخاصم به راحتی نمیتواند وارد خشکی شود، البته این موضوع در ارگ بم نیز دیده میشود . یا در جنگ تحمیلی کانال معروف به ماهی رژیم بعثی از این نوع مثال ها میباشد که دشمن متخاصم دریاچه ای برای امور تجاری و پرورش ماهی درست نموده بود و در عملیات شلمچه برای ایجاد باتلاق و پیشگیری از نفوذ نیروهای ایران از آن استفاده کرد . *دکترای شهرسازی