احیای بافت های فرسوده قلب تهران

محله سیروس در تقسیمات شهری تهران ، در منطقه 12 شهرداری واقع شده و حدود 40 هکتار مساحت دارد. وجود امام زاده یحیی و سه مسجد بزرگ، حسینیه ها و زینبیه ها نشان دهنده پیشینه و تمایل گسترده ساکنان محله به اجرای مراسم مذهبی است. امکانات رفاهی و بهداشتی محله سیروس در حد بسیار پایینی قرار دارد. هیچ سالن ورزشی، فضاهای آموزشی مناسب و فضای سبز وسیع و نوساخته ای در محله به چشم نمیخورد. این محله به رغم حفظ بافت تاریخی و عناصر ارزشمند، قرار گرفتن در مرکز کلانشهر تهران و همجواری با بازار تهران، سال ها است که با فرسودگی، کمبود و یا نبود خدمات شهری و زیرساخت ها، کیفیت نازل محیطی، رکود فعالیت ها، جمعیت گریزی و ناهنجاری اجتماعی و بزهکاری روبه روست. مشکلات فاز اول نوسازی فاز نخست طرح بهسازی و نوسازی محله سیروس شهر تهران در 6 بلوک مجموعاً به مساحت 37673 مترمربع، شامل 214 واحد مسکونی و 57 واحد تجاری می باشد. این پروژه در ابتدای سال 1392، توسط شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران آغاز و پیش بینی می شود در 6 ماهه نخست سال 1394 به بهره برداری برسد. سیاست های شرکت مادر در این پروژه مبتنی بر مداخله مستقیم در نوسازی بافت های فرسوده شهری بوده است. به این ترتیب شرکت تملک و نوسازی یک پروژه بزرگ مقیاس(در مقایسه با حوزه های پیرامونی) را آغاز نموده است. این پروژه با مشکلاتی نیز مواجه است، ازجمله می توان به ناهمگونی مقیاس و الگوی طراحی پروژه با حوزه های پیرامونی و بافت موجود محله سیروس اشاره نمود، این تفاوت در مقیاس های کالبدی هنگام بهره برداری از پروژه و ورود شکل جدیدی از مناسبات فرهنگی و اقتصادی، به سایر عرصه های فضایی نیز رسوخ نموده و درصورتیکه مدیریت شهری برنامه پیشگیرانه ای برای مهار مشکلات ناشی از این مهم نداشته باشد، ممکن است چنین پروژه هایی خود تبدیل به منشأ مشکلات پیچیده تر شهری شوند و از اهداف اولیه و اصلی خود باز بمانند. این مهم در بسیاری از پروژه های مسکن مهر که به بهره برداری رسیده اند نیز قابل تأمل است. پیشنهاد اداره کل راه و شهرسازی مشکل قابل توجه فرسودگی شهری در کل کشور به طور عام و در استان تهران به طور خاص، قابل تخفیف و مداخله صرف توسط دستگاه های دولتی نیست و مشارکت فعال شهرداری ها و بخش خصوصی را مطالبه می کند. حجم پروژه های تعریف شده جهت نوسازی بافت های فرسوده شهری تهران سالانه بالغ بر 1 تا 2 درصد از مساحت کل بافت فرسوده این شهر را شامل می شود و با فرض ثابت ماندن مساحت چنین حوزه هایی(چنین پیش فرضی عملاً ناممکن است) در یک دوره 10 ساله، بخش دولتی با مداخلات مستقیم، توان نوسازی تقریبی 10 درصد این حوزه ها را خواهد داشت. بدیهی است توان نظام اداری و فنی دولتی و اعتبارات آن در این بخش پاسخگوی این حجم مشکل نیست. هم اکنون وزارت راه و شهرسازی با محوریت شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، با سیاست گذاری و تنظیم قوانین و اسناد توسعه شهری با حساسیت ویژه به این حوزه ها نگاه می کند و سعی در نهادسازی و فراهم آوردن بسترهای قانونی لازم جهت تسهیل روند ساماندهی و نوسازی این حوزه ها دارد. از سوی دیگر در قالب تفاهم نامه هایی با شهرداری ها و سایر نهادهای متولی مدیریت توسعه شهری؛ تخفیف های عوارض نوسازی در بافت های فرسوده و تسهیلات نوسازی در این حوزه ها از طریق کارگزاران بخش خصوصی و دفاتر نوسازان منطقه ای قابل پیگیری است. همچنین ترغیب سرمایه گذاران داخلی و خارجی برای مداخله در این حوزه ها، استفاده از توان علمی انباشت شده در دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی، تجارب جهانی بخش خصوصی و عمومی در این زمینه نیز مؤثر خواهد بود و انتظار میرود تجارب و اندوخته های علمی زمینه یک دخالت از پیش اندیشیده شده را در این حوزه ها فراهم آورد. بیتردید گره این مشکل با بسترسازی و تسهیلگری از یک سو و با شراکت فشرده بخش عمومی و خصوصی و فعال نمودن توان مشارکت مردمی، از سوی دیگر، انشاءا... گشوده خواهد شد. الزام حمایت از استراتژیهای وزارت راه و شهرسازی استراتژیهای تأمین منابع مالی را نمیتوان نادیده انگاشت ، باید بپذیریم که تسهیلات یکی از مهم ترین مشوق های ساکنان بافت های فرسوده برای نوسازی مناطق است اما بانک ها طی سال های 92 و 93 برای بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری تنها به 53 هزار متقاضی وام پرداخت کرده اند . این در حالی است که قرار بود طبق برنامه ریزیهای انجام شده و موافقت بانک مرکزی این عدد 200 هزار واحد مسکونی را پوشش بدهد، همچنین غیر از بانک های عامل سایر بانک ها نیز با وجود تأکید بانک مرکزی حاضر به پرداخت و ارائه تسهیلات نیز هستند. رو به سوی آینده طبق آیین نامه تدوین شده برای تأمین مالی فعالیت های احیاء و بهسازی بناست تا از هر سه ابزار تأمین مالی بازار پول ، سرمایه و بیمه که در کشور وجود دارد استفاده شود که امیدوارم در سال آینده به تصویب برسد. تلاش بر این است که تسهیلات تنها راه چاره نباشد ، از طرفی وزارت راه و شهرسازی میتواند طرح و تملک و تنظیم مجدد زمین را به عنوان یک آلترنایتو فعال کند ، طرحی که میتوان از طریق املاک عمومی یک بلوک شهری را تملک کرده و ساخت وسازها را انجام داد و یا از طریق اعطای ودیعه اجاره به مالکان ساخت وساز را رونق داد تا منافع حاصله میان مالکان و سرمایه گذاران تقسیم شود.