بهینه سازی مصرف کالا و انرژی؛ مولفه ای برای تحقق حماسه اقتصادی

رفع معضل مصرف بیش از اندازه کالاهای گوناگون و انرژی در ایران در گرو همکاری همه اقشار و گروه های جامعه، برنامه ریزی های پایدار و مسئولانه کارشناسان و فرهنگ سازی بنیادین است.مصرف، بخش جدانشدنی زندگی انسان است که در جهان نوین شکل و ابعاد آن روز به روز گسترش بیشتری می یابد.مصرف انواع کالاها و خدمات، سطوح گوناگون فردی و عمومی را در بر گرفته و افزون بر گستره در تنوع، حجم و میزان زیادی از کالاها و منابع را شامل می شود؛ به گونه ای که امروز مصرف گرایی به معضلی برای جوامع تبدیل شده است.ایران و معضل مصرف انرژیامروزه پدیده مصرف بی رویه در بخش انرژی و منابع طبیعی یکی از موضوع های چالشی جهان به ویژه در کشورهای در حال توسعه است.روز به روز از میزان منابع و انرژی های تجدیدناپذیر کاسته شده و به دنبال آن خسارت ها و آسیب های فراوانی بر محیط زیست و اقتصاد کشورها وارد می آید.در ایران مصرف انرژی در بخش خانگی، صنعتی، کشاورزی و... در مقایسه با استانداردهای جهانی و دیگر کشورها در سطح بسیار بالایی قرار دارد و همین موضوع پاره ای مسائل از جمله کمبود منابع مهمی همچون آب، گاز و... را پدید آورده است که افزون بر به خطر انداختن توسعه پایدار، جبران گوشه ای از آنها به زمان و هزینه های اقتصادی زیادی نیاز دارد.در این باره، «رضا ارجمندی» عضو هیئت علمی دانشکده محیط زیست و انرژی دانشگاه علوم و تحقیقات تهران، می گوید: انرژی در بخش های گوناگون زندگی انسان شامل تولید، مصرف و خدمات نقشی بنیادین بازی می کند.ارجمندی می افزاید: هرچه جلوتر می رویم به دلیل بیشتر شدن میزان بهره برداری و اکتشاف منابع، شرایط زندگی مردم نسبت به گذشته بهتر شده و به دنبال آن، مصرف آنان نیز بالاتر می رود.انرژی ها به 2 دسته تجدید شونده و تجدید ناپذیر تبدیل می شوند؛ انرژی به دست آمده از سوخت های فسیلی از نوع تجدیدناپذیر هستند که بخش عمده ای از منابع تامین انرژی در ایران را شامل می شوند.در ایران کاربرد انرژی های تجدیدپذیر همچون انرژی های خورشیدی، بادی و... نیز به دلیل وابستگی به امکانات ویژه و هزینه های فن آورانه هنوز در مراحل آغازین قرار دارد.ارجمندی ایجاد تحول در حمل و نقل و تولید را از پیامدهای افزایش به کارگیری حامل های انرژی در جهان امروز دانسته و تاکید می کند «بیشتر انرژی های مصرفی به ویژه در کشورهای در حال توسعه از نوع تجدیدناپذیر هستند که اتمام آنها زیان های بسیاری را متوجه این کشورها می کند. از این رو باید در مصرف این نوع انرژی صرفه جویی شود».خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) هجدهم تیرماه امسال در گزارشی نوشت: در دنیا به طور متوسط برای تولید یک هزار دلار تولید ناخالص داخلی معادل 0.19 (19 صدم) تن نفت خام، انرژی مصرف می شود که این میزان در ایران معادل 0.63 (63 صدم) تن نفت خام است.در بررسی 13 کشور جهان، ایران بالاترین شاخص شدت مصرف انرژی را داشته است؛ به طوری که پس از ایران، روسیه و عربستان سعودی با شدت مصرف انرژی 0.53 (53 صدم) و 0.51 (51 صدم) تن نفت خام، بالاترین مصرف انرژی را به خود اختصاص داده اند.همچنین ژاپن، فرانسه، انگلستان و آلمان پایین ترین شدت مصرف انرژی را با شاخص 0.09 (9 صدم) تن نفت خام داشته اند (1).انرژی؛ نیازمند مدیریت مصرفبهینه سازی مصرف انرژی به کاربرد شیوه های ویژه ای در همه بخش ها، انواع و اشکال انرژی نیازمند است که از آن به مدیریت مصرف تعبیر می شود.به عبارتی، مصرف باید به گونه ای باشد که با فراهم کردن بهینه نیازهای بخش خانگی، صنعتی، کشاورزی و... از زیاده روی و اتلاف جلوگیری شده و به سوی ذخیره سازی حرکت کند.ارجمندی با اشاره به نقش حیاتی انرژی در توسعه پایدار می افزاید: در مباحث توسعه پایدار که نشست آن در 1992 میلادی (1370خورشیدی) در «ریودوژانیرو» برزیل برگزار شد، بر چگونگی استفاده از منابع تاکید ویژه ای شده که یکی از موضوع های مهم آن بحث انرژی، مصرف و مصرف بهینه است و تمامی کشورهای شرکت کننده متعهد شده اند الگوهای بهینه مصرف انرژی را به اجرا بگذارند.ایران به عنوان یکی از کشورهای شرکت کننده در این نشست، برنامه هایی را برای اصلاح الگوی مصرف انرژی دنبال کرده اما تاکنون به اهداف مورد نظر خود آنگونه که باید، دست نیافته است و روز به روز میزان مصرف انرژی افزایش پیدا می کند؛ به گونه ای که ایران به یکی از کشورهای پرمصرف در زمینه انرژی تبدیل شده که شدت مصرف انرژی در آن سه برابر میانگین جهانی است (2).عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات بی مبالاتی در کنترل میزان هدر رفت انرژی را از معضلات جامعه ایرانی در عصر کنونی می داند.وی بر این باور است که بی مبالاتی و مصرف غیرعقلایی در همه بخش های خانگی، صنعتی، کشاورزی و... محیط زیست کشورمان را با مشکلات جدی روبه رو کرده است.وی بحران آب و کم آبی در مناطق گوناگون ایران را نمونه ای از پیامدهای مصرف بی رویه بیان می کند و ادامه می دهد: کشورمان از نظر موقعیت جغرافیایی و اقلیمی در زمره مناطق کم آب جهان قرار دارد و در شرایط کنونی نیز مصرف نادرست و بی رویه در همه بخش ها به این شرایط دامن زده و بحران کم آبی را به وجود آورده است.از آنجا که ایران از کشورهای مصرف کننده انرژی های تجدیدناپذیر است، مصرف غیرعقلانی انرژی می تواند زنگ خطری برای اتمام زودهنگام منابع و تهدیدی برای نسل کنونی و آیندگان باشد.در همین زمینه، «سیدیعقوب موسوی» جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا (س)، می گوید: در کشور ما الگوهای مصرف چه در بخش انرژی و چه در دیگر بخش ها دچار نوعی آنومی یا ناهنجاری شده است و این موضوع در کلانشهرها بیشتر به چشم می خورد؛ به طوری که میزان مصرف انرژی و انواع کالاها و لوازم از استانداردهای منطقه ای و جهانی بیشتر است و این موضوع می تواند اقتصاد و سرمایه های ملی ما را با مشکل روبه رو کند.مصرف بهینه و فرهنگ سازیارجمندی نقش آموزش و فرهنگ سازی را در بهینه سازی مصرف انرژی بسیار موثر دانسته و می گوید: دستگاه های دست اندرکار آموزش و فرهنگ، سازمان های مردم نهاد و رسانه ها می توانند با آموزش شهروندان و ارائه الگوهای درست مصرف در این راه پیشگام باشند.تغییر الگوهای مصرف انرژی و اصلاح و بهینه سازی مصرف نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصاد پایدار دارد و افزون بر کاهش ضایعات و هدر رفت (اتلاف) انرژی در بخش های گوناگون، بازده و کارایی تولید و سودآوری و خدمات را افزایش می دهد.موسوی با اشاره به تاثیر «احساس مسئولیت و تعهد مدنی شهروندان» در این زمینه، نقش آموزش و تربیت را بنیادین دانسته و تاکید می کند: «در شرایطی که جامعه ما با تنگناهای اقتصادی، اجتماعی و... روبه رو شده، مصرف بهینه و فرهنگ سازی مصرف، یک نیاز ملی و راهی برای کمک به تحقق حماسه اقتصادی است.کاهش منابع و محدودیت آنها تهدیدی برای توسعه و رشد اقتصادی است و از این رو، همه آحاد جامعه باید برای ذخیره سازی انرژی به منظور افزایش بهره وری و پیشرفت همکاری کنند.موسوی با اشاره به نقش نخبگان در این زمینه می افزاید: نخبگان به مثابه الگوهای عمل برای سایر افراد جامعه و پایه گذار نظام ویژه مصرف در هر جامعه به شمار می روند و از این رو می توانند اشاعه دهنده فرهنگی باشند که قشرها و گروه های گوناگون جامعه را به سوی مصرف درست و حفظ سرمایه های ملی هدایت می کند.انرژی نقش مهمی در توسعه کشورها بازی می کند به طوری که نبود یا کمبود آن در همه زمینه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و... برای هر کشور زیان های فراوانی را به بار می آورد و این شرایط برای کشورهای دارای میزان توسعه یافتگی کمتر، شدت بیشتری دارد.افزایش روزافزون مسائل و مشکلات زیست محیطی همچون آلودگی های آب، خاک و هوا، کمبود منابع و... از دستاوردهای مستقیم و غیرمستقیم مصرف غیراستاندارد انرژی در جهان کنونی است که روز به روز گستره بیشتری می یابد.سخن آخرانرژی از بنیادی ترین عوامل موثر بر رشد و توسعه اقتصادی به شمار می رود و امروزه اهمیت آن بر هیچ کس پوشیده نیست اما زیاده روی در مصرف انرژی در کوتاه مدت و بلندمدت پایه های رشد و بهره وری اقتصادی را ضعیف می کند.مصرف انرژی در ایران نیز به گونه ای است که میزان آن از استانداردهای جهانی بسیار بالاتر است و این موضوع پیامدهای ویرانگر و جبران ناپذیری را به بار می آورد که آسیب به محیط زیست، بحران آب و کاهش منابع نفت، گاز و... نمونه هایی از آن است.از سوی دیگر، مصرف کالاهای گوناگون در ایران به اندازه ای است که به روشنی پدیده مصرف گرایی را به معضلی برای کشور تبدیل کرده و علاج آن به همبستگی و همکاری همه قشرها و گروه های جامعه، برنامه ریزی های پایدار و مسئولانه کارشناسان و فرهنگ سازی بنیادین نیازمند است.منابع: www.isna.irwww.ettelaat.com