واردات نه مدیریت آب نیاز داریم

موضوع واردات آب از زمان دولت نهم مطرح بود و ظاهراً سابقه این موضوع به مدتی پیش از آن هم بازمیگردد. مجید نامجو وزیر سابق نیرو همان زمان در پاسخ به سؤالی در مورد بحث انتقال آب تاجیکستان به ایران گفت: جمهوری اسلامی ایران مدت هاست که به دنبال بحث انتقال آب تاجیکستان به مناطق شمالی است و در صدد برداشتن گام هایی در این خصوص بود. ظاهراً در سال 2007 ایران و تاجیکستان قراردادی را برای صادرات آب از تاجیکستان به ایران امضا کردند و در واقع تا شروع سال 2013 تاجیکستان باید روزانه یک میلیارد مترمکعب آب آشامیدنی به ایران منتقل میکرد که این امر تاکنون محقق نشده است. اما چرا پس از گذشت این چند سال این طرح هنوز اجزایی نشده است؟. دولت با واردات آب موافق نیست به طورکلی میتوان گفت دولت با واردات آب موافق نیست. وزیر نیرو در دولت یازدهم در مورد خواسته برخی نمایندگان مبنی بر واردات آب از سایر کشورها میگوید: میتوان از کشورهایی که با آنها تعاملاتی داریم آب وارد کنیم اما احتمال تغییر در تعاملات وجود دارد و وابستگی در مسئله آب به هیچ وجه خوشایند نیست. حمید چیت چیان گفته است: موضوع واردات آب را مطالعه میکنیم و با برخی کشورها مذاکراتی در این زمینه انجام داده ایم؛ در زمینه واردات آب نیاز به مطالعات جامع، فنی، اقتصادی و زیست محیطی باید انجام شود که در حال انجام است. این عضو کابینه دولت یازدهم با تأکید بر اینکه مطالعات در زمینه واردات آب مطلبی نیست که سریع الوصول باشد، میگوید: روی این مسئله نمیتوان به صورت جدی حساب کرد و نیازمند زمان است. اظهارات وزیر نیرو در شرایطی است که برخی نمایندگان به شدت پیگیر واردات آب از سایر کشورها هستند درحالیکه گفته میشود کشورمان بیش از آنچه که به واردات آب نیاز داشته باشد به مدیریت آب نیاز دارد. بحران تنها وقوع حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله نیست و کمبود آب میتواند به مراتب شرایط سخت تری را برای شهرهایی مانند تهران رقم بزند؛ بحرانی که بر اساس گزارش سازمان های جهانی پیش بینی میشود، الآن چهره واقعی خود را نشان میدهد. وزارت نیرو به عنوان متولی اصلی آب در کشور صریحاً از وجود بحران در تأمین آب ده ها شهر کشور خبر داد و صحبت از جیره بندی به میان آورد. به بیان دیگر اگر همین امروز بحران آب را جدی نگرفته و آن را در مدتی کوتاه حل نکنیم، دور نیست که شاهد مرگ تهران و سایر شهرها باشیم. این یک تهدید خیالی نیست، واقعیت تلخی است که بیهیچ تعارفی از راه خواهد رسید چون بدون آب، زندگی به مرگ خواهد انجامید. این در حالی است که ایران کشوری کشاورزی است بنابراین سهم اصلی مصرف آب در بخش کشاورزی است اما با توسعه شهرنشینی این موضوع تغییر میکند. هم اکنون در حوزه آب در ایران بیش از 126 شرکت تخصصی مهندسین مشاور وجود دارد و 20 مجموعه پیمانکاری نیز فعال هستند. قدیمیترین و بزرگ ترین سد قوسی جهان در ایران ساخته شده و قنات تاریخ ثبت شده 1500 ساله دارد که یقیناً تاریخ احداث قنات به بیش از این مقدار میرسد. بنابراین زمینه مطالعه و اجرای طرح هایی برای مقابله با کمبود آب وجود دارد و پیش از اقدام در مورد واردات آب لازم است که مطالعات بیشتری در این زمینه انجام داد. اکنون ایران در رده های اول توسعه منابع آب است و برای رفع چالش ها تلاش میکند. در این راستا سدهای مخزنی برای جریان توزیع زمانی و مکانی ساخته شده و در کشور حتماً نیاز به شبکه زهکشی داریم.همچنین عملکرد شهرها و شهروندان باید تغییر کند و قیمت انرژی باید اصلاح شود. دشواریهای واردات آب از سوی دیگر ایران به دنبال منابع آبی بیشتر است و برخی از مسئولان معتقدند که این منابع آبی را باید در تاجیکستان جستجو کرد. اما مشکل در نحوه رسیدن به منابع آبی موجود در کوه های تاجیکستان است که صدها کیلومتر با ایران فاصله دارند. یکی از مسئولان استان خراسان پیشنهاد جدید و جالبی را مبنی بر ساخت یک خط لوله ارائه داده است. اگرچه این طرح مقداری غیرواقع بینانه به نظر میرسد، اما نشان دهنده عزم ایران برای واردات آب از تاجیکستان است. طرح محمدرضا محسن، شامل انتقال آب دریاچه سارز در جمهوری تاجیکستان است. دریاچه سارز که در یک منطقه بسیار زلزله خیز واقع شده و در نتیجه بروز یک زمین لرزه که 100 سال قبل در این منطقه رخ داد، به وجود آمده است. نتیجه بررسیها نشان میدهد که این خط لوله 600 کیلومتر طول خواهد داشت تا از گورنو- بدخشان در شرق تاجیکستان به خراسان برسد. اما مشکل این خط لوله بعد مسافت نیست بلکه سختی راه است. دریاچه سارز در یک منطقه دورافتاده واقع شده است. جاده ای که به این دریاچه منتهی میشود بسیار باریک است درحالیکه مسیر خط لوله باید 10 تا 12 متر عرض داشته باشد. در همین ارتباط همیجان اُریپوف یکی از مقامات وزارت انرژی تاجیکستان میگوید: هنوز راهی برای انتقال آب از دریاچه سارز به ایران وجود دارد. اوریپوف ادامه میدهد: طرح هایی برای احداث نیروگاه برق آبی دشتیجام در جنوب دریاچه وجود داشته و آب این دریاچه پس از انتقال به نیروگاه میتواند وارد خط لوله پیشنهادی شود. وی یادآور میشود: از سال 2012 در حال مذاکره با مسئولان ایرانی درباره صادرات آب بوده است. البته او زمان طرح این ایده را پیش ازاین مقطع میداند و میگوید: ایده صادرات آب به ایران به 10 سال قبل بازمیگردد، زمانی که ایران نامه ای درباره صادرات آب به امام علی رحمان اف، رئیس جمهور تاجیکستان ارسال و برای سرمایه گذاری سه میلیارد دلاری در پروژه ای برای انتقال آب به استان خراسان اعلام آمادگی کرد.گزارش ها حاکی از آن است که این پیشنهاد اولیه لغو شد اما در سال 2007 ایران و تاجیکستان قراردادی را برای صادرات آب از تاجیکستان به ایران امضا کردند و در واقع تا شروع سال 2013 تاجیکستان باید روزانه یک میلیارد مترمکعب آب آشامیدنی به ایران منتقل میکرد که این امر تاکنون محقق نشده است. البته راه های دیگری برای انتقال آب به ایران پیشنهادشده است. ایران پیش تر انتقال آب به وسیله راه آهن را مطرح و با اشاره به تبادل آب و نفت این قرارداد را برای تاجیکستان جذاب کرده بود. چه کار باید کرد؟ با توجه به آنچه گفته شد هم اکنون واردات آب یکی از راه های جبران کم آبی در کشور است اما این تنها راه نیست بلکه قبل از واردات آب چند کار اساسی تر باید انجام داد. در کوتاه مدت بهترین راهکار صرفه جویی و استفاده بهینه از آب است. برابر آمارهای موجود 90 درصد آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی مورداستفاده قرار میگیرد. متأسفانه در این بخش آبیاری با روش های سنتی انجام میشود و به این ترتیب بخش زیادی از آب کشور که حتی ارزشمندتر از نفت است هدر میرود. مکانیزه کردن آبیاری از هدر رفت آب جلوگیری میکند. به عنوان نمونه با طرح هایی مثل کاشت گیاهانی که آب کمتری نیاز دارند میتوان تا حدی مشکل کم آبی و بحران آب در کشور را حل کرد. طرح شیرین سازی و انتقال آب دریاهای شمال و جنوب به داخل کشور هم یکی از طرح هایی است که بایستی با طرح هایی همچون واردات آب از کشور تاجیکستان که با زحمت و هزینه فراوان ممکن است مقایسه و موردمطالعه قرار گیرد که البته پیش تر صحبت هایی در این زمینه از سوی کارشناسان صورت گرفته اما نتیجه و خروجی شفاف و قابل بحثی نداشته است.