ملاحظاتی درخصوص محیط زیست و انرژی

دکتـر محمد نهاوندیان رئیس دفتر ریاست جمهوری، در آیین افتتاحیه چهاردهمین نمایشگاه بین المللی صنعت برق ایران، با یادآوری عزم دولت برای حمایت از بخش خصوصی به ویژه در حوزه انرژیهای تجدیدپذیر و در زمینه نیروگاه های بادی و خورشیدی، توجه به ملاحظات زیست محیطی در صنعت برق را مورد تأکید قرار داد و گفت: در هر تصمیم اقتصادی، باید به پیوست زیست محیطی آن تصمیم توجه کنیم . وی افزود: دولت تأکید دارد جهت گیریهایی که در سیاست گذاریهای انرژی کشور چه در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی و چه در بخش برق اتخاذ میشود، رویکرد مثبت زیست محیطی داشته باشد. پیش از آنکه به بحث درباره پیوست زیست محیطی و انرژی بپردازیم بهتر است تعریفی از خود محیط زیست به دست دهیم. محیط زیست به زبان ساده محیط زیست به زبان ساده عبارت است از آنچه زندگى انسان، حیوان، جانوران، گیاهان و جمادات را در برگرفته است؛ نظیر آب، خاک، هوا و نور و سایر مظاهر و نمودهاى طبیعت که هرگونه تغییر و ناهمگونى در آنها زندگى، حیات و رشد را تحت تأثیر مثبت و یا منفى قرار مى‏دهد. آلوده سازی محیط زیست وسایل حمل ونقل ، نیروگاه های برق،صنایع و واحدهای گرمایش خانگی و تجاری هرساله مقادیر بسیاری گاز و ذرات زیان آور را در هوا رها میسازند. این آلاینده ها موجب بروز انواع بیماریها و به مخاطره افکندن محیط زیست میشوند. بنابراین علاوه بر استفاده از سوخت هایی که کمترین آلودگی را تولید مینمایند، باید تغییراتی در قسمت های تولیدکننده این آلاینده های ایجاد کرد. فن آوری کنونی ، میزان آلاینده ها را تا حدود 90 درصد کاهش داده است. در موتورهای بنزینی ، کاربرد مبدل ها در جریان خروجی موتور ، مقدار اکسیدهای نیتروژن ، مونوکسید کربن و هیدروکربن ها راکاهش میدهد.در موتورهای دیزل ، با اعمال تغییراتی در جزئیات طرح موتور و مخلوط کردن هوا و سوخت تزریقی میتوان تا حدودی از میزان آلایند ه ها کاست. اما به رغم همه این اصلاحات ،میزان آلاینده های موجود در هوای بسیاری از شهرهای بزرگ ، فراتر از حد مجاز است. گاز طبیعی که بیشتر ، از متان تشکیل شده است، در مقایسه با بنزین ، مونوکسید کربن و هیدروکربن های زیان آور کمتری تولید میکند. علاوه بر آن ، با استفاده از یک مبدل واسطه ای میتوان به میزان قابل ملاحظه ای از انتشار هیدروکربن متان و آلودگیهای غیر متان (در مقایسه با موتورهای بنزینی) کاست. اثر گلخانه ای دیاکسید کربن موجود در جو میتواند میزان معینی از پرتوهای فروسرخ یا گرمای منتشرشده از سطح زمین را جذب کند. با افزایش مقدار دیاکسید کربن ، میزان جذب این پرتوها نیز افزایش مییابد. بنابراین بخشی از پرتوهای فروسرخ نمیتوانند از جو زمین خارج شوند و درنتیجه جو به تدریج گرم میشود. این پدیده اثر گلخانه ای نام دارد.افزایش قابل ملاحظه دمای کره زمین در سال های اخیر ، دانشمندان را به شدت نگران کرده است. برای میلیون ها سال اثر گلخانه ای طبیعی زمین ، هوای آن را در دمای نسبتاً پایداری نگاه داشته بود و به جانداران اجازه رشد و ادامه حیات میداد.اما پس از انقلاب صنعتی به دلیل مصرف فزاینده سوخت های سنگواره ای و تخریب جنگل ها ، تجمع گازهای گلخانه ای به سرعت و به طور پیوسته ادامه یافته و جهان را با تغییرات آب و هوایی بسیار جدی و برگشت ناپذیری مواجه ساخته است. بر پایه مقدار مصرف جاری سوخت های سنگواره ای ، غلظت دیاکسید کربن تا شصت سال دیگر تقریباً 2 برابر میشود. پیامدهای منفی اثر گلخانه ای -تغییر الگوی بارش باران در سراسر جهان و تأثیر آن در بازده فرآورده های کشاورزی -نابودی بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری -تأثیر سوء بر سلامتی بشر -گسترش اقیانوس ها ، بالا آمدن سطح آب ها و از دست رفتن نواحی وسیعی از خشکیها -اختلالات وسیعی در ذخایر آبی -افزایش احتمالی در بسامد و شدت توفان های شدید دریایی در مناطق گرمسیر و گردباد در نواحی معتدل. ملاحظات زیست محیطی در تولید و مصرف انرژی مهم ترین راه حل هایی که برای پیشگیری و یا کاهش دگرگونیهای آب و هوایی و تخریب محیط زیست پیشنهادشده است، عبارتند از: صرفه جویی در مصرف انرژی یکی از عوامل افزایش مصرف انرژی در کشورهای درحال توسعه ، مصرف غیر صحیح است. آمار نشان میدهد که در کشور ما مصرف انرژی از 199.7 میلیون بشکه معادل نفت خام در سال 1357 به 584 میلیون بشکه معادل نفت خام در سال 1374 افزایشیافته است. از کل مصرف نهایی انرژی در سال 1374، حدود سی درصد در بخش های صنعت و کشاورزی و 60 درصد آن در بخش خانگی و تجاری و بخش حمل ونقل استفاده شده است. این در حالی است که در کشورهای توسعهیافته بیشترین سهم استفاده از انرژی متعلق به بخش صنعت یعنی بخش مولد است. برای صرفه جویی در مصرف انرژی باید وسایل خانگی مصرف کننده به سیستم های با بازدهی بالا تبدیل شوند، فن آوری قدیمی صنایع کشورهای درحال توسعه نوسازی یا جایگزین گردد، و سرانجام راه حل هایی مناسب برای بهینه سازی نمونه های اجتماعی مصرف انرژی (ازلحاظ فرهنگی ، اقتصادی و غیره) به کار گرفته شود. جایگزینی انرژی ازآنجاکه مهم ترین خسارت ناشی از مصرف سوخت های سنگواره ای ، تمرکز دیاکسید کربن در جو است، اولین گام برای جایگزینی منابع انرژی ، استفاده از سوخت های سنگواره ای با کربن کم به جای سوخت های با کربن بالاست. مثلاً استفاده از گاز طبیعی به جای زغال سنگ ، بنزین و نفت ، انتشار دی اکسیدکربن و دیاکسید گوگرد را که از مهم ترین عوامل آلودگی هوا هستند، کاهش میدهد. اما درعین حال ممکن است در اثر توسعه کاربرد آن -ضمن کاهش قابل ملاحظه دی اکسیدکربن انتشار متان افزایش یابد. امروزه برخی از کشورهای جهان ، به ویژه کشورهای فاقد سوخت های سنگواره ای ، از انرژی هسته ای بهره میگیرند. افزایش بازده انرژی در آغاز سده بیستم میلادی بازده تولید برق تنها 5 درصد بود. در حال حاضر ، متوسط جهانی بازده فرآیند تبدیل انرژی اولیه به انرژی ثانویه به حدود 74 درصد میرسد. اما متوسط جهانی بازده تبدیل انرژی ثانویه به انرژی مفید ، یعنی بازده مربوط به محدوده مصرف کنندگان ، از 46 درصد تجاوز نمیکند. بنابراین بازده کلی تبدیل انرژی به انرژی مفید تنها 34 درصد میباشد. بدیهی است که تلاش برای افزایش بازده ، موجب کاهش مصرف سوخت و انتشار آلاینده ها میگردد. بهره گیری از منابع انرژی تجدید پذیر مهم ترین مزایای استفاده از منابع انرژی تجدید پذیر عبارتند از: وجود ذخایر عظیم پایان ناپذیر ، دسترسی آسان و پاکیزگی. با توجه به این ویژگیها ، امروزه بسیاری از کشورهای جهان با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی خود و پیشرفت فن آوری در کاربرد انرژیهای تجدید پذیر ، از آنها استفاده میکنند. انرژی خورشیدی ، بادی ، زیست توده ، زمین گرمایی ، هیدروژن ، امواج و جزر و مد دریاها از جمله انرژیهای تجدید پذیری هستند که در جهان موردتوجه بسیار قرارگرفته اند. حرف آخر امروزه برخی از انواع انرژیهای نو یا تجدید پذیر ، مانند انرژی باد ، حتی بدون در نظر گرفتن هزینه زیست محیطی سوخت های سنگواره ای ، قابل رقابت با منابع سنگواره ای است و به صورت تجاری عرضه میشوند. کشور ما با برخورداری از پتانسیل بسیار غنی در زمینه انرژیهای تجدید پذیر، موقعیت مناسبی برای عرضه اینگونه انرژیها در اختیار دارد. شایسته است که با استفاده بهینه از این نعمت های الهی ، در برنامه ریزی انرژی کشور جایگاه مناسبی برای انرژیهای نو در نظر گرفته شود.