بورس انرژی چه کار می کند؟

شاید در نگاه اول چنین به نظر برسد که بورس انرژی بیشتر موضوعات کلان و در حد وسیع انرژی را در بر میگیرد، اما با یک مقدار بررسی در مییابیم چنانچه بورس انرژی به جایگاهی که طراحان اولیه برای آن در نظر گرفته اند برسد ، انرژی موردنیاز یک ساختمان همچون برق با قیمت واقعی و شفافیت لازم تأمین خواهد شد و از میزان چالش هایی که مردم و مسئولین برای تأمین انرژی ساختمان ها با آن روبه رو هستند کاسته میشود. برای شناخت بهتر و بیشتر مفهوم بورس انرژی تصمیم بر آن شد تا با مسئولین شرکت بورس انرژی نشستی داشته باشیم که به همین منظور با روابط عمومی این شرکت هماهنگیهای لازم به عمل آمد. بنابراین در شماره های آتی ماحصل گزارش و گفت وگوی نشریه پیام ساختمان را با مسئولین شرکت بورس انرژی خواهید خواند. اما پیش از آن بد ندیدیم خوانندگان محترم را به اجمال با تاریخچه تشکیل بورس انرژی و بازارهای تابعه آن آشنا کنیم. لزوم راه اندازی بورس انرژی ایران به دلیل دارا بودن ذخایر عظیم نفت و گاز همواره از جایگاه مناسبی در بخش انرژی برخوردار بوده است اما بااین وجود نتوانسته نقش مهمی در تعیین قیمت انرژی منطقه داشته باشد، این در حالی است که کشورهایی بدون برخورداری از ذخایر انرژی سهم بزرگی در تعیین قیمت ها دارند. ازاین رو ایجاد یک بورس مستقل در بخش انرژی میتواند علاوه بر کشف قیمت و شفاف سازی بازار، ایران را به عنوان تعیین کننده قیمت انرژی منطقه معرفی کند. بر همین اساس، بورس انرژی با مشارکت 20 درصدی فعالان صنعت برق و نفت، 60 درصدی نهادهای مالی و 20 درصد عرضه عمومی و با سرمایه 200 میلیارد ریال پذیره نویسی شد. تاریخچه تشکیل بورس انرژی در اوایل دهه 80 ایده تأسیس بورسی برای انجام معاملات نفت طی فرآیندی مشترک میان وزارتخانه های نفت و اقتصاد شکل گرفت. در فاز نخست برای محقق شدن این ایده در اواخر بهمن 1386 مبادلات فرآورده های نفت و پتروشیمی در بازار سرمایه آغاز گردید. در خرداد 87 شورای عالی بورس موافقت اصولی خود را با تأسیس بورس برق اعلام نمود. دراین بین تشکیل بازاری منسجم برای در برگیری همه کالاهای از جنس انرژی و تشکیل بورسی جامع و واحد برای معاملات انواع حامل های انرژی پیشنهاد شد.شورای عالی بورس و اوراق بهادار در جلسه 30/3/1390 با تجمیع درخواست های جداگانه برای راه اندازی بورس نفت و برق به راه اندازی بورس انرژی رأی داد. بر این اساس بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور جهت عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی ، برق، گاز طبیعی ، زغال سنگ ، حق آلودگی و سایر حامل های انرژی شکل گرفت. تاریخ یازدهم اسفند 1390 مجمع عمومی مؤسس شرکت بورس انرژی برگزار شد و از بین کاندیداهای عضویت در هیئت مدیره، 7 عضو اصلی و 2 عضو علیالبدل انتخاب شدند. در تاریخ بیست و پنجم اردیبهشت ماه یک هزار و سیصد و نودویک هجری شمسی، دکتر شاپور محمدی استاد دانشگاه تهران به عنوان نخستین مدیرعامل چهارمین بورس کشور انتخاب و برای تائید به سازمان بورس معرفی گردید.البته درحال حاضردکتر سید علی حسینی مدیر عامل بورس انرژی است. تقسیم بندی بازارها بورس انرژی دارای سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی می باشدکه هر بازار میتواند دارای رینگ های داخلی و بین المللی باشد. بازار فیزیکی شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز، و تابلوی سایر حامل های انرژی و بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله میباشد. بازار فیزیکی: بازاری است که در آن کالاهای پذیرفته شده در بورس معامله میگردد بازار مشتقه: بازاری است که در آن اوراق بهادار مبتنی بر کالای پذیرفته شده در بورس معامله میگردد بازار فرعی: بازاری است که در آن کالاهای خارج از گونه و تک محموله ای در آن پذیرش و عرضه میگردند کالای خارج از گونه (Off-grade) : کالایی است که مشخصات اصلی آن منطبق بر یکی از کالاهای پذیرفته شده در بورس میباشد لیکن یک یا چند مشخصه آن با کالای اصلی متفاوت است به گونه ای که تفاوت مزبور موجب تغییر در ماهیت ، نوع یا کاربرد آن نمیشود . رینگ بین المللی: جلسه معاملاتی بورس برای معامله کالاهای صادراتی است که مقصد آنها بازار خارج از ایران است یا کالاهای وارداتی که عرضه کنندگان آن شرکت های خارجی هستند. رینگ داخلی: جلسه معاملاتی بورس برای کالاهایی است که مقصد آنها بازار داخلی بوده و توسط عرضه کنندگان داخلی عرضه میشوند. قرارداد سلف موازی استاندارد: قراردادی است که در بازار مشتقه معامله میشود و بر اساس آن مقدار معینی از دارایی پایه بر اساس مشخصات قرارداد سلف موازی استاندارد به فروش میرسد. وجه قرارداد مذکور باید در هنگام معامله و طبق زمان بندی تعیین شده در مشخصات قرارداد پرداخت و دارایی پایه در سررسید تحویل شود. در طول دوره معاملاتی قرارداد، خریداران میتوانند به فروش قرارداد سلف موازی استاندارد به میزان خریداریشده به شخص دیگری اقدام نمایند. این دو قرارداد از هم مستقل هستند و فروشنده به استناد گواهی سلف موازی استاندارد، خریدار را به فروشنده اولیه جهت تحویل فیزیکی حواله میدهد. در این حالت پذیرنده حواله مسئولیت مراجعه به فروشنده اولیه را پذیرفته و حق رجوع به فروشنده در معامله ثانویه را ندارد. قرارداد آتی : قراردادی است که در بازار مشتقه معامله میشود و فروشنده بر اساس آن متعهد میشود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الآن تعیین میکنند، بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد میشود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد میشوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد میشوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید با هم تسویه کنند. قرارداد اختیار معامله: اوراق بهاداری است که به موجب آن فروشنده اوراق متعهد میشود در صورت درخواست خریدار، مقدار مشخصی از دارایی پایه را به قیمت اعمال معامله کند. خریدار اوراق میتواند در زمان یا زمان های معینی در آینده طبق قرارداد، معامله را انجام دهد. فروشنده اوراق اختیار معامله در قبال این تعهد، مبلغ معینی از خریدار اوراق دریافت میکند. برای جلوگیری از امتناع فروشنده اوراق از انجام قرارداد، فروشنده ضمن قرارداد متعهد میشود مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار بورس یا اتاق پایاپای قرار دهد و متناسب با تغییرات قیمت اوراق اختیار معامله، آن را تعدیل کند. هر یک از خریدار و فروشنده میتوانند در مقابل مبلغی معین، اختیار یا تعهد خود را به شخص ثالثی واگذار کنند که وی جایگزین آنها خواهد بود. اوراق اختیار معامله میتواند به صورت اختیار فروش یا خرید باشد. هر نماد معاملاتی مشتمل بر سه جزء میباشد: جزء اول: بازار هدف نام تجاری کالا نام تولیدکننده جزء دوم: نوع قرارداد نوع بسته بندی/ رژیم باری جزء سوم: محل تحویل دوره تحویل تاریخ شروع تحویل. رویکرد دولت به بورس انرژی رویکرد دولت به بحث بورس انرژی در جای خود مهم و قابل تأمل است. به عنوان مثال در یکی از مصوبات هیئت دولت آمده است: قیمت گذاری کالاهایی که امکان پذیرش و خریدوفروش آنها در بورس انرژی یا کالا وجود دارد به جز کالاهای اساسی و انحصاری، ممنوع است. همچنین در بخش مربوط به سیاست های اقتصادی دولت برای خروج از رکود که به تصویب اعضای کابینه رسیده مقرر شد: وزارت نفت و سازمان بورس اوراق بهادار اقدامات لازم را جهت تأمین مالی نیازهای خود از طریق پیش فروش فرآورده های نفتی به صورت سلف در بورس های انرژی و کالا و تشکیل و عرضه واحد (یونیت) صندوق های پروژه نفتی با رعایت قوانین و مقررات مربوط به عمل آورند.