آرامگاه کوروش یا قبر مادر سلیمان

بر اساس سفرنامه های باقیمانده از آن دوران، «دشت مرغاب» باغی بزرگ و رویایی بود، با تندیس های زرین و زیورآلات آراسته و پر از درخت که حالا یک بیابان بایر است و در وسط آن تنها نمونه آرامگاه سازی از دوره های پیش از اسلام یعنی مقبره کوروش خودنمایی میکند. البته این بایر بودن با توجه به اسناد موجود پس از غارت مقبره کوروش توسط سربازان یونانی به مرور به وجود آمده است. کوروش خود را برای همیشه در تاریخ ایران و جهان جاودانه کرد. او با نوشتن حقوق منشور کوروش، پس از پیروزی بر «نبونعید» و تصرف بابل، آن را یک سند و شاهد تاریخی پرارزش در سطح دنیا کرد، به گونه ای که در سال 1971، سازمان ملل متحد منشور حقوق بشر کوروش را به همه زبان های رسمی کشورهای عضو سازمان منتشر کرد و بدلی از این استوانه را در مقر سازمان ملل در شهر نیویورک قرار داد. استوانه کوروش بزرگ یا منشور حقوق بشر کوروش لوحی از گل پخته است که در سال 538 پیش از میلاد به فرمان کوروش بزرگ هخامنشی نگاشته شده است. نیمه نخست این لوح از زبان رویدادنگاران بابلی و نیمه پایانی آن سخنان و دستورهای کوروش به زبان و خط میخی اکدی (بابلی نو) نوشته شده است. این استوانه در سال 1258 خورشیدی/ 1879 میلادی در نیایشگاه اِسَگیله (معبد مردوک، خدای بزرگ بابلی) در شهر بابل باستانی پیدا شد و در موزه بریتانیا در شهر لندن نگهداری میشود. این منشور را یکی از بزرگ ترین نشانه های روحیه بردباری در فرهنگ ایرانی میدانند. زاگرس زند، ایران شناس و مدرس تاریخ ایران باستان درباره شخصیت کوروش و آرامگاه وی میگوید: آرامگاه کوروش تنها نمونه سنت آرامگاه سازی در پیش از میلاد است، چراکه در دوران قبل از کوروش، پادشاهان ثروتمند زیادی زندگی میکردند که دوره پادشاهیشان هرکدام معماری پرشکوهی داشته اند، اما پس از مرگ شان هیچ نشانی از مقبره یا مکان دفن آنها وجود ندارد، به همین دلیل آرامگاه کوروش را میتوان نمونه ای از سنت آرامگاه سازی در آن زمان دانست. او سنت آرامگاه سازی را دارای باری مقدس در آن زمان دانسته و میافزاید: این سنت در آن زمان حتی به فرهنگ عامیانه نیز راه پیدا کرد، به گونه ای که پس از اسلام شکوفا شد، مانند معماری در ساخت بناهایی مثل حمام و مسجد در آن دوران که به طور کامل از ویژگیهای ایرانی برخوردار بودند؛ آرامگاه سازی نیز از این خصوصیت بهره گرفته است. زند با بیان اینکه سنت آرامگاه سازی در ایران باستان بسیار متفاوت تر از ایران پس از اسلام است، افزود: بااین وجود تنها آرامگاه باقیمانده از آن دوره، آرامگاه «کوروش» است. این آرامگاه در بستر تاریخیِ خود، یگانه است و ساخت مقبره آن نیز اهمیت و بیهمتا بودن کوروش را نشان میدهد. این مدرس دانشگاه ادامه میدهد: با توجه به اسناد موجود و آنچه در سفرنامه افراد مختلف در دوران باستان نوشته شده، به نظر میرسد این آرامگاه حالت زیارتگاهی داشته است، اما پس از مدتی چون مردم فراموش میکنند که آن مقبره متعلق به چه کسی بوده، تا حدود 200 سال پیش به این مقبره، قبر «مادر سلیمان» میگفتند. وی میگوید: در حدود اوایل سده 19 میلادی باستان شناسان با تحقیقاتی که انجام دادند و با توجه به متن ها و کتیبه های در دسترس شان، حدس زدند که این مکان ،آرامگاه «کوروش» است، بنابراین کمتر از 200 سال است که باستان شناسان بهیقین متوجه شده اند که این مکان متعلق به «کوروش» بوده است. زند درباره زیارتگاه بودن این مقبره معتقد است: با توجه به منابعی مانند نوشته های «استرابون» تاریخ نگار و جغرافیدان جهان باستان و «هرودت»، تاریخ نویس به نظر میرسد مکانی که آرامگاه کوروش در آن قرار دارد یک مکان زیارتگاهی بوده است. این دو تاریخ نویس نوشته اند: «اسکندر از این آرامگاه دیدن کرده است. آن آرامگاهی بزرگ و مملو از تندیس های زرین و زیورآلات آراسته با نگهبانان بیشماری بوده که مردم در آن زیارت میکرده اند.» این ایران شناس همچنین درباره سازه مقبره کوروش میگوید: مساحت زیربنای آرامگاه کوروش 156 مترمربع و با ابعاد 12 در 13 متر است. این مقبره چند پلکان دارد که از کوچک به بزرگ روی هم سوار شده اند تا به اتاقک وسط برسند. ارتفاع پله اول 170 سانتیمتر ، ارتفاع پله دوم و سوم هرکدام 130 سانتیمتر و سه پله آخر نیز هرکدام 55 سانتیمتر ارتفاع دارند. بنابراین بلندی کل بنای مقبره کوروش 11 متر است، با یک سقف شیروانی مانند. وی آرامگاه کوروش را همانند یک حرم بسیار کوچک میداند و میگوید: معماری این مقبره، مدل معابد زیگوراتی و مقابر اورارتوئیهاست که سال ها در مهاجرت بوده اند و به نظر میرسد مقبره کوروش نیز از این مدل معماری سرمنشاء گرفته است. زند میافزاید: مقبره کوروش از سنگ های بسیار بزرگ و سفید شکل گرفته است که بدون ملات و با بست های سلسله ای روی هم وصل شده اند. این بنا به لحاظ مکانیک سازه و بحث فرسایش آب و باد به درستی طراحیشده و بیشترین پایداری ممکن را دارد. این ایران شناس نمونه بسیار کوچک تر مقبره کوروش را مقبره «گوردختر» در شهرستان دشتستان استان بوشهر دانسته و خاطرنشان میکند: گور دختر برخلاف مقبره کوروش خط و کتیبه ای نداشته و پلکانی بسیار کوتاه تر دارد. در واقع بر اساس گمانه های مطرح شده، یک مدل کوچک تر از آرامگاه کوروش است.