انسان در جستجوی آرامش معماری

امید تاسا * امروزه خانه های ویلایی بزرگ و کهن جای خود را به آپارتمان های کوچکی داده که در دل برج ها و آسمانخراش های عظیم جای گرفته اند. پس از سال ها زندگی پراکنده و بدوی نسل های بشری، رفته رفته نیاز و طبع اجتماعی انسان ها سبب شد هسته های مدنیت و کلونیهای انسانی (human colonies) شکل بگیرند و پایه های تمدن کهن امروزی پایه ریزی شوند. مصر در کنار رود نیل، سرزمین های آشور، کلده، بابل، بین النهرین و دشت و جلگه های وسیع سرزمین آریایی ایران (Persian) همه و همه نقطه هایی است که روی نقشه های جغرافیایی اولیه ظاهر و رفته رفته پررنگ شدند و هویت یافتند و با توسعه زندگی اجتماعی بشری و سازوکارهای اقتصادی و بازرگانی و حوزه کاشت و برداشت، گسترش و تزاید آنها ادامه یافت. این سیر تاریخی همچنان ادامه پیدا کرد تا امروز که ما شاهد قاره های پنجگانه کره زمین با شهرها، شهرک ها و روستاها و مهم تر از اینها،کلان شهرهای عظیم روی نقشه جهان هستیم.در این قاره ها بافت های متفاوتی شکل گرفته اند: از بیغوله و کپرها و حصیرنشین ها و سکونتگاه های حاشیه ای و تحمیلی که بگذریم، بافت های مسکونی، تجاری، اداری و بازرگانی را در جایجای جهان و با تنوع بسیار میبینیم. امروزه خانه های ویلایی بزرگ و کهن جای خود را به الگوهای کوچک، با متراژ کوچک آپارتمانی داده که در دل برج ها و آسمانخراش های عظیم جای گرفته اند. بازارهای سنتی و سرپوشیده گلی قدیمی با سقف های گنبدی و زیبا جای خود را به پاساژها و مراکز خرید بسیار بزرگ و چندطبقه با آسانسورها و پله های برقی داده است. فضاهای سبز وسیع خانه های قدیمی، محلات و خیابان ها، جمع وجور شده و در پارک ها و بوستان ها و حاشیه بعضی خیابان ها خلاصه شده است. راه ها و جاده های باتراوت و خلوت درشکه رو، سواره رو و پیاده رو تبدیل به خیابان های شلوغ و پرترافیک چند بانده و بلوارها و بزرگراه های وسیع شده است. انسان امروز به جای پیاده روی در حاشیه باصفای خیابان ها و گذر سواره از جاده های خلوت، درگیر ازدحام، انبوه خیابان ها و بعضاً شلوغی اتوبوس های پر از جمعیت، بزرگراه های عظیم و شتاب مترو و ... است. هوای پاک و آسمان آبی و فضای سرسبز، کم کم به هوای آلوده و آسمان تیره، شلوغ و آغشته به صداها، نور و آژیر خودروها بدل شده است. از زندگی باصفا، خوش و آسوده دیروز خبری نیست و انسان امروز درگیر زندگی پرزرق و برق، اما پردردسر و ناآرام و پرهیاهو با دل مشغولیهای بسیار است. البته درست است که سهمی از مشکلات به افزایش جمعیت و گسترش جوامع امروزی و به تبع آن مسائلی از قبیل تمرکز کار، حرفه، صنایع، مراکز تجارت و بازرگانی و اقتصاد و... بر میگردد که بایستی صورت میگرفت، اما باید پذیرفت که قسمت عمده ای از این زندگی را میتوانستیم به شکل بهتری داشته باشیم. مواردی چون قطبی شدن شهرها و مناطق مسکونی به شمال و جنوب، چهره کریه و ناخوشایند ساختمان سازی و بلندمرتبه سازی بیرویه در سطح شهرها و مناطق، به هم ریختگی بافت های مسکونی، نابودسازی محیط زیست بشری و مهم تر از همه غیراصولی بودن و مقاوم نبودن ساخت وسازها در قبال حوادث نامترقبه به خصوص زلزله، ساخت وسازهای تقلیدی، بدون الگوی صحیح و قابل قبول، خارج شدن از اصول و ضوابط سنتی و نوین در کاربرد مصالح و استفاده صحیح از آن و عدم رعایت سبک سازی در ساخت وسازها و امثال آن مؤید سهل انگاریهای ما در این زمینه است. اما این همه حاصل سهل انگاریهای نسل ما نیست بلکه فرایندی است که در طول قرون و اعصار فراهم آمده و در عصر حاضر عمده آن رخ نموده است. برای مثال منزل(comfortable Home) که محل نزول از مرکب و آرامش یافتن و استراحت کردن بوده است، کم کم به الگوی تحمیلی و اجباری تبدیل شده که آشیانه یا خوابگاهی ناآرام و غیر متناسب با طبیعت و فطرت انسانی است و آسایش او، هویت و فرهنگ او را تحت الشعاع قرار داده است. تغییر و تحولات غیراصولی در ساخت ساز و تأسیسات و کاربرد مصالح ساختمانی و طراحی، خانه ها را به فضایی تبدیل کرده که دیگر راحتی و آسایش و لطافت ندارد و تنها سرپناهی است که به ناچار آن را میپذیریم و به آن پناه میبریم. بنابراین طرح این نکته ضروری است که همه آنچه موردانتقاد است، خود را به ما تحمیل کرده و ما نیز اجازه داده ایم بدون هیچگونه بومیسازی و تناسب با زندگی انسان ایرانی، وارد عرصه زندگی ما شود که البته به قول پروفسور رفیع پور «این تاوان و خسارتی است که انسان در اثر تحول و توسعه و در تضاد با راه و رسم صحیح زندگی انسانی میپردازد». تنها راه چاره آن است که این خسارات را به حداقل کاهش دهیم و همین امر نیز تدابیر خاص خودش را میطلبد. برای تدبیر دراین باره ضروری است بدانیم همه آنچه را که از آن سخن میگوییم ناهنجاری فضای زیست ما نیستند و بعضی ضرورت و اقتضای توسعه و تحول بوده است .همچنین ضروری است که بدانیم هنوز چیزهای زیادی برای افتخار و بالیدن داریم و میراث کهن و یادگار تمدن کشور ما در صورت تعمق، راهگشای بسیار خوبی خواهد بود. باید به خاطر داشت به دلیل ویژگیهای خاص هنر معماری، هر عملکردی در حوزه معماری و هنر، روش نوین در ساخت وسازها و طراحیها، شهرسازی و شهرهای جدید و بافت هایی که امروز ایجاد میشوند نیز برای آیندگان به جا خواهد ماند و آنها در مورد ما قضاوت خواهند کرد. *کارشناس ارشد معماری