ایران 30 سال دیگر کویر می شود

گروه تأسیسات: جغرافیای کشور در حال تحول است. شهرهایی که زمانی نیمه خشک محسوب میشدند امروز در حال تبدیل شدن به مناطق بیابانی هستند. در صدر این شهرها تهران، اصفهان و مشهد سه ابرشهر بزرگ مرکزی کشور قرار دارند. با وجود آغاز سال آبی جدید و رشد نسبی بارش ها از اول مهرماه به میزان 44 درصد در قیاس سال آبی گذشته و 50 درصد در قیاس با متوسط درازمدت، کشور از مرحله تنش آبی خارج نشده است. مسئولان وزارت نیرو در ابتدای سال آبی جدید از شرایط تنش آبی در پاییز برای اولین بار در کشور خبر دادند. طبیعت بحران آبی در کشور باعث شده خبر افزایش نزولات آسمانی گرچه مسرت بخش باشد اما امیدواری زیادی را ایجاد نکند. مسئولان کشور شهروندان را دعوت به مصرف کمتر میکنند درحالیکه مصرف شهروندان تنها وجه کوچکی از معضل آب است و این مدیریت 40 ساله آب بوده که کشور نیمه خشک ایران را در آستانه تغییر اقلیم به خشک و بیابانی قرار داده است. ایران در مرکز بحران آبی منطقه دلایل بحران آب را میتوان از خلال مقالات و نوشته های دانشگاهی و اخبار جسته وگریخته و هشدارهایی که به ویژه از سال 1385 نسبت به بروز تنش آبی در کشور داده شد و بیاعتنایی و حتی افزایش بهره برداری از آب های زیرزمینی جست. گرچه قانون گذاران دغدغه های آبی خود را در برنامه پنج ساله سوم توسعه با پرداختن به راندمان آبیاری آشکار کردند، در ماده 17 برنامه چهارم توسعه نیز به نگرش مدیریت جامع و رویکرد توسعه پایدار و همچنین آگاه سازی عمومی و مشارکت مردم اشاره شده است. در بند ب ماده 17 نیز اشاره شده بود که به منظور ایجاد تعادل در سفره های زیرزمینی در دشت های با تراز منفی، دولت مکلف شده بود بهره برداری از این دشت ها را اصلاح کند تا تراز آب ها 25 درصد بهبود پیدا کند. متأسفانه نه تنها ترازها به میزان 25 درصد بهبود نیافت بلکه شرایط بدتر از قبل شد. عیسی کلانتری، دبیرخانه کشاورز و وزیر سابق کشاورزی چندی پیش با اظهار نگرانی نسبت به نسل های بعدی گفت: «اگر وضعیت اصلاح نشود ایران 30 سال دیگر تبدیل به کویر میشود. در کویر اگر بارش هم صورت گیرد، ثمری ندارد چون سفره آب زیرزمینی خشک شده و آب در سطح میماند و تبخیر میشود.» اظهارات کلانتری را مطالعات دانشگاه کالیفرنیا ایروین نیز تأیید میکند. پژوهشگران این دانشگاه با استفاده از داده های ماهواره ای ناسا و مرکز ملی تحقیقات جوی آمریکا کشف کرده اند که بخش هایی از ترکیه، سوریه، عراق و ایران که در امتداد حوزه آبگیر رودخانه های دجله و فرات قرار دارند، 144 کیلومتر مکعب از کل ذخیره آب شیرین خود را از دست داده اند. (هر کیلومترمکعب معادل یک میلیارد مترمکعب و هر مترمکعب معادل هزار لیتر است، بنابراین 144 کیلومترمکعب معادل 144 میلیارد مترمکعب یا 144هزار میلیارد لیتر است) این میزان تقریباً معادل آب بحرالمیت (دریای مرده) در اردن است. به عقیده این دانشمندان، 60 درصد از این فقدان آب ناشی از استخراج آب موجود در سفره های آب زیرزمینی منطقه است. به این ترتیب این حوزه آبی پس از هند در زمره دومین نرخ سریع از دست دادن ذخایر آب زیرزمینی قرار دارد. این نرخ پس از خشکسالی سال 1386 افزایش نیز یافته است. بهره برداری از آب زیرزمینی دلیل اصلی خشکسالی حفر چاه های آب عمیق و نیمه عمیق که تعدادشان از 47 هزار حلقه در سال 51 به بیش از 763 هزار حلقه در سال 91 افزایشیافته است بیانگر مکیدن شیره جان آبخانه های کشور است. این مسئله با توجه به وجود بحران در سفره های آب زیرزمینی، پیامدهای تخریبی جبران ناپذیری به همراه داشته است؛ به طوریکه یکی از چالش های اساسی کشور در رابطه با بیابان زایی محسوب میشود. برداشت بیرویه از آب های زیرزمینی علاوه بر افت شدید سطح سفره های زیرزمینی و فرونشستن بسیاری از دشت های کشور، بحران دیگری را به صورت شورشدن ذخایر آبی به وجود آورده است. به دلیل تغییر ترکیبات شیمیایی آب، غیر از شوری، مشکلات دیگری نیز سلامت مصرف کنندگان را تهدید میکند. موضوع شور شدن آب های زیرزمینی در بسیاری از استان های کشور ازجمله فارس، کرمان، خراسان، اصفهان و سمنان اتفاق افتاده است. مطالعات انجام شده در اطراف دریاچه نمک و حوض سلطان قم نشان میدهد که در یک دوره سیساله (1382-1352) جبهه آب شور حدود 5 کیلومتر به سمت آبخانه های آب شیرین پیشروی داشته که این عامل موجب تشدید بیابان زایی در منطقه مذکور شده است. سرعت گرفتن خشکسالی به جز بهره برداری بیرویه از منابع آب زیرزمینی دلایل دیگری چون سدسازی بیرویه، بیاطلاعی کشاورزان و راندمان پایین و مصرف بالای آب در کشاورزی (نزدیک به 92 درصد)، خشک شدن تالاب ها، آلودگی آب وهوا درنتیجه نبود تصفیه خانه های شهری که فاضلاب شهری و صنعتی را بدون توجه روانه دشت ها و جنگل های اطراف میکنند ،باعث شده که کشور دچار بحران جدی آب شود. این در شرایطی است که ایران در کمربند خشک کره زمین قرار دارد و هرگونه اقدام نسنجیده و نابخردانه در زمینه آب وخاک این سرزمین به فاجعه غیرقابل بازگشت منتهی میشود.