هشدار به خارج شدن کنترل تهران

روستایی کوچک و خوش آب وهوا که روزگاری ساکنانش از ترس راهزنان و دزدان در زیرزمین زندگی میکردند ، حالا از یک روستا به شهری بزرگ با مشکلات فراوان زیست محیطی تبدیل شده است ، حالا بزرگ ترین شهر ایران و بیست و پنجمین شهر پرجمعیت جهان با جمعیتی حدود 13 میلیون نفر است ، کلان شهری که میزبان نزدیک به نیمی از فعالیت های صنعتی کشور است . این شهر در سال 1200 ه . ق به عنوان پایتخت قاجاریه برگزیده شد و پس از گسترش یافتن آن ، مطالعات اولین طرح جامع آن در سال 1345 ه . ش آغاز و در سال 1349به تصویب رسید . آن زمان ، شهر تهران حدود 180 کیلومترمربع وسعت و 7/2 میلیون نفر جمعیت داشت . این طرح ، سطح شهر را به ده منطقه با مراکز مجهز تقسیم و شبکه ای از آزادراه ها و بزرگراه ها را هم پیشنهاد کرد . به این ترتیب بر اساس این طرح جامع ، تراکم جمعیت در تهران از حدود 150 نفر در هر هکتار به حدود 90 نفر در هکتار کاهش مییافت و به ازای هر نفر نیز حدود 55 مترمربع انواع خدمات ارائه میشد . این طرح در حدود هشت سال ، یعنی از سال 1349 تا سال 1357 مبنای هدایت توسعه تهران بود و بر اساس آن ، طرح تفصیلی بخش هایی از شهر نیز توسط شهرداری تهران تهیه شد . امروز که 44 سال از زمان تصویب اولین طرح جامعی که در تهران زیر نظر سازمان برنامه وبودجه تهیه شد ، میگذرد ، با توجه به تحولات شهری و منطقه ای، جمعیت رسمی پایتخت نشینان به 13 میلیون نفر و وسعت تقریبی آن هم به 700 کیلومترمربع گسترش یافته است . بااین حال بسیاری از صاحب نظران و کارشناسان شهری معتقدند ، مدیران ذی ربط هنوز نتوانسته اند راه حلی جامع و آینده نگر برای اداره پایتخت ایران تهیه و اجرا کنند . طی این سال ها طرح هایی جایگزین طرح جامع اول شد ، اما موفقیت آمیز نبود . واقعیت این است که مدیران این شهر در نیم قرن گذشته نتوانستند برنامه ای مدون و بلندمدت را اجرایی کنند و بعضا تصویب ضوابط و مقرراتی نابه جا همچون افزایش تراکم بدون پشتوانه کارشناسی باعث شد مشکلات عدیده ای برای شهروندان ایجاد شود که در این زمینه اشاره به چند نکته ، ضروری به نظر میرسد : اول آنکه ، شروع پدیده «تراکم فروشی» که برخی از آن به «فروش شهر» تعبیر میکنند آن هم در مقابل دیدگان مسئولان ، عامل بزرگی بود تا ویژگیهای فضا های شهری تهران طی این سال ها دستخوش تغییرات بسیاری شود ، افزایش یک باره جمعیت ، نامتوازن بودن ظرفیت کوچه ها و خیابان ها متناسب با نیاز استفاده کنندگان ، تغییر الگو های سکونت و مشکلات اجتماعی ناشی از آن ، آلودگی هوا ، ترافیک در سطح خیابان های شهر و از تبعات و آسیب های انسانی این پدیده بود . دوم آنکه ، بهانه و توجیه در خصوص برخی امتیازات و مجوز های غیرقانونی برای ساخت بعضی مراکز مسکونی و تجاری به منظور آزادسازی اراضی موردنیاز ، که منجر به بارگذاری سنگین جمعیت شد هیچ گاه از سوی وزارت راه و شهرسازی و سایر سازمان های متولی با آن برخورد جدی نشد ، نمونه عینی آن بلایی است که در سال های اخیر با اقدام مشابه مدیریت شهری پایتخت ، مسئولان شهر های واقع در حریم تهران نیز بر سر این شهر ها میآوردند ، به طوری که گفته میشود در حال حاضر حریم شهر تهران 10 برابر خود شهر است بنابراین شهر های اقماری نیز مسابقه کسب درآمد از محل فروش حریم گذاشته اند ! سوم آنکه ، در این وضعیت مدیران شهری بهتر است به جای انکار برخی واقعیت های تلخ عینی تا دیر نشده بازنگری در چگونه اداره شدن این کلانشهر برای رسیدن به وضعیت پایدار بیندیشند ، آن هم در شرایطی که معضل تراکم فروشی و سایر مقررات غلط نانوشته چنان به سایر شهر های بزرگ سرایت کرده که آمار 71 درصدی جمعیت شهرنشین کشور امروز به نگرانی تبدیل شده است . چهارم آنکه برخی از کسانی که طی این سال ها مسئولیت مدیریت های زیرمجموعه شهری را در دست گرفتند کمتر بر نحوه تصمیم گیری در برنامه ریزی شهری و نظارت بر اجرای برنامه و طرح ها تخصصی برخورد کردند درنتیجه لطمات جبران ناپذیری به این کلانشهر وارد شد بنابراین دعوت از نیرو های متخصص شهری که به کناری گذاشته شده اند ، برای کمک به حل این مشکل ضروری است . پنجم و مهم تر آنکه ، لازم است ، مسئولان مربوطه هر چه زودتر برنامه «راهبردی طراحی شهری و مدیریت منظر شهری تهران» که یک الزام قانونی برای این شهر بزرگ به شمار میآید و تهیه آن تاکنون به تعویق افتاده را برای رسیدن به مرحله اجرایی در دستور کار قرار دهند ، پیش از آنکه برای اجرای هرگونه طرح ساماندهی شهری دیر شود و کنترل شهر به طور کامل از دست خارج شود.