بی ارزشی آب در ایران

گروه تأسیسات : سال هاست که وزارت نیرو عامل اساسی مصرف بیرویه آب را در قیمت پایین آن برای مصرف کنندگان خلاصه میکند . گرچه مصرف آب در شهر ها تنها 6 درصد از ذخیره آب شیرین کشور را شامل میشود اما در شعار های مدیریت آب کشور بیشترین بازخورد را داشته است . واقعیت این است که روش های غیر قیمتی در کنار روش های مالی و قیمتی تجربه بهتری در کشور هایی همانند ایران داشته و افزایش قیمت آب و بنزین نتوانسته است در بهبود مصرف این دو ماده مؤثر باشد . البته بعد اقتصادی این کالا ها نیاز به تفسیری جداگانه دارد . آنچه در مصرف این کالا های اساسی تأثیرگذار بوده ، ضعف زیرساخت های بهره برداری و انتقال است . جداسازی آب شرب از آب بهداشتی و کاهش فشار آب ازجمله شیوه های غیر قیمتی است که دولت میتواند در شهر ها از آن سود ببرد . مورد دیگر نیز ایجاد تعادل در مصرف و لوله کشی آب شرب به شهر ها و روستا های حاشیه ای کشور است که در بازار مصرف تعادل ایجاد میکند . درحالی که تهرانیها 2 تا 3 برابر متوسط جهانی آب مصرف میکنند در شهر های دیگر مانند زابل مردم از آب لوله کشی محروم هستند . به این ترتیب مدیریت دوگانه ترویج فرهنگ مصرف در شهر های بزرگ و لوله کشی آب آشامیدنی به شهر های حاشیه ای به همراه دیگر روش های غیر قیمتی باید اعمال شود و بعد از ایجاد تعادل میتوان به شیوه های اقتصادی نیز اندیشید . نحوه محاسبه ارزش آب زندگی اجتماعی و اقتصادی بشر به آب وابسته است . بر اساس روش های محاسباتی معیار های زیادی در تعیین قیمت آب باید لحاظ شود . بعد از افزودن تمام هزینه های بهره برداری و انتقال در هزینه فرصت آن ، هزینه تأمین آب به دست میآید . منظور از هزینه فرصت امکان مصرف همان مقدار آب در بخش های دیگر و آثار اقتصادی آن است . بر اساس جدول ارزش آب ، قیمت گذاری آب در هر منطقه و هر کشوری بر اساس ارزش ذاتی و ارزش اقتصادی آن تعیین میشود . ارزش ذاتی آب یعنی ارزش زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی آن ، که برای سنجش آن از طریق سیستم های حسابداری ملی تلاش هایی صورت گرفته است . در محاسبه ارزش اقتصادی نیز باید اهداف اجتماعی مانند فقرزدایی و امنیت غذایی و همچنین فواید خالص ناشی از مصرف غیرمستقیم یعنی فواید غیرمستقیمی که علاوه بر هدف اصلی تأمین آب هدف دیگری نیز تحقق یابد ، نیز باید مدنظر قرار گیرد . فواید خالص ناشی از آب برگشتی نیز مانند ارزش حاصل از تغذیه آبخوان ها در اثر آبیاری یا فواید پایین دست نیروگاه برق آبی و همچنین ارزش این ماده برای مصرف کننده آب ، در هرکدام از بخش های صنعتی، کشاورزی و شهری با یکدیگر متفاوت است . در این محاسبه ، به آب همچون یک کالا نگریسته میشود که در مناطق مختلف و برای مصارف مختلف قیمت های متفاوتی دارد . قیمت گذاری منابع آبی روند پیچیده ای دارد که در آن علاوه بر اینکه ارزش و هزینه تمام شده اعمال میشود ، بلکه توان پرداخت نیز در نظر گرفته میشود . برای سنجش توان پرداخت باید هزینه و ارزش آب کاملا سنجیده شود تا توان پرداخت مردم در بازاری برنامه ریزی شده به دست آید . ارزش آب در ایران به گفته انوش نوری اسفندیاری؛ عضو شورای راهبردی اندیشکده تدبیر آب ایران «نقش ابزار های اقتصادی در مدیریت آب بسیار محدود است چراکه مدیریت آب بیشتر به سازوکار های اداری، برنامه ای و دستوری بازمی گردد . نرخ های مصوب عوارض مالی دارند تا اقتصادی و زیست محیطی به این ترتیب که برای شرکت های آب منطقه ای درآمد ایجاد میکند ولی تأثیری روی مصرف نمیگذارد .» محمدحسین کریمی پور ، عضو کمیسیون آب و کشاورزی اتاق ایران نیز با مقایسه مدیریت آب ایران با اقتصاد سومالی میگوید : در عرصه آب ، ایران تقریبا مانند سومالی است در عرصه اقتصاد . آب در ایران با مداخله حاکمیت از حالت یک کالا خارج شده است . کالا در اقتصاد تعریفی دارد که عوارضی بر آن تعریف بار میشود یعنی اینکه اولا کالا در هر اقتصاد دارای قیمت است اما آب در ایران قیمت ندارد . وی با اشاره به بیارزش بودن آب میگوید : اگر کسی به آب اختصاص یافته به مزرعه یا کارخانه شخصی و یا شهری که شما در آن زندگی میکنید دست اندازی کند ، در ایران هیچ تنبیهی برایش مقرر نشده است و وزارت نیرو ، قوه قضاییه و ضابطین قانونی تمام وظایف شان در حیطه آب را سال ها است که عملا تعطیل کرده اند . در این مملکت میشود در دشت بحران زده چاه زد و از آن بهره برداری کرد و از تعرض به مال مردم و منافع افراد دیگر لذت کافی برد و هیچ کس جلودار نیست . به نظر میرسد مدیریت دستوری دولت و تصمیم گیری پشت در های بسته و همچنین بیاعتنایی دستگاه های اجرایی به نظر کارشناسان باعث رویکرد های منفی در بین کارشناسان شده است تا آنجا که به گفته اسفندیاری: در حال حاضر حتی در بین خود تصمیم گیرندگان به دلیل روند تصمیم گیری مقاومت ایجادشده است . دلیل آن نیز شرایط محیط تصمیم گیری است که سعی میکنند دستورات و برنامه های ابلاغ شده را از بالا و با توجه به شرایط منطقه خود دچار انعطاف کرده و هماهنگ سازند . ابزار های اقتصادی به تنهایی کارآمد نیست به نظر میرسد بیش و کم تمام کارشناسان آب با توجه به شرایط حال ایران باور دارند که ابزار های اقتصادی به تنهایی نمیتوانند مؤثر باشند . درمجموع سه مکانیزم برای مدیریت آب وجود دارد؛ نخست مجموعه مکانیزم های اداری و سلسله مراتبی، دوم توافقات و مسائل فرهنگی و سوم ابزار های اقتصادی. اما به گفته یک کارشناس ابزار های اقتصادی زمانی مفهوم پیدا میکند که دو عامل دیگری یعنی عامل اجتماعی و فرهنگی و عامل اداری و مدیریتی آن را پشتیبانی کنند . در ایران قیمت گذاری آب بر اساس سه نظام صورت میگیرد : نخست نظام خودکفا و خودگردان که هزینه های تأمین و استحصال آب بر عهده کارخانه ، شرکت یا خود شخص سرمایه گذار است؛ دوم بازار محلی و نظام دیگر که نظام غالب در ایران به شمار میرود ، کارگزار دولتی است . با توجه به حساسیت هایی که نمایندگان هر حوزه انتخابی نسبت به تأمین آب برای حوزه انتخابی خود دارند و وظیفه دولت که باید آب را به همه نقاط کشور بکشاند ، بهره برداری و قیمت گذاری آب از نظام و رویه معمول خارج شده است به گونه ای که در استاندارد جهانی میبایست تا 40 درصد ذخایر آب بهره برداری شود ولی در ایران هم اکنون 85 درصد این ذخایر به بهره برداری میرسد . در این مورد دولت وظیفه نظارتی و هدایت گری خود را ر ها کرده و بدون توجه به منابع و آینده نگری در خصوص منابع آبی وارد عرصه اجرایی شده است.