معماری مقبره حیات الغیب

در استان لرستان و مشخصاً در شهرهای خرم آباد، سراب دوره و ویسیان، تیره ای از سادات زندگی میکنند که به «سادات حیات الغیب» معروف هستند. نسب سادات حیات الغیب به فردی به نام «سید ابوالقاسم محمد حیات الغیب»، از نسل امام موسی بن جعفر (ع) میرسد. مقبره سید ابوالقاسم محمد حیات الغیب هم اکنون در جوار روستایی به همین نام و در مرکز یک قبرستان قدیمی، در 45 کیلومتری جنوب غربی خرم آباد قرار دارد. روستای حیات الغیب در گویش محلی «حِیاغو» و در مواردی نیز «درگاه» که صورت محلی شده «درب گنبد» است، خوانده میشود. در کتاب «آثار باستانی و تاریخی لرستان» به نقل از حمید ایزدپناه دراین باره آمده است: «بر ساحل غربی رود کشکان بر بالای تپه ای سنگی در امتداد کوه کیرَه (کوره) دو مقبره ساخته شده است که سمت غربی بزرگ تر و به حیات الغیب مشهور است». وی در باره مختصات این مقبره آورده است: «در ورودی آن شمالی و کفش کن آن پنج پله بالاتر از کف مقبره میباشد. اندازه کفش کن 5× 5/6 و سطح مقبره 25/6 ×6 متر است. قبر در گوشه جنوب شرقی قرار دارد و ابعاد آن 1×1×2 متر است. روی آن هیچ تزیین و گچ بری یا کتیبه ای نیست». ایزدپناه ادامه میدهد: «در دیوار جنوبی، محرابی به بلندی 10/2 متر با گچ بریهای ساده بر حاشیه آن ساخته شده است. چهار دیوار آن تا پنج متر با گچ سفید گردیده، پس از آن دیوار به هشت ضلع تقسیم میگردد که تاق اول بر مبنای هشت ضلع زده شده. تاق گنبد دوجداره است که به وسیله دریچه ای میتوان به فضای بین دو جدار رفت». این نویسنده میافزاید: «بلندای آن تا کف مقبره 12 متر است. در سمت شرقی پله هایی برای رفتن به پشت بام مقبره ساخته شده است، تمامی این بنا از آجر است. تیره ای از سادات چگنی خود را از اعقاب صاحب مقبره میدانند و همواره برای حفظ این مقبره میکوشند». ایزدپناه همچنین به تجدید بنای مقبره حیات الغیب در دوره قاجار اشاره میکند و مینویسد: «این بنا یک بار به دستور محمود میرزای قاجار تعمیر شد و بر قطعه سنگی تاریخ آن چنین نوشته شده است: کََلَّ فعاله محمود بالله، حسب الحکم شاهزاده محمود میرزای قاجار در سال دویست و چهل وسه ،سرکاری این بنای امام زاده حیات الغیب به اتمام رسید». باید دانست که امام زاده حیات الغیب در نزد اهالی منطقه و مردم شهرها و روستاهای اطراف از احترام فراوان برخوردار بوده، و حرم و مزار وی از زمان های دور محل زیارت و برآورده شدن حاجات و تکیه گاه روحی و روانی دوستداران و ارادتمندان ایشان بوده و بر این اساس سوگند « وِ حِیاغو قِسَم» از سوگندهای رایج مردم این مناطق به شمار میرفته است. گنبد الیاس در سمت شرقی گنبد امام زاده حیات الغیب گنبد کوچک تری وجود دارد که به «گنبد الیاس» معروف است. این گنبد و در حال حاضر در آستانه ویرانی کامل قرار دارد و به شکل یک مخروبه درآمده است، ازگنبد حیات الغیب قدیمیتر و به لحاظ سبکِ معماری با آن متفاوت است. اندازه سطح مقبره 5/4×5/4 متر و قبر در ضلع جنوب شرقی آن واقع شده است. درِ ورودی مقبره الیاس جنوبی است، اما آن را با آجر مسدود ساخته اند و در حال حاضر ورود به مقبره الیاس از داخل مقبره حیات الغیب و از طریق راهرویی که دو مقبره را به هم مربوط میکند امکانپذیر است. بر این اساس بازسازی و مرمت هرچه سریع تر بنای «مقبره حیات الغیب» و «گنبد الیاس» و نیز محوطه سازی مناسب این محل بسیار ضروری مینماید. این محل همچنین به امکاناتی نظیر لوله کشی و تأمین آب شُرب مناسب، سرویس بهداشتی، و بالاخره یک راه ارتباطی مناسب به طول تقریبی یک کیلومتر، منشعب از جاده اصلی خرم آباد- پل دختر نیاز دارد که در مراحل بعد بایستی تأمین و فراهم شوند.