مسجدی با معماری بی نظیر

در بسیاری از کشورها مسجد جامع یزد به عنوان نمادی از این استان و حتی نمادی از کشور ایران مطرح است و این بنا در شمار نخستین بناهای عظیم و پر قدمت کشور به شمار میرود. معماری این مسجد به قدری منحصربه فرد و بیبدیل است که هرسال گردشگران بسیار زیادی از نقاط مختلف دنیا به قصد بازدید از شاهکار هنر و معماری به ایران و استان یزد سفر میکنند. بنای این مسجد با عظمت قرن هاست که از فراسوی تاریخ تمدن این سرزمین میدرخشد به نحویکه در کتب تاریخی یزد آمده است: «مسجد را بر جای آتشگاه ساسانی ساخته اند و سنگ بنای آن توسط علاءالدوله گرشاسب نهاده شده است». مسجد جامع قدیم در قرن ششم هجری قمری و به دستور گرشاسب از نوادگان «علاءالدوله کالنجار» ساخته شد و بنای اصلی مسجد کنونی از آثار «سید رکن الدین محمد قاضی» است. اصیل ترین بخش های هنر معماری بینظیر ایرانی در گچ کاری، شبستان، صحن، گنبد، کاشیکاری و مناره های برافراشته آن جلوه گر است. زیباترین بخش این بنا را میتوان مجموعه ایوان و گنبد خانه و فضای پیرامون آن نام برد. نمای ایوان بلند با مجموعه ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی همچنین گره چینی پوشانده شده است. این تزئینات با آجرهای ضربی و نقوش معلقی و کتیبه های کاشی معرق و کوفی بنایی، مجموعه ای بدیع و خیره کننده آفریده که تحسین هر بیننده ای را برمیانگیزد. محراب اصلی یا محراب واقع در گنبدخانه، مزین به انواع کاشی معرق و کتیبه و آجر ضربی است و بر دو کاشی ستاره ای شکل نصب شده در آن، نام استادکار و تاریخ ساخت محراب نقش بسته است. دو مناره مسجد که ارتفاع تقریبی آن از کف تا نوک به بیش از 52 متر میرسد، دارای قطری در حدود هشت متر است که در دوره صفوی به بنا افزوده شده اما در سال 1313 هجری شمسی فروریخت و دوباره تجدید بنا شد. بلندای این مناره ها و اینکه کاشیکاری منحصربه فردی حتی در اوج مناره ها انجام شده، تعجب همگان را برمیانگیزد زیرا این مناره ها هرچه به سمت بالا رفته باریک تر شده و تنها یکی از آنها نیز دارای پلکان است ازاین رو ظرافت کاشیکاری در این ارتفاع به واقع قابل تحسین است. یکی از معماران قدیمی و هنرمند استان یزد در تشریح بنای مسجد میگوید: در ساخت این بنای عظیم از آهن استفاده نشده و تمام بناها با تاق ضربی، کاهگل و گچ ساخته شده است. سید محمدعلی دهقان بنادکی معروف به «سید بنا» همچنین در خصوص کاشیکاری این بنای عظیم اظهار میدارد: در محراب این مسجد، قسمت کوچکی کاشیکاری شده و به شکل کره زمین است که در آن از همه رنگ های به کار برده شده در کاشیهای این مسجد استفاده شده است.