بزرگنمایی اثرگذاری تحریم ها

گروه تأسیسات : اعضای کمیته مالی سنای آمریکا طرح تحریم های دیگری را علیه ایران در زمینه انرژی نفت ، گاز و پتروشیمی با رأی اکثریت به تصویب رساندند . این در حالی است که در نوامبر سال 2014 ایران و شش قدرت بزرگ جهانی با تعویق 6 ماهه در مذاکرات هسته ای توافق کردند و در این مدت قرار شد ایران غنیسازی اورانیوم را در حد صلح آمیزی نگه دارد . گرچه هنوز برای توافق های بلندمدت گامی برداشته نشده ، اما به نظر میرسد دولت اوباما و دولت روحانی در این زمینه خود را متعهد میدانند . تحریم ها از آغاز تا کنون به گفته غلامعلی کامیاب ، معاون ارزی بانک مرکزی، ایران دیگر از دلار آمریکا برای انجام مبادلات بین المللی استفاده نمیکند و به جای آن یورو ، یوان چین ، لیر ترکیه و روبل روسیه را قرار داده است . شاید این کمترین مشکل دولت ایران در مقابله با تحریم ها باشد که یک ارز جهانی با ارز های محلی و منطقه ای در مبادلات بین المللی عرضه شود . گرچه ایران از پیروزی انقلاب اسلامی با تحریم ها ناآشنا نیست اما تحریم های هسته ای دشواریهای خاص خود را داشته است . این سری تحریم ها پیچیده تر از تحریم هایی است که در جنگ دوم خلیج فارس در مقابل عراق وضع شد . گرچه بسیاری از این تحریم ها صنعت هسته ای ایران ، نهاد های نظامی و شخصیت های سیاسی را هدف گرفته اند اما مشخصا تحریم هایی که توسط سنای آمریکا وضع شده ، نظام اقتصادی کشور را هدف قرار داده است . از آغاز تحریم ها ، تولیدات نفت کشور به طور متوسط با 30 درصد کاهش به 7/2 میلیون بشکه در روز رسیده و تقاضا های ایران در اوپک مبنی بر کاهش تولیدات به قصد افزایش قیمت بیپاسخ مانده است؛ تصمیمی که تنش هایی را با رقبای اصلی در اوپک یعنی عربستان سعودی و کویت ایجاد کرده است . تحریم های نفتی در سال 2006 مجمع شورای امنیت سازمان ملل در پی رد توقف غنیسازی اورانیوم از سوی ایران تحریم هایی را برعلیه ایران اعمال کرد . تحریم های آمریکا که در ابتدا سرمایه گذاری بر روی نفت ، گاز و صنایع پتروشیمی و همچنین صادرات محصولات پتروشیمی را محدود میکرد به نظام بانکی و بیمه نیز گسترش پیدا کرد و بانک مرکزی ایران را نیز در بر میگرفت . حتی تحریم هایی بر روی کشتیرانی، حوزه اینترنتی تجارت و ثبت Domain وضع شد . موقعیت ایران در مقام سوم استخراج نفت متعارف ، مقاوم دوم در تولید گاز طبیعی و مقام سوم در تولید نفت موجب شده که هیچ کدام از قدرت های دنیا نتوانند موقعیت ایران را در این زمینه نادیده بگیرند . با اعمال تحریم های اولیه مشخص شد که واردکنندگان اصلی نفت ایران مانند اروپا میتوانند نیاز خود را از منابع دیگری نیز تأمین کنند . تنها این کشور های آسیایی بودند که به مشتری اصلی نفت خام ایران تبدیل شدند و سهم خرید خود را افزایش دادند و هند و دیگر قدرت های آسیایی بر سر نفت ایران به رقابت پرداختند . بااین حال تاکنون تحریم ها برای اقتصاد نفتی ایران 483 میلیارد دلار هزینه در بر داشته و بر اساس داده های بانک مرکزی ایران ، سهم صادرات محصولات نفتی ایران از سبد کالا هرساله کاسته شده است . گزارش های اوپک در پایان سال 2012 نشان میدهد که عراق جایگاه سوم را در بین تولیدکنندگان اوپک از ایران ربوده و تولیدات لیبی به جایگاه قبل از انقلاب خود رسیده است . این موضوع در بین تحلیلگران غربی به منزله آن است که میتوان از نفت ایران صرف نظر کرد؛ بدون اینکه ضربه اقتصادی به اتحادیه اروپا وارد شود . محصولات پتروشیمی هیچ گاه تولیدات پتروشیمی ایران به حدی نبوده که نیاز کشور را برآورده کند و این موضوع قبل از اعمال تحریم ها نیز صدق میکند . طبق گزارش ها تولیدات داخلی تنها توانسته است 58 درصد تقاضای داخلی را پاسخ دهد . به عنوان مثال ایران شدیدا به واردات بنزین وابسته است . در دوره ای نیز ایران به دلیل تحریم از سوی کشور های اروپایی اقدام به تولید بنزین در پتروشیمیها کرد که با انتقاد هایی بابت کیفیت بنزین و آلودگی هوا و همچنین هزینه بالای واردات و ضرر دهی اقتصادی مواجه شد ، ضمن اینکه یارانه زیادی در این زمینه صرف شد؛ و برای دولت بین 5 تا 7 میلیارد دلار هزینه در بر داشت . این در حالی است که مصرف بنزین کشور سالانه به دلیل حجم تولیدات خودرو های داخلی و میزان مصرف بالای آنها تا چندین برابر خودرو های استاندارد در حال افزایش است . تولید بنزین پتروشیمی گرچه در دوره اول ناموفق بوده است اما ایران با به روزرسانی تاسیسات پتروشیمیها و همچنین افزوده شدن پالایشگاه امام خمینی ( ره ) شازند به جمع سایر پالایشگاه ها ، این امیدواری را به وجود آورده است که در آینده نیاز خود را برآورده کند . ماراتن تحریم ها تحریم ها بیش از آنچه بر اساس قوانین اقتصاد ، بر کشور تأثیر گذاشته باشد ، فشار روانی بر روی مردم و مسئولان ایجاد کرده است . نمونه ای از آن انصراف بسیاری از کشور ها یا شرکت هایی است که لزوما مشمول تحریم هم قرار نمیگیرند و بسیاری از این تحریم ها تأثیر مستقیمی بر اقتصاد کشور ندارند . محسن رنانی، استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان میگوید : در صورت رفع تحریم ها تنها این فرمان اجرایی 13622 جرج بوش در سال 2005 است که فوری رفع میشود . طبق این فرمان ؛ تحریم علیه شرکت های مرتبط با پتروشیمی تعریف شده که منابع مالی بخش پتروشیمی که دومین منبع درآمد ایران است را محدود میکند . با برداشتن تحریم در این حوزه ، بخش پتروشیمی تحول پیدا خواهد کرد . وی میافزاید : یکی دیگر از تحریم ها ، فرمان اجرایی 13599 است که به طور مشخص بانک مرکزی را تحریم کرده و با توافق هسته ای این تحریم برداشته میشود . از مجموعه تأثیراتی که حذف تحریم ها بر جای میگذارد ، همین یک مورد اهمیت زیادی دارد و هم اکنون یاد گرفته ایم که چگونه آنها را دور بزنیم . رنانی، دیگر تحریم ها را واجد اهمیت زیادی نمیداند و در این مورد اظهار میدارد : قانونی که تحت عنوان اختیارات دفاع ملی در کنگره تصویب شده و بخش مالی ایران و بانک های خارجی که با بخش نفت ایران ارتباط دارند را تحریم کرده است ، با توجه به کنگره جمهوری خواه بعید است که این تحریم پس از توافق نیز رفع شود . دکتر مصطفی زهرانی، رئیس دانشکده روابط بین الملل وزارت خارجه هم در این زمینه معتقد است : اثرگذاری تحریم های اقتصادی را بیش ازحد بزرگ کردیم و عملا سرنوشت کشور را گره زدیم به مسئله ای که نباید واقعا به این میزان باشد . وی با اشاره به بالا رفتن شاخص های اقتصادی در دولت یازدهم میگوید : در زمینه رشد اقتصادی از منفی 5/1 درصد به حدود 4 درصد رسیده ایم ، تورم حدودا نصف شده و در بقیه شاخص ها وضع اقتصادی بهبودیافته است . برخلاف گذشته که نمیشد پیش بینی درستی از اوضاع اقتصادی داشت ، الآن این پیش بینی قابل دسترس تر شده است . بنابراین این موضوع امکان برنامه ریزی در تمام سطوح را بالا میبرد و افزایش میدهد . ازاین رو در شرایط تحریم ، اگر ملت سرجای خودش باشد و مسؤلان برنامه ریزی درست و دقیق انجام دهند و افراد توانمند و سالم به لحاظ اقتصادی را به کار بگیرند ، کشور نیازمند این نخواهد بود که خود را در برابر فشار خارجی آسیب پذیر ببیند . وی با اشاره به اینکه با وجود تحریم ها شاخص ها اقتصادی رشد کرده است ، میگوید : نتیجه گیری این است که ، تحریم ها به خودی خود نمیتواند عامل تعیین کننده در اقتصاد جامعه ای مثل ایران باشد . آنچه اهمیت دارد ، مدیریت صحیح ، توانمند و سالم است که در وضع کنونی دولت روحانی توانسته مدیران توانمندی را به خدمت بگمارد . این امر مهم است که ضمن تداوم تحریم ها ، توانسته است وضعیت اقتصادی را به خوبی سامان دهد . وی با اشاره به مزیت تعداد بالای همسایگان در کم کردن بار تحریم ها ، خاطرنشان میکند : کشوری که همسایگان زیادی داشته باشد به صورت منطقی قادر است اجماع را به نفع خود ترتیب دهد . این انشقاق اکنون در بحث تحریم ها علیه ایران به روشنی دیده میشود و به اعتراف خود غربیها و آمریکاییها بازگشت به انسجام قبلی غیرممکن شده است.