مهندسان در لباس کاردانی

محمد حسین ساختمانی* بارها گفته شده و تقریباً همه میدانند که وضعیت اشتغال به کار کاردان ها و معماران تجربی در کشور ما چندان مناسب نیست و از همین رو و به خاطر سهولت گرفتن مدرک کارشناسی، کاردان ها از موقعیت کاردانی خود فرار میکنند و به موقعیت مهندسی میروند. به عنوان مثال شش هزار و 300 نفر از سازمان نظام کاردانی استان فارس پروانه اشتغال دریافت کرده اند ولی روزانه چندین نفر مراجعه و تقاضای لغو عضویت میکنند، به نحویکه در حال حاضر فقط حدود دو هزار کاردان در سطح استان فارس به شکل جدی فعالیت میکنند. البته در این میان ممکن است این سؤال پیش بیاید که آیا مگر بد است فردی ادامه تحصیل بدهد؟ آیا مهندس شدن فردی که تا پیش ازاین مدرک کاردانی داشته امر ناپسندی است؟ البته که چنین نیست. رشد و ترقی همیشه امری مثبت و مفید است و طبیعتاً همه دوست دارند در زندگی شخصی و حرفه ای خود پیشرفت کنند. در استان فارس هم که خوشبختانه کاردان ها به نسبت سایر استان ها از وضعیت کاری بهتری برخوردارند، میتوان گفت فرد کاردانی که به دنبال مهندس شدن میرود، دارد از وضعیت خوب به وضعیت بهتر میرود. اما هدف من از نوشتن این یادداشت، نگاهی دیگر است به این فرایند و گرفتن نتیجه ای نهایی از آن، که این نتیجه شاید چندان هم برای صنعت ساختمان ما و در کل برای منابع و سرمایه های انسانیمان مثبت و مفید تلقی نشود. امروزه با کمی دقت در فرایند انجام فعالیت ها در صنعت ساختمان کشورمان، به راحتی درمییابیم که هر مهندسی، کار مهندسی نمیکند بلکه بسیاری از مهندسان کارهای کاردان ها را انجام میدهند. به نوعی میتوان گفت شغل کاردانی اعتلا پیدا کرده است. کارشناسان و صاحب نظران دلسوز صنعت ساختمان مدام میگویند در صنعت ساختمان کاردان ها باید حضور داشته و فعالیت کنند چون صنعت ساختمان به وجود و تخصص و مهارت تکنسین ها نیاز دارد؛ ولی حقیقت این است که همین الان هم این اتفاق میافتد و خدمات کاردانی به صنعت ساختمان ارائه میشود ولی کسانی که این زحمت را متحمل میشوند مدرک کارشناسی دارند. این اتفاقی است که طی سال های گذشته در صنعت ساختمان ما افتاده است. مثلاً در کارگاهی که پنج نفر مهندس در آن کار میکنند اگر دقت کنیم متوجه میشویم چهار نفر از آنها دارند کارهای معمار کارگاه، سر استاد بنا و تکنسین را انجام میدهند. طرف مهندس است ولی کار استاد معمار قدیم که بر کارهای بنایی نظارت میکرد را انجام میدهد؛ گاه آهن، آجر و سیمان میخرد، تدارکات برای ساختمان میبیند، قرارداد میبندد، استاد بنا و کارگران را سر کار میگذارد و کارهای کاشیکار را چک میکند، خط تراز میدهد و رنگ میریزد. اینها کارهای مهندسی نیست بلکه کار کارپرداز، معمار تجربی و کاردان است. بگذارید مثال دیگری بزنم: در مطب دکترهای قدیمی افرادی بودند و هستند که زیر نظر دکتر کارهای تزریقات و پانسمان را به خوبی انجام میدهند. ولی الحمدالله به قدری در کشور ما سطح تحصیلات بالا رفته و تعداد دانشگاه ها و فارغ التحصیلان زیاد شده که بعضا جای آن تزریقاتیهای قدیمی را پزشکان عمومی گرفته اند. اگر الآن سؤال شود آیا بهتر نیست کسی که میخواهد آمپول بزند دکتر باشد، همه میگویند بله، حتماً بهتر است، چون او درس پزشکی خوانده و خیلی بهتر از تزریقاتی قدیم کارش را انجام میدهد. بااین همه، حقیقت قضیه این است که چنین فردی، در موقعیت شغلی یک پزشک قرار ندارد. مشابه همین قضیه در صنعت ساختمان هم رخ داده است: مهندسان لباس کاردانی بر تن کرده اند. به جرات میتوانم بگویم حدود 80 درصد مهندسانی که در کارگاه ها کار میکنند کارهای تکنسین ها و معماران را انجام میدهند. اگر جایگاه و ابعاد کار مهندسی را در نظر بگیریم، مهندس شخصی است که کارهای مطالعاتی، محاسباتی و طراحی انجام میدهد نه کسی که با وانت به دنبال خرید آجر و سیمان میرود. در حال حاضر تعداد معدودی از مهندسان قوی که فارغ التحصیلان دانشگاه های معتبر هستند کارهای تخصصی مهندسی انجام میدهند که نسبت به کل مهندسان کشور شاید 10 تا 20 درصد باشند و بقیه که در کارگاه ها کار میکنند و عملاً کار مهندسی که کارشناسی باشد ،انجام نمیدهند. از طرف دیگر سازمان نظام مهندسی استان ها کلی زحمت میکشند و تلاش میکنند ولی فقط برای درصد کمی از مهندسان میتوانند ایجاد اشتغال کنند، چراکه حجم کارهای صنعت ساختمان آن قدر نیست که به همه کار برسد. مثلاً استان فارس 25 هزار مهندس دارد و این آمار قطعاً تا 10 سال آینده چند برابر میشود ولی به همین نسبت کار اضافه نمیشود، چون در شیراز آمار ساختمان ها و خانوارها، یک بهیک است و به ازای هر خانوار یک خانه مسکونی وجود دارد. نتیجه اینکه عملاً بازار کار برای تعدادی از مهندسان وجود ندارد و ناچار هستند به کارهایی با سطوح پایین تر قناعت کنند. امیدواریم شاهد روزی نباشیم که با تداوم همین وضع، مهندسان مجبور شوند خودشان در ساختمان ها بنایی هم بکنند. قصد من توهین به کسی نیست و بدیهی است که همه افراد شاغل در صنعت ساختمان کشورمان، اعم از مهندس، کاردان، معمار و کارگر، محترم هستند، ولی اگر روزی همه مهندس شدند، آیا ما در صنعت ساختمان به نجار و گچ کار و شیشه بر و ... نیاز نداریم؟ شهر شیرازی را تصور کنید که 100 هزار مهندس دارد که البته خیلی هم خوب است و دست مسئولان هم درد نکند، ولی مشکل کمبود و نبود نجار و بنا را چه کنیم؟ آیا راهی غیرازاین هست که مهندسان خودشان نجاری هم بکنند؟ اگر صنعت ساختمان ما به تکنسین نیاز دارد و اگر مسئولان و مدیران بر این باور هستند که کار تکنسین باید توسط خود کاردان ها انجام شود و مهندسان نباید لباس کاردانی بپوشند، شرطش این است که صلاحیت کاردان ها به گونه ای تعریف شود تا مهندسان نتوانند وارد آن شوند. یعنی صلاحیت های تعریف شده برای کاردان ها، باید ویژه کاردان ها باشد، همچنان که صلاحیت های مهندسان اختصاصاً متعلق به آنهاست. اگر مهندسان حق ورود به حیطه شغلی تکنسین ها را نداشته باشند و نظارت و محاسبه و اجرای غیر کاردان ها از جانب شهرداری و نهادهای ذیربط پذیرفته نشود، دیگر کاردان ها از موقعیت شغلی خودشان فرار نمیکنند. کلام آخر اینکه مهندسی که بالای سر کارگرها میایستد و کارشان را چک میکند و متخصص رایانه ای که در اداره ای استخدام میشود تا فقط نامه تایپ کند، مثل شخصی است که پول بدهد و اتوبوسی بخرد فقط برای اینکه از اداره به خانه برود و برعکس! اینکه از اتوبوسی که میتواند 40 نفر را جابه جا کند به عنوان ماشین شخصی استفاده کنیم هدر دادن انرژی و سرمایه است. مواظب سرمایه های ملیمان باشیم. *رئیس سازمان نظام کاردانی استان فارس mso-padding-