تهران؛ تنها پایتخت بدون فاضلاب جهان

گروه تأسیسات: بسیاری از شهرهای بزرگ جهان از اتوبان و بزرگراه شهری سود می برند، تمام شهرهای مدرن جهان از آب لوله کشی بهره منداند، جمع آوری زباله ها جزو وظایف همه شهرداری ها در هر جای جهان است، بازیافت زباله کم و بیش در همه شهرهای مهم صورت می گیرد اما همه شهرهای مهم از سیستم فاضلاب شهری برخوردار نیستند و یکی از این شهرها پایتخت ایران است. تهران با حدود 70 هزار هکتار وسعت، تنها پایتخت بدون سیستم گسترده فاضلاب شهری است، دیگر شهرهای ایران نیز به طریق اولی از فاضلاب شهری بی بهره اند. مشکلی که از نظر زیست محیطی و سلامت، مشکلات بزرگی را ایجاد کرده است و طبق آمار مرکز مطالعات زیست محیطی وزارت نیرو، سالانه 20 میلیون تن فاضلاب تصفیه نشده به آب های داخلی دریای خزر و خلیج فارس سرازیر می شود. فاضلاب شهرهایی که به آب های آزاد دسترسی ندارند به کجا می روند؟ جواب آب های زیرزمینی است که برای قرن های متمادی از طریق قنات ها منبع آب شرب شهرهای ایران را تأمین می کرد. تاکنون نزدیک به 163 رودخانه آلوده در کشور شناسایی شده است و 70 رودخانه به دلیل غلظت آلاینده ها، عاری از هرگونه موجود زنده هستند. چه گذشت؟ طرح فاضلاب که شهروندان تهرانی اجرای آن را در گوشه و کنار شهر مشاهده می کنند، اول بار در سال 1353 ارائه شد. مطالعات مقدماتی آن توسط برنامه عمرانی سازمان ملل متحد ملل متحد (UNDP) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) از سال 1350 آغاز شد که مشتمل بر طرح جمع آوری فاضلاب تهران و همچنین آبهای سطحی بود؛ طرحی که برای سال ها مسکوت ماند تا در سال 1364 مورد بازبینی دوباره قرار گرفت و از سال 1372 اجرای پروژه آغاز شد. طرحی بزرگ و هزینه بر که در این 20 سال توانسته نیمی از شهر تهران را مجهز به سیستم فاضلاب کند. از آن زمان تاکنون بررسی ها و مطالعات متعددی در خصوص اجرای طرح بزرگ شبکه جمع آوری، دفع و تصفیه فاضلاب کلان شهر تهران صورت گرفته و مطالعات طرح جامع فاضلاب و مبانی گذشته طرح و تهیه الگوی کلی شبکه جمع آوری فاضلاب شهر تهران برای کلیه مناطق شهر و نیاز به ساخت و احداث تصفیه خانه های فاضلاب مورد بازنگری قرار گرفته است. پروژه هایی که با توجه به حجم وسیع تراکمی که پس از سال 72 در شهر تهران انباشته شد غیرقابل اغماض می نماید. این است که طرح فراگیر در زمینی به مساحت حدود 70 هزار هکتار و 9 هزار کیلومتر شبکه اصلی و فرعی و 20 تصفیه خانه در یک دوره زمانی 20 تا 25 ساله به اجرا گذاشته شد. طرحی که به دلیل حجم بالای کار و توسعه بی رویه و بدون برنامه شهر تهران، تراکم شهری و نبود هماهنگی بین سازمانها وارگانها با کندی و حتی توقف روبرو شده است. در حالی که به گفته محمد پرورش مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران با اجرای این طرح 805 میلیون متر مکعب یعنی مادل 3 برابر ظرفیت سد کرج پساب تولید خواهد شد و این در کلانشهر تهران که حدود 20 تا 25 درصد از منابع آبی آن از چاه ها تامین می شود، اگر بحث فاضلاب را هرچه سریعتر ساماندهی کنیم گام بلندی رو به جلو برداشته ایم. چه پیش آمد؟ برای اجرای چنین پروژه عظیمی تأمین بودجه، آنهم در شرایط اقتصادی کشور چالش همیشگی و اساسی است. تسهیلات بانک توسعه اسلامی و فروش حق انشعاب تنها بخشی از کل اعتبار بودجه را تأمین می کندو به گفته محمد پرورش کمک های دولت در طرح فاضلاب تهران تنها 150میلیارد تومان بوده است؛ درحالیکه به گفته اصغر ریاضتی، مدیرعامل شرکت فاضلاب تهران، این شرکت برای اجرای برنامه های مصوب در شورای اسلامی شهر تهران و در مناطق پیش بینی شده، سالانه حدود پنج هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد که این اعتبار افزون بر منابع دولتی، از روش های دیگری مانند فاینانس و جذب اعتبار بین المللی تامین می شود. این شرایط موجب شده روند اجرای طرح فاضلاب تهران با کندی صورت گیرد به گونه ای که مهدی چمران هشدار می دهد با تداوم روند کنونی، اجرای این طرح 50 سال دیگر طول بکشد. از آخر اول هستیم ! تأخیر طولانی مدت برای اجرای طرح فاضلاب و رشد فزاینده جمعیت شهری و مسابقه شهرداری ها در فروش افسارگسیخته، تراکم کار را برای اجرای طرح فاضلاب شهری بیش از پیش سخت کرده است. این همه در شهری است که بیشترین تراکم شهرک های صنعتی را دارد و حجم زیادی از فاضلاب خطرناک آنها وارد آبهای زیرزمینی می شود و چاه های آب شرب شهر مملو از ترکیبات نیترات است، آب های زیرزمینی تهران هم آلودگی شیمیایی و هم میکروبی دارند که دلیل آن نبود شبکه فاضلاب و وجود صنایع در داخل شهر است؛ مهمترین سامانه دفع فاضلاب یعنی تصفیه خانه در تهران وجود ندارد. این است که شهر تهران از نظر سیستم فاضلاب در بین شهرهای جهان در بین 10 شهر آخر قرار دارد.