خیمه خیام

وارد محوطه امامزاده محروق در شادیاخ نیشابوری که میشوی، معماری بنایی خیمه مانند توجه ات را به خود جلب میکند . از دور همانند خیمه ای است سر برافراشته که اضلاع مختلفی دارد . نزدیک که میشوی لوزیها و تناسب اضلاع و سقف ستاره مانند بنا تو را به حیرت وا میدارد . آری اینجا آرامگاه حکیم ستاره شناس ریاضی دان و شاعر بزرگ خیام نیشابوری است . طرح معماری بنا به گونه ای است که شخصیت چندبعدی خیام را نیز نشان میدهد . ارتفاع مقبره 22 متر است و استخوان بندی اصلی آن فلزی محاط در پوشش بتنی است . شکل بنا در پایین تقسیم بندی ده گانه دارد و فاصله پایه ها 5 متر است . اضلاع بنا مستقیما به سمت بالا ادامه یافته و به صورت اشکال هندسی منظم تورفتگی پیدا میکنند و بعد به صورت تقریبا مخروطی شکل به هم رسیده ، شبه گنبدی را در بالا به وجود میآورند که قسمت عمده آن مشبک و تو خالی و یادآور ستاره ای است که نماد شخصیت علمی و ستاره شناسی خیام تلقی میشود . مهندس سیحون معمار بنا درباره اثر خود گفته است : «آرامگاه خیام در باغ امامزاده محروق نیشابور قرار داشت . اولین کاری که باید انجام میدادم این بود که به گونه ای طراحی کنم که آرامگاه خیام و امامزاده محروق تداخل پیدا نکند . به همین منظور من برای باغ محوری عرضی تعریف کردم تا آرامگاه را که در گوشه شمال شرقی باغ قرار داشت از امامزاده جدا کنم . از طرفی دیگر در چهارمقاله عروضی گفتاری از خیام آمده مبنی بر اینکه ایشان گفته اند : من آرزو دارم مزارم در جایی باشد که در بهاران برگ گل روی مزارم بریزد . بنابراین من مکانی در باغ را که اختلاف ارتفاع سه متری نسبت به درختان زردآلوی باغ داشت انتخاب کردم چون این مکان سه متر پائین تر قرار دارد و فصل بهار شکوفه های زردآلو روی مزار میریزد . من ده پایه برای آرامگاه در نظر گرفتم عدد ده اولین عدد دو رقمی است و پایه و اساس بسیاری از اعداد میباشد . از هر پایه دو تیغه بر پایه مدل ریاضی خاصی به صورت مورب بالا میرود و با دیگر تیغه ها برخورد میکنند . به ترتیبی که با تقاطع این تیغه ها حجم کلی برج در فضا ساخته میشود و چون تیغه ها مورب اند خطوط افقی آنها باید ناظر به محور عمودی برج باشد . پس تیغه ها به صورت مارپیچ شکل به طرف بالا حرکت میکنند تا با هم تلاقی کنند و از طرف دیگر سر در بیاورند که خود یک شکل پیچیده ریاضی و هندسی است . این شکل با عدد 10 هر دو سمبل دانش ریاضی خیام است . برخورد تیغه ها با یکدیگر فضا های پر و خالی و به خصوص در بالا ستاره های درهمی را به وجود میآورند که از لابه لای آنها آسمان آبی نیشابور پیداست و به تدریج به طرف نوک گنبد ستاره ها کوچک تر میشوند تا در آخر یک ستاره پنج پر آنها را کامل میکند . این ستاره ها و آسمان اشاره به شخصیت نجومی خیام دارد ؛ از طرف دیگر حوض ها با کاشی فیروزه که درمجموع قسمتی از ستاره را نشان میدهند به تعداد هفت پر به مفهوم هفت فلک و هفت آسمان و هفت تپه باز اشاره به افلاک و نجوم دانش دیگر خیام است . روی هم رفته مجموعه در یک حال و هوای شاعرانه با درختان تنومند در اطراف ساخته شد و همان طور که خواست خود خیام بوده ، کاملا باز است و مزارش بهاران گل اف شان . خیام سراینده رباعیات است . من برای اولین بار در ایران از خط شکسته به صورت سیاه مشق استفاده کردم تا مجموعه ای انتزاعی را به وجود بیاورم . انتخاب رباعیات نیز به وسیله مرحوم استاد جلال همایی انجام شد . رباعیاتی انتخاب شد که در اصل بودن آنها شکی وجود نداشته باشد . ما بر روی هرکدام از پانل های لوزی دو رباعی به کار بردیم که مجموعا 20رباعی در کل مجموعه نوشته شد . در کتیبه های لوزی شکل و کاشی کاری شده بنای یادبود خیام ، بیست رباعی از خیام به خط تعلیق توسط مرتضی عبدالرسولی در 1339 ش نگاشته شده که تحت نظارت مهندس سیحون انجام شد و نمونه ای منحصربه فرد از کاربرد خط تعلیق در کتیبه نگاری بنا ها به شمار می رود.