جای خالی نوستالژی درمعماری امروز تهران

محمدعلی سپانلو شاعر جستجوگر اسطوره ها در تهران، دوشنبه 21 اردیبهشت ماه 94 در سن 75 سالگی درگذشت. وی در شعرهایش از زخم ها و خاطره هایی سخن میگوید که در کوچه پس کوچه های شهر تهران پنهان است. تجربه زیستی تهرانیها از این کلانشهر صرفاً دود ، ترافیک و ساختمان های بدنما نیست. برای کسانی که تهران قدیم را از نزدیک دیده اند تهران شهر خاطره بازی است. هرچند کلانشهر امروز پازلی از هویت ها و قومیت های فرهنگی متفاوت است اما تهران قدیم که چندان هم به سال های دور بر نمیگردد یعنی همین تهرانی که امثال سپانلو در خاطرات آن «قایق سواری» ها کرده اند، مظهر حس تعلق به شهر است. مدت هاست که فضاهای شهری به اشکال گوناگون موردتوجه جریان های ادبی معاصر قرارگرفته است. اقدامات معماران در گذشته در بافت و بستر شهر امروزه ذهن حساس نویسندگان و شاعران را به خود مشغول کرده است.یکی از شعرای این دوران محمدعلی سپانلو بود که همواره در جهان اشعارش جستجوگر اسطوره تهران بوده است و این دغدغه مهم ترین درون مایه شعر وی شد. او در همه اشعارش بیش و کم به تهران اشاره هایی دارد، اما در سه مجموعه «خانم زمان»، «هیکل تاریک» و «قایق سواری در تهران» است که پایتخت ایران و زادگاه شاعر در حد یک اسطوره مطرح میشود و کتاب «خانم زمان» در بین این آثار شهرت بیشتری دارد.سپانلو در مقدمه خانم زمان مینویسد: منظومه خانم زمان در واقع نگاهی حماسی و گاه غمنامه وار به شهر تهران است. او همچنین مینویسد:« تهران مادر بسیار شکیبا و مهربانی است که بدخلقیهای دیگران را تحمل میکند و از کسی هم طلبکار نیست.»گذشته تهران برای ساکنانش نوستالژی زاست و هرکسی به طریقی به بازخوانی خاطرات خود از این کلانشهر میپردازد اما آنچه باعث شده شعرا و نویسندگان از دریچه های گوناگون به کالبدهای گذشته شهر در اشعار خود بپردازند شاخص های معماری در گذشته است.معماری گذشته ریشه در باورهای زندگی جاری ساکنان شهر داشته است. آرامشی که در نوع معماری بناها در گذشته دیده میشود ریشه در آرامش فکری انسان ها در آن دوران دارد اما امروز سرعت تغییرات آنقدر زیاد است که فرصتی برای تأمل نیست. نمود این تفکر را در معماری ازهم گسیخته و ناهماهنگ این روزهای شهرهای تهران میتوان دید. این روزها در میان شلوغیهای شهری جای معماری قدیم در نماهای شهری بسیار خالی است.سپانلو در گفتگویی میگوید: «گذشته در امروز حضور دارد. جلوه و جلال تهران که مرا جلب میکند، اتفاقاً در این تناقض نهفته است که شما مثلاً از کوچه پس کوچه های تنگ و تاریک، از دری وارد یک مرکز تجاری میشوید که همهمه یارانه ها در آن به گوش میرسد. کمی آن طرف تر هنوز دارند با چرتکه و ترازو حساب وکتاب میکنند. در حقیقت تفاوتی ا ست یا نوعی بهره برداری که من از نوستالژی درونی خود میکنم. گذشته به امروز میآید و ما با شهری همچون یک نوستالژی زنده روبه رو هستیم.»