سفره خانه 500 ساله همین است

از دالان تنگی که به وسیله پله ها به زیرزمین وسیعی متصل میشود، عبور میکنیم تا به سالن قهوه خانه ای در مرکز شهر تهران برسیم. صاحب این سفره خانه از خود ذوقی به خرج داده و با استفاده از نمادها و المان های سفره خانه ها خواسته است که فضای سنتی و قدیمی این محل را تداعی کند. حوضی در مرکز، نقش ها و نگاره های قهوه خانه در کنار هر تخت و زنگی و تنبکی که یادآور نقال غایب باشد. به انتظار مینشینیم تا گارسون «منو» را بیاورد. سر که میجنبانی دچار سرگیجه ای میشوی، مگر نه این است که اینجا میبایست هویتی سنتی داشته باشد پس این یخچال با انواع برندهای نوشابه چیست. این موسیقی نه سنتی و نه مدرن چه نقشی دارد و آیا سفره خانه 500 ساله ایرانی همین است که میبینیم.؟.به نوشته علی بلوک باشی؛ مردم نگار اولین قهوه خانه ها در قزوین و در زمان شاه تهماسب ایجاد شد و با انتقال پایتخت نخستین قهوه خانه های اصفهان در ضلع شمالی میدان نقش جهان و در سردر و بازار قیصریه و زیرتاق نماها پدید آمدند. در ابتدا معماری قهوه خانه ها شکل مشخصی نداشت و آنان از هر فضایی بدون در نظرگرفتن کاربری سابق استفاده میکردند. فضای کالبدی و بیرونی قهوه خانه ها مانند دیگر فضاهای کار و پیشه در بازار بود و با بافت معماری شهر مطابقت میکرد. دورادور فضای درونی هر قهوه خانه سکویی نیم دایره بود که روی آن چند تاق نما و شاه نشین آجری قرار داشت. در وسط فضای قهوه خانه هم حوضچه ای سنگی بود که آب جاری در نهر میدان از شیرابه ها و فواره های سنگی پیرامون آن به حوضچه میریخت. کف زمین قهوه خانه ها همانند حمام ها پایین تر از گذرگاه عمومی بود. دلیلش این بود که آب جوی نهر در آن سوار شود و به حوض یا حوضچه میان قهوه خانه در وسط بریزد. صفه ها یا حفره های جاکفشی حمام ها نیز ازجمله دیگر عناصری است که به قهوه خانه ها رسیده است. این فضای داخلی به همراه عناصری از زورخانه همچون سکو ، شکل معماری قهوه خانه های سنتی را پدید آورد. دیواره های کاشی قهوه خانه ها نیز عنصر دیگری است که در حمام ها مانند زورخانه ها دیده میشود. علاوه بر فضای سرپوشیده، قهوه خانه ها فضای سربازی هم داشتند که به آن باغچه گفته میشد.دیوار قهوه خانه ها با نقش هایی از رزم و بزم و تصاویری از اساطیر شاهنامه همچون رستم و سهراب، سیاوش، کشته شدن دیو سپید منقش شده بود. به همین ترتیب بود که دو هنر کلامی نقالی و شاهنامه خوانی و هنر تجسمی نقاشی در قهوه خانه ها رونق گرفت. تا زمان شکل گیری این نهاد عملاً این دو هنر جایی برای عرضه نداشتند اما در این فضا نقالی رشد کرد و بالید و از این هنر، نقالان با دانش و موسیقیدان و شعرشناس برخاستند. نقاشی قهوه خانه نیز به مکتبی در نگارگری تبدیل شد که از اساطیر شاهنامه تا تاریخ تشیع و حوادث کربلا را به تصویر میکشیدند.