بوی کاهگل

ندا نجف سلیمانیسرشت آدمی گرایش ناخودآگاه به طبیعت دارد و تأثیر عناصر طبیعی در بهبود کیفیت زندگی انسان همواره از دیدگاه های مختلف زیست محیطی و روان شناختی اثبات و تائید شده است . گذشته از این همگونی و گرایش ذاتی، نکته ای که در تأثیر این عناصر دارای اهمیت بوده و نیاز به مطالعه هرچه بیشتر و تبیین جایگاهی وسیع تر در زندگی بشر دارد ، توجه به کار آیی مواد طبیعی موجود در هر اقلیمی است که گویی تحت هدفمندی شگفت آوری در هر منطقه برای مردمان آن محیط فراهم شده است .پدران ما از گذشته های دور همواره این نکته مهم را دریافته و با نبوغ شگفت آوری، عناصر طبیعی موجود در پیرامون خود را با جنبه های مختلف زندگی خویش درآمیخته اند .هرچند امروزه با پیشرفت تکنولوژی، شاهد تولید انواع متریال های ساختمانی چه به لحاظ زیبایی و چه ازنقطه نظر کار آیی هستیم ، اما هنوز هم هیچ کدام از آنها نمی توانند آرامش واقعی حاصل از درک وجود تکه ای چوب ، قطعه ای سنگ و یا بوی عجیب و عطرآگین خاک را به انسان ببخشایند ، هرچند بسیار زیبا و دقیق طراحی شده باشند . درعین حال متریال های نوین با همه ساختار هوشمندانه خود ، دارای محدودیت زمانی و مکانی استفاده بوده و نیز در بسیاری موارد فاقد قابلیت تجدید پذیر می باشند و این مسئله همواره یکی از دغدغه های انسان امروز در مواجهه با نسل های آینده می باشد .شاید آن آرامش عمیق که در چهره های پدربزرگ ها و مادربزرگ هایمان نقش بسته بود یا آن مهربانی های بی انتها و عاری از هر تنشی که در عمق چشم هایشان بود ناشی از هم نشینی دائمی با این عناصر عجین شده در زندگیشان بود . موهباتی که ما هرروز بیشتر و بیشتر از آنها فاصله می گیریم و شاید آنطور که بایدوشاید به ریشه از دست رفتن آرامش زندگی هایمان واقف نیستیم .در این میان کاه گل یکی از مهم ترین و کارآمدترین مصالحی است که تأثیر بسزایی در معماری بومی ما داشته و امروزه بامطالعه معماری گذشته این سرزمین پی به جایگاه شگفت آور آن در برپا داشتن خانه ها و حفظ آنها از عوامل مخرب طبیعی، در دوران گذشته می بریم . درک زیبایی طبیعی موجود در این ماده و ساختار شگفت آورش حکایت از اصالت حاکم بر آن و درنتیجه هویت وصف ناپذیر معماری این اقلیم دارد . مفهوم این اصالت برای انسانی که امروزه در خانه های بسیار شیک و مدرن زندگی می کند ، اما با همه امکانات و تجهیزات موجود ، از پشت پنجره های وسیع سکونتگاه خود آنچه استنباط می کند تنهــا و تنهــا دلتنگیست ، مفهومی بسیار آشنا و شناخته شده است .اینکه کاهگل از چه زمانی در ساخت خانه های ایرانی مورداستفاده قرارگرفته بر هیچ کس مشخص نیست و این خود نشان دهنده قدمت شکل گیری و مصرف این ماده در تاریخ سرزمینمان دارد . بااین حال وجود آن دست کم در آثار معماری مربوط به 4000 سال پیش از میلاد تثبیت شده و بنا بر گواه این آثار ، مسلم است کاه گل مختص این آب وخاک بوده و اقوام ما نسل به نسل آن را حفظ نموده اند . ماده ای که در دستان توانمند پدران ما بر روی معماری سنتی ایران کشیده شده و با رنگ سحرآمیز طبیعی خود معماریمان را معنایی اصیل بخشیده است .این ملات ساده و بی ادعا و درعین حال قدرتمند و کارآمد ، همواره از ترکیب کاه و گِل در حضور آب به دست می آمده است . کاه را از کوبیدن گندم خشک شده و سپس جداسازی الیاف آن به دست می آورده اند . ماده ای که همواره در دسترس و بسیار ارزان بوده است و بااین حال در پوشش همه نوع بنا ، از خانه های کوچک فقرا گرفته تا سرای ثروتمندان مورداستفاده قرار می گرفته است . برای ساختن گِل اغلب از خاک رس استفاده می شد و نحوه اختلاط خاک و کاه به این صورت بود که ابتدا آن دو را در حالت خشک به خوبی باهم مخلوط کرده و سپس به صورت تپه مانند بر روی هم می انباشتند . وسط آن را خالی نموده و آب موردنیاز تدریجا به آن اضــــــافه میشده است تا به صورت خمیر درآید .به این ترتیب الیاف کاه ، ملات را همچون میلگردهایی که بتن را مسلح می نماید ، استحکام می بخشیده است . علی رغم سادگی و آسانی تهیه این ماده ، میزان استفاده از هرکدام از عناصر ، یعنی خاک و آب و کاه ، نیاز به تبحر و دقت کافی داشته است چراکه با کمبود میزان کاه ، ملات دچار ترک خوردگی می شده و در اثر خاک ناکافی، امکان نفوذپذیری آب به داخل آن وجود داشته است . برای تضمین حفاظت سقف خانه ها از نفوذ آب باران ، میزانی شن به خمیر کاهگل اضافه می شده است . نوع خاک مصرفی در تهیه ملات ، باعث ایجاد تنوع در رنگ نهایی پوشش دیوار و بام خانه ها می شده است . این ملات علاوه بر زیبایی همگون با طبیعت ، به طرز شگفت آوری نقش عایق رطوبتی و حرارتی داشته و حتی هیاهو و سروصدای کوچه بازار نیز در عبور از آن ، آرامشی دل نشین وار به زندگی می بخشیده است . همچنین نقش رنگ موقرانه نهادینه شده در این ماده در کاهش و بازتاب نور شدید آفتاب در فصول داغ و مناطق گرم نیز قابل تأمل می باشد . از مزایای دیگر این ماده و نقش سازنده و مثبت آن در معماری امکان نگهداری آسان و ارزان آن می باشد که برحسب نیاز می توان در مواقع لازم بار ها و بار ها آن را مرمت نموده و جلوه اولیه آن را حفظ نمود .نقش و همگونی کاهگل در معماری بومی ما نشان دهنده تلفیق موزون آن با اقلیم این منطقه است . آثار معماری کاهگلی باقی مانده از هزاران سال پیش به خوبی بیانگر استحکام و قدرت این ماده در مواجهه با عوامل و موانع طبیعی موجود در این آب وخاک است . بناهایی ارزشمند که با گذشت قرن ها همچنان پابرجا و استوار می درخشند و غرور معماری این سرزمین را در ذهن هر بیننده و مخاطبی یادآوری می نمایند .آری گویی معماری و هنر ، فطرتا در وجود پدران و اقوام گذشته ما وجود داشته است . چراکه با استفاده از ساده ترین و در دسترس ترین عناصر طبیعی موجود در پیرامون خود یکی از زیباترین و کارآمدترین مصالح ساختمانی را تدارک دیده اند که هرچند امروزه در ساختار شهرهایمان مورد بی توجهی و فراموشی قرار گرفته است اما برتری غرورآمیز آن و نقش به سزایی که در شکل گیری چهره اصیل معماری این مرزوبوم داشته بر هیچ کس پوشیده نیست .در این میان جهت پاسداشت و حفظ هنر و نبوغ معماری گذشتگانمان ، لازم است با توجه به اصالت و هویت نهفته شده در معماری سرزمینمان رویکردهای عمیقانه تر و آگاهانه تری به میراثی که به دستمان رسیده داشته باشیم تا بتوانیم با تلفیقی از معماری مدرن و سنتی جاودانگی و مانایی بیشتری به بنا ها و ساختمان هایی که در حقیقت میراث ملی همگان است، ببخشیم.