آپادانا؛ نقطه عطفی در معماری جهان

یکصد و شصت و چهارمین گفتمان هنر و معماری توسط انجمن مفاخر معماری چهارشنبه سوم تیرماه در تالار فرخی یزدی باغ موزه قصر برگزار شد .به گزارش خبرنگار پیام ساختمان، در این نشست که به رمزگشایی چگونگی تدارکات فنی و ساخت بنای آپادانا اختصاص داشت، شهرناز جودت ؛کارشناس ارشد پژوهش هنر، فرخ باور معمار و مدرس دانشگاه ، فاضل گنجی و مهرداد عزیزخانی به معرفی هنر هخامنشیان در ساخت آپادانا پرداختند .یک رویداد استثنایی و تکرار نشدنیرئیس انجمن مفاخر معماری ایران گفت: واژه آپادانا (اَپَدانَه) چهار بار در سنگ نبشته های هخامنشیان متأخر به چشم میخورد. در این نبشته ها، اپدانه به معنی احتمالی «کاخ ستون دار» آمده است و امکان دارد که واژه ایوان فارسی با واژه آپادانا در پیوند باشد. أَپَدانا در سریانی به معنی کاخ نیز در پیوند با آپادانا مطرح است.مهندس علیرضا قهاری افزود :آپادانا نخستین بنای ایرانی است که دارای سنگ بناست. چال کردن لوح های زرین و سیمین (سنگ بنا) در آپادانا، شاهدی بر آگاهی و هوشیاری داریوش ؛ این مرد بزرگ تاریخ ایران در فرمانروائی است که در همه رفتارهای وی به چشم میخورد. داریوش در این لوح ها به مرزهای کشورش و هم پشتی اهورامزدا اشاره کرده و از شواهد و سکه هائی که همراه با این لوح به ودیعه نهاده شده است، میتوان تاریخ سنگ بنای آپادانا را مشخص نمود.وی با بیان اینکه ساخت آپادانا که پس از داریوش در دوران خشایارشا به پایان میرسد، قریب به 30سال به طول انجامیده است،تأکید کرد: در میان همه بناها و تأسیسات تخت جمشید، آپادانا را میتوان یکی از شاخص ترین آنها دانست.قهاری اظهار داشت: در حقیقت بنای آپادانا تسجیل حکومت و نمایش یک رویداد استثنائی و تکرار نشدنی است که پلکان های این بنا از تبلور ویژه ای برخوردار بوده و صف بندی در حجاریها هدفمند است. همچنین گارد سلطنتی، نجبا و نگهبانان، سازمان دهندگان و مجریان اوامر حکومتی، و در پیش روی شاه، نمایندگان خلق های مختلف تشکیل دهنده شاهنشاهی تراشیده شده اند. داریوش به هنگام طرح آپادانا، به معنای واقعی کلمه، تصویر یک بنای حاکمیتی را در ذهن خود داشته است. تک نگاره های بینظیر در آپادانا فرخ باور؛ معمار و مدرس دانشگاه نیز در این باره گفت:به احتمال قوی، نگاره های آپادانا (با 811 نگاره انسان و بیشمار نقش دیگر) را در پیوند با جشن نوروز ایرانیان دانسته اند. سه ایوان مشابه، جوانب تالار آپادانا را در میان گرفته اند و چهار برج گوشه های آپادانا، دو جناح این ایوان ها را تشکیل میدهند. وی با بیان اینکه؛سقف هر ایوان بر فراز 12 ستون رنگی در دو ردیف استوار بوده است،ادامه داد: ستون ها در امتداد ستون های تالار اصلی قرار دارد و از 36 ستون تالار اصلی فقط 3 ستون برجایمانده است. ارتفاع هر ستون آپادانا با پایه و سرستون و ستون پایه نزدیک به 20 متر است. باور افزود:یکی از جالب ترین نکات آثار هنری تخت جمشید و به ویژه آپادانا، نشانه ها یا به عبارتی امضاهای هنرمندان و یا گروه های هنری است که پس از پایان کار ایشان در زمینه اثر، نقر شده است. وجود این نشانه های در نوع خود بینظیر، ضمن اینکه هنرمندان تک تک نگاره ها را شناسانده و طبقه بندی آنها را ممکن میسازد و امکان تخمین طول مدت کار را فراهم میآورد، حکایت از نظم و علاقه مندی آگاهانه هخامنشیان با آثار هنری و هنرمندان دارد.جهشی در معماری شهرناز جودت؛ کارشناس ارشد پژوهش هنر نیز به مقایسه تطبیقی آپادانا با سایر بناهای یونانی و هلنی در دوران باستان پرداخت و گفت :اگر واحد حجمی معابد یونانی را در نظر بگیریم ،فاصله بین ستون ها را 3 در3 و ارتفاع ستون را هفت یا هشت متر در نظر بگیریم به عدد 90 یا 100 مترمکعب میرسیم که نشان دهنده یک واحد حجمی است.این واحد حجمی در کاخ آپادانا به 8 در 8 در 19 یعنی 1200 مترمکعب رسیده است که این موضوع نشان دهنده یک جهش در معماری در تصور فضا و تکنیک ساخت است که نقطه عطفی در معماری جهان بوده است.جودت تأکید کرد: تیرهای چوبی 8 متری بوده اند که نسبت به تیرهای سنگی معابد هلنی و یونانی به زیر سریهای بزرگ تری احتیاج داشته اند ؛چنانکه سرستون های سر حیوانات با گرده هایی فرورفته که این فرورفتگی پاسخگوی نیازهای فنی بوده و از بابت شکل و شمایل در اذهان عمومی همیشه باقی میمانده است . وی ادامه داد: در آپادانا فضای پر و خالی نسبت به سایر معابد مصری و یونانی بیشتر است و نشان دهنده این است که داریوش فضایی میخواست که پر از نور و گشایش و امید باشد تا هرکدام از سران ملل که آنجا میآیند نه از سر زور و ترس بلکه به دلیل شگفت زدگی در برابر شکوه این ساختمان سر اطاعت فرود بیاورند و هنگامیکه به سرزمین خود برمیگردند پیغام دوستی ملت ایران را نیز همراه ببرند.این کارشناس ارشد پژوهش هنر خاطرنشان کرد: ساخت بنای آپادانا با برنامه ریزی بوده و کاملاً آگاهانه صورت گرفته است. دکتر فاضل گنجی نیز به مراحل ساخت آپادانا و شبیه سازی که انجام داده بودند پرداخت و گفت: تحقیقات ما نشان میدهد که داربست ها چوبی و از چوب سدر بوده است.همچنین سیستم قرقره ای شکل وجود داشته که کارگران با استفاده از آن سرستون را بالا میکشیده اند .پس از توضیحات دکتر عزیز خانی و گنجی درباره نکات فنی ساخت وساز آپادانا ،این نشست با جلسه پرسش و پاسخ پایان یافت.