معماری مسجد کوفه

با ورود به عراق و عبور از شهر توسعهیافته بغداد، شهر کوفه رخ مینماید. آثار جنگ بر تک تک بناهای شهر پیداست، دروازه ای که میثم تمار از آن آویزان شد به جرم سرودن اشعار اهل بیت اکنون جزئی از شهر است. شهر ساختاری روستایی دارد .بناها اغلب با متراژ کوچک و معماری به سبک سنتی گذشته خرمشهر و آبادان ساخته شده اند. تنها بناهای زیبا، هتل های نوسازی هستند که توریسم بازارشان را داغ کرده است، بر جایجای شهر اثرات خرابیهای جنگ دیده میشود، کابل های سیم برق، آثار تیراندازی، بمب گذاریها و ماشین های خوفناک نظامی نه با لباس متحدالشکل بلکه با آرم ها و رنگ های مختلف که بازتاب دهنده حضور نظامیان کشورهای مختلف در آن است.در کوفه سیستم دفع زباله و خدمات شهری وجود ندارد و جویهای آّب باریک از وسط بازار اصلی میگذرد. در اینجا از مبلمان شهری خبری نیست و آنچه وجود دارد یا به همت مغازه داران برای بهبود کیفی خدمات رسانی و یا از سوی شیعیان اهل بیت صورت گرفته است.در خیابان اصلی شهر که میایستی یک سوی جاده از جنوب، مسجد سهله است و رو به روی آن، شمال جاده به فاصله یک کیلومتر مسجد کوفه قرار دارد. دیوارها آجری و مرتفع اند و تنها جایی که به درِ اصلی میرسد با کاشی کاریهای زیبای آبی و سبز همراه میشود. از بزرگترین درِ آن ، معروف به ثعبان (اژدها) وارد مسجد میشویم، در، از جنس چوب و بر روی آن به خط کوفی نام پروردگار به رنگ طلایی نقش بسته و ستون های بلند مسجد از درگاه کاملاً مشخص است . باب الفیل یا باب الثعبان بازمانده از دوران گذشته در کنار مناره با شکوه مسجد ساخته حاج قاسم تاجر سمنانی قرار دارد. باب کنده در بخش جنوب غربی، باب الرئیس، باب مسلم ابن عقیل میانه در دیوار شرقی که مسجد را به صحن مطهر آن حضرت و جناب هانی و مختار متصل میسازد، باب السدّه که امام علی علیه السلام از آن در وارد مسجد میشد، دیگر ورودیهای این مسجد 12760 مترمربعی را تشکیل میدهند.میایستی و به یکی از چهار مسجد مهم اسلام که قدمت آن را به زمان حضرت آدم نسبت داده اند و پس از مسجدالحرام قدیمیترین مسجد مسلمانان است؛ از دور نگاه میکنی.مسجد مربع است و با ایستادن در کنجی تمام آن را میتوان دید، گنبد، حیاطی بزرگ با سنگ فرشی سفید، یک مناره، تاق ها و رواق ها حوض و درهای ورودی. همه چیز واضح است بیهیچ انحنای تودرتو.گفته ابن بطوطه را در قرن هشتم مرور میکنی: «سقف مسجد بر ستون هایی از سنگ تراشیده شده، استوار است و قطعات سنگ با سُرب به یکدیگر پیوسته است» . تاریخ معماری این مسجد میگوید که مرکز خلافت حضرت علی (ع) به صورت مربع با دیوارهای کوتاه ساخته شده است، که بخش عمده ای از آن مسقف نبوده است. از ابتدای بنا تا سال 41 هجری، که زیاد بن ابیه حاکم عراق به توسعه و تجدید بنای آن پرداخت، تغییری در مسجد ایجاد نشد. در این دوران، دیوارهای مسجد مستحکم تر و مرتفع تر شد و مقداری هم بر وسعت آن افزودند، مقصوره و محرابی برای آن ساختند و کف آن را با ریگ پوشاندند. در دوره های مختلف همواره تعمیرات و بازسازیهایی در این مسجد انجام گرفت و اندکی نیز بر مساحت آن افزوده شد. بنای فعلی مسجد مساحتی بالغ بر چهل هزار مترمربع است در سه طرف مسجد حجره هایی برای زائران ساخته شده است. این مسجد در حال حاضر 116 متر طول و 110 متر عرض دارد و سنگ های سرامیکی سفید، سنگفرش حیاط این مسجد را تشکیل میدهد. حیاط مسجد کوفه در وسط حیاط صحنی به شکل حوض هشت ضلعی است به نام سفینه نوح که یکی از ضلع های آن ایوانی دارد و به دو سرداب سرپوشیده منتهی میشود، در مورد سفینه نوح برخی روایات گفته اند کشتی در این نقطه به خشکی نشسته است. این مکان حالت سردابی دارد که با پله هایی به پایین آن راه است. چشم که میچرخانی محل حضور امام علی (ع) برای قضاوت بین مردم به نام «دکة القضاء» به شکل سکویی مربع شکل در شمال شرقی مسجد به چشم می خورد و در کنار آن بیت الطشت؛ محل وقوع یکی از کرامت های امیرالمؤمنین علی (ع). بیت الطشت سردابی دارد که با دو پلکان به پایین آن راه است. برخی از اهل ریاضت در آن سرداب به سر میبردند.مقام های مسجد کوفهحیاط قدیمیترین بنای کوفه با چند پله کوتاه و سراسری به بنای اصلی و سرپوشیده متصل میشود، ستون های عظیم از جنس مرمر و کف پوش مرمر به همراه آینه کاریها و سقف های ساده بعد از پله ها اولین چیزی است که توجه را جلب میکند. محراب و مقام امام زین العابدین(ع) ، مقام خضر(ع) محراب امام صادق (ع) به عنوان محل عبادت و نماز این بزرگواران در صحن مسجد قرار دارد. همچنین دکة المعراج یا ایوان و مقام معراج رسول خدا (ص) ، مقام حضرت ابراهیم (ع)، مقام جبرئیل، مقام حضرت آدم (ع) نیز در داخل صحن ها قرار دارد.هذا محراب امیرالمومنین(ع)از دری دو لنگه ای، زیبا و بزرگ وارد قسمت سرپوشیده مسجد میشوی .دورتادور سنگ مرمر روشن و ستون های بزرگ و سقف ساده بدون هیچ گنبدی و تکلفی. محراب امیرالمومنین (ع)، در دیواره جنوبی شبستان قرار دارد و امروزه محفظه یا دری از طلا بر روی آن نصب است و عنوان «هذا محراب امیرالمؤمنین» بر بالای آن نگاشته شده است. این محراب سمت دیوار قبله قرار دارد. مقابر مسجد کوفهقسمت دیگری از صحن به بارگاه و حرم جناب مسلم بن عقیل نماینده و سفیر امام حسین(ع) به کوفه میرسیم، مقبره جناب هانی بن عروه مهماندار حضرت مسلم بن عقیل و از یاران باوفای حضرت محمد(ص) و امام علی (ع) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در داخل حرم جناب مسلم بن عقیل قرار دارد درواقع هر دو دارای یک صحن و تاریخ بنای مشترک هستند، بارگاه جناب مختار ثقفی نیز به فاصله کمی از این دو بزرگوار زیارتگاه شیعیان است.سادگی این مسجد و درعین حال کامل و جامع بودن و ورودیهای چهارگانه که نشان از دسترسی ساکنان چهارسوی شهر دارد از ویژگیهای بارز مسجد کوفه است و معماری آن نزدیک به معماری مساجدی است که در زمان پیامبر اکرم (ص) ساخته شده و نزدیک ترین نمونه به معماری خانه خداست.