سهم معماران در پایداری محیط زیست

در دهه های اخیر به ویژه پس از 1970 میلادی که آغاز آگاهی از تأثیرات مخرب انقلاب صنعتی و محدودیت های منابع فسیلی و بحران های زیست محیطی بود، جنبش های حفاظت از محیط زیست در سراسر دنیا کار خود را آغاز کردند. در تمامی رشته ها و حرفه ها از متخصصین مختلف خواسته شد تا سهم خود را در حفظ محیط زیست ایفا نمایند. در این میان معماران میتوانند نقش بسیار مؤثری داشته باشند و شاید بتوان گفت سهم آنان در پایداری محیطی از بسیاری رشته ها و تخصص ها بیشتر است. ساختمان ها حدود 50 درصد مصرف انرژی را برای تأمین سرمایش و گرمایش به خود اختصاص میدهند و مصرف منابع انرژی یکی از شاخصه های تأثیرگذار معماری بر مشکلات زیست محیطی است . از سوی دیگر احداث هر بنا به گونه ای پهنه زمین را به عنوان یک عنصر زائد و الحاقی تحت تأثیر قرار میدهد لذا معماران در سه فرآیند طراحی بنا، اجرای بنا و بهره وری بنا بر محیط زیست تأثیر میگذارند. در این زمینه با دو تن از معماران عضو انجمن مفاخر معماری گفتگویی کرده ایم که در ادامه میخوانید:به اقلیم توجه نمیشودرئیس انجمن مفاخر معماری دراین باره به خبرنگار پیام ساختمان گفت:آنچه در فرآیند طراحی بنا معماران را به تأثیرگذاری بر محیط زیست سوق میدهد؛ چگونگی طرح و ساختار بنا ازنظر میزان دخل و تصرف آن در طبیعت و دیگری استفاده از پتانسیل های محیطی است. ساده ترین شکل تطابق بنا با محیط برای حداقل دخل و تصرف شناخت سایت و بهره گیری از عوارض طبیعی زمین است که متأسفانه در بسیاری موارد نادیده گرفته میشود و با افزایش خاک ریزی و خاک برداری در بستر پروژه تغییر شکل زمین ایجاد خواهد شد که پیامدهای محیطی به دنبال دارد.علیرضا قهاری تأکید کرد:تطابق کالبد بنا با محیط در فرآیند خلق اثر نیز از اهم مواردی است که آموزه های آن در طبیعت به وفور یافت میشود و میتواند سرلوحه کار معماران قرار گیرد تا معماران بتوانند با آموختن از طبیعت طرح را با محیط زیست همساز نمایند. وی توضیح داد:مقایسه تطبیقی اسکیموها در قطب و انسان های مجاور خط استوا گویای این مطلب است. اسکیموها به دلیل کاهش سطح تماس با هوای سرد کوتاه قد و فربه اند و چشمان و دهان کوچکیدارند درحالیکه آفریقاییهای مجاور استوا قدبلند و کشیده اند و با چشمان و بینی و لب های بزرگ سعی در تعریق بیشتر داشته و درنتیجه تبادل گرمایی بیشتری با محیط دارند. رنگ تیره پوست نیز برای آنها نقش مؤثری در بازتابش حرارت ایفا میکند چراکه پوست برعکس لباس و مصالح عمل میکند.رئیس انجمن مفاخر معماری ایران تطابق و همسازی کالبد فیزیکی انسان ها با محیط را الگوی مناسبی برای معماران در جهت تطبیق با محیط زیست دانست و تأکید کرد: در بسیاری از موارد به تطبیق ساختار و کلیت طرح بنا با اقلیم توجه نمیشود و شاهدیم که در ایران پروژه هایی با شکل کالبدی یکسان در اقلیم های مختلف چهارگانه اجرا میشوند. معماران بومی ایران به درستی به این مسئله میپرداختند و در معماری بومی ایران همخوانی کالبدی- اقلیمی دیده میشود درصورتیکه در پروژه های حال حاضر ایران این نکته نادیده گرفته میشود. قهاری اظهار داشت:اکنون در بسیاری از مناطق اقلیم گرم و مرطوب جنوب ایران پروژه هایی اجراشده یا در حال اجراست که سقف های آنها مانند اقلیم مناطق معتدل و مرطوب شیب دار طراحیشده اند. گویی که معماران آنها مسئله رطوبت را با بارش یکسان فرض کرده اند. درحالیکه در معماری بومی جنوب ایران به خاطر بارش کم سقف شیب دار دیده نمیشود.بنابراین به نظر میرسد نقشه های ساختمان هایی که برای شمال ایران طراحیشده اند در جنوب نیز در حال اجرا هستند.معماران شریک جرم نابودی محیط زیست مسئله محیط زیست اکنون به یک معضل و مشکل بزرگ در مقیاس جهانی و بشری تبدیل شده و ما معماران، در برابر حکومت ها و غول های بزرگ سرمایه داری که در پی کسب وکار و رقابت به فکر افزایش تولید ناخالص ملی و تقسیم غنائم هستند، کوچک تر از آنیم که بخواهیم و بتوانیم نقشی در حل این مشکل داشته باشیم اما، گهگاه که حکومت ها و دولت ها در لحظات بحران به خود بیایند ، شاید حرف معماران دانا و آگاه «خریدار» پیدا کند و از حاشیه به متن برگردند، اما اگر دیر نشده باشد. فرخ باور؛ معمار و استاد دانشگاه با بیان این مطلب در گفتگو با خبرنگار پیام ساختمان گفت:باید تمام کارخانه هایی را که باعث صدمه به محیط زیست میشود و آب های زیرزمینی را در عمق زمین مصرف میکند، یا آب وخاک را آلوده و هوا را گرم میکند و باعث رفتار دیوانه وار توفان ها و گردبادها میشود تعطیل و جایگزین مناسبی برایشان پیدا کرد. ویافزود: این فقط یکی از کارهای ما معماران است و اگر به این مهم نپردازیم و کارهایی از آن نوع را تقبل نکنیم کورمال رفته و شریک جرم نابودی محیط زیست و جامعه بشری میشویم. باور از وضعیت به وجود آمده برای محیط زیست اظهار تأسف کرد و گفت:روزی روزگاری دو رودخانه از ری میگذشت و هوای آن سردسیر بود و دریاچه قم، همدان و ساوه و دریاچه حوض سلطان پر از آب بود. اما در حال حاضر سفره های زیرزمینی تهران رو به خشک شدن گذاشته، خاک پوک شده، اینجاوآنجا فرونشسته و دیر یا زود ممکن است یک باره پاره شود و باعث زمین لرزه هایی شود که از حالا میتوان پیامدهای مصیبت بارش را تصور نمود. این استاد دانشگاه تأکید کرد: موضوع محیط زیست معادله بزرگ و پیچیده ایست که با برج سازیهای خمیرمانند از نوع زاها حدید و مجتمع های بزرگ و بیهوده و افزایش غیربهداشتی «تولید ناخالص ملی» جور در نمی آید. باید طرحی نو درانداخت تا به کوتاه ساختن و افقی سازی برگردیم و مصالح ساختمانی را نیز هرچه بیشتر از فولاد و سیمان دور کرده به عناصر تازه استاندارد، مقاوم، سبک و اکولوژیک تبدیل کنیم .باور خاطرنشان کرد:ما معماران در این زمینه بیتوجه یا بسیار کم توجه بوده و مستقیماً مسئول هستیم. معمار، فقط معمار کالبد نیست. معمار، معمار زندگی مردم است و کسانی که از برج سازی حرف میزنند و آن را تدریس و تبلیغ میکنند هنوز به فاجعه ای که پیش روست آگاه نیستند و وضعیت فعلی را با گذشته مقایسه نمیکنند تا به شتاب پروسه افت پی برده و دل از منافع خود برکَنَند. این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه محیط زیست و معماری مناسب با آن باید یکی از دروس پایه باشد، بیان کرد: باید برای محیط زیست وقت و واحد بیشتری در دانشگاه ها گذاشت. من نمیدانم چه بلایی باید بر سر ما معماران بیاید تا دست از برج سازی و ساخت سازه های عمودی، چه مسکونی چه تجاری چه اداری چه بیمارستانی چه مذهبی و چه حکومتی برداریم و با گفتن سیاست «برد- برد» سر خود را زیر برف فرو نکنیم و به راه حل هایی برای برگشتن به طبیعت ، کیفیت زندگی مردم، کار و جابه جایی، اوقات فراغت ، زندگی محله و همسایگی و خانوادگی و فردی بیندیشیم. وی در پایان گفت:هنوز زود است معماران بلندپایه نیز دسته جمعی بر سر عقل بیایند و لابد به یک فورس ماژور نیاز است که معلوم نیست چه باشد. توفان های وحشتناک خاک که ناگهان به وجود میآیند و دیر پیش بینی میشوند و برج ها را تخلیه میکند، زلزله هایی که شیشه بر سر مردم میریزد، خشکسالی و سیل توأمان یا حملات نظامی؟.