روستایی با قدمت 8 قرن

محبوبه قرمز چشمه*روستای اسپیدان با قدمت 8 قرن بر دامنه رشته کوه های آلاداغ ساخته شده است. از کنار رودخانه که به سمت وسط روستا و از آنجا به انتهای روستا حرکت میکنیم با قله زیاد فاصله نداریم، در نگاهی از قله به بافت قدیمی روستای اسپیدان آن را جزئی از دامنه کوهی میبینیم که در شیب آن ساخته شده است و دوباره این گفته بزرگان معماری « بنا باید جزئی از طبیعت باشد، نه اینکه همچون زگیلی بر روی طبیعت» در ذهن مرور میشود.روستای اسپیدان یا سفیدان از توابع بخش و دهستان گرمخان در شهرستان بجنورد است، دسترسی به روستای مذکور از طریق جاده مشهد -بجنورد و از محل روستای سیساب به طرف جنوب امکان پذیر است. پوشیده از برف بودن این روستا در اغلب ایام سال موجب شد که نام آن را سفیدان بنامند که درگذر زمان به اسپیدان معروف گشته است.سمت راست رودخانه اسپیدان زمین های کشاورزی وجود دارد. به ترتیب اول روستا بعد باغ های اهالی و سپس رودخانه ترکیب رنگ های زیبا را نقش زده است، به حق هر جا که آب باشد آبادانی است، وجود باغ های گردو، بادام، سبزی این ناحیه را فراهم کرده اند.با قدم زدن در کوچه های این روستا و عبور از کنار خانه هایی که سنگ ماده اولیه پایه های آن را تشکیل میدهد به بالای روستا میرسی. از بالاخانه ها همچون مربع و مستطیل هایی هستند که پله پله بیهیچ تکلفی بر رویهم چیده شده اند. بناهای جدید این روستا در بافت تاریخی روستا ساخته شده اند. آنچه در این روستا به چشم میآید سقف های صاف و بی انحنا است، آبشار هنرور، آبشار بارگاه، غار خزانه هنرور، مقبره شیخ محمدرضا ربانی معروف به حاج آخوند، آرامگاه امامزاده محمد بن باقر بن موسی بن جعفر(ع) از نقاطی هستند که بر ارزش این روستای تاریخی افزوده اند. معماری خانه های روستابناهای روستا با مصالحی از قبیل، سنگ و خشت و گل در بافتی متراکم و فشرده و عمدتا دوطبقه بناشده اند، با نگاهی به خانه های دوطبقه این روستا نوع ویژه ای از معماری را میتوان لمس کرد. باید در این منطقه زندگی کرده باشی و سرمای جانسوز و برف های سنگین این منطقه با جان چشیده باشی تا درک کنی که چرا بناها دوطبقه اند، طبقه ای برای احشام به عنوان طبقه اول و طبقه ای برای زندگی اهالی با هدف حفظ احشام از گزند سرما و حیوانات وحشی و سهولت رسیدگی به آنها. ورود به اغلب بناهای این روستا از کوچه با عبور از دری چوبی دولنگه ای به حیاط میسر است، کل بنا از بیرون حصارها نیز؛ برخلاف بناهای شهرهای گرمسیری که تا پای در حیاط نگذاری در ابهام است؛کاملاً واضح است، سر که بالا میکنی برای دیدن بنا اولین چیزی که توجه را جلب میکند تیرهای چوبی سقف هاست که تا بالکن ها امتداد پیداکرده است؛ بیشتر خانه ها در دوطبقه ساخته شده اند پنجره های چوبی با شیشه های صاف، بالکن های سرتاسری و نرده هایی از جنس چوب که درگذر زمان جای خود را به انواع آهنی داده اند. معماری بناهای روستا به شکلی است که در بسیاری از موارد حیاط خانه ای سقف خانه همسایه است، اما نه کاملاً مانند آنچه در ماسوله دیده میشود، پشت بام ها به عنوان بخشی از خانه کارویژه بسیاری دارد که بسیاری از فعالیت ها در آن صورت میگیرد: ازجمله : خشک کردن بادام، گردو، پختن رب و کشک .سیو انرژی در خانه های اسپیدان بناهای روستای اسپیدان همچون خود روستا متمرکز است و تنها با ورود از درِ اصلی میتوان به سایر قسمت ها راه یافت، ارتباط بین فضاها معمولاً از طریق بازشوهایی از داخل خانه به دلیل جلوگیری از اتلاف انرژی امکان پذیر است، سقف ها بدون هیچ قوس و گنبدی کاهگلی هستند، معماری دیوار خانه های روستای اسپیدان نیز زیبایی خاصی دارد. گل متریالی است که در ساخت دیوارهای این روستا جهت ذخیره انرژی استفاده شده است. برخلاف آنچه از صور زیبا بر روی پرچین خانه روستاهای مناطق کویری میبینیم، خانه های اسپیدان بیهیچ تزئینی ساخته شده اند.امام زاده ای به قدمت 8 قرن بنای امام زاده محمدباقر روستای اسپیدان با قدمتی نزدیک به 8 قرن از بناهای تاریخی این روستا محسوب میشود، صندوقی که بر روی مقبره امام زاده قرارگرفته صندوقی چوبی و با ارتفاع حدوداً یک متر و نیم میباشد. این بنا در دوره های مختلف مرمت شده است و اکنون گنبد و دیواره های آن از درون پوششی از گچ دارد و با گچ بریهای ساده، تزئین شده است. بنای طلایی امام زاده این روستا با گنبد و گلدسته در مرکز روستا، تنها بنایی است که با معماری نمای خاکی این روستا هم خوانی ندارد، قبرستان روستا درست در کنار امام زاده وسط روستا با دیواری کوتاه در حریم امام زاده قرار دارد.تعدادی از گذرگاه های روستا مسقف است و ساباط هابه گونه ای استقرار پیداکرده اند تا انسان پیاده در مسیر حرکت خود در یک توالی مناسب در فضای سایه قرار گیرد. کوچه ها معمولاً با عرض کم و سنگ فرشی از تکه های ناموزون سنگ گاهی با دالان و یا گذرگاهی با شیبی زیاد به خانه ای میرسد و گاهی با پله ای به کوچه دیگر راه مییابد.