نقش نظام مهندسی در مدیریت بحران

کد مطلب : 2115حامد خانجانی*شهر تهران امروزه با مشکلات متعددی از منظر مهندسی ساختمان مواجه است. قرارگرفتن در پهنه زلزله خیز با خطر نسبی بسیار زیاد و امکان زمین لرزه ای که طبق آمار و احتمالات مهندسی حدود 30 سال از وقوع آن تأخیر شده است، وجود حدود 4000 هکتار بافت های فرسوده و 14000 هکتار بافت های ناپایدار شهری، بیکیفیت بودن عمومی ساختمان ها و عدم رعایت ضوابط لرزه خیزی و ضوابط پدافند غیرعامل در طراحیها، از عمده این موارد به حساب میآیند. این مشکلات در کنار موارد دیگری ازجمله مرکزیت اداره کشور، تمرکز بالای جمعیت، تأسیسات نامناسب و فرسوده شهری، حرکت فشرده و با تأخیر وسایل نقلیه در مسیرها در اغلب ساعات روز و مشکلات متعدد زیست محیطی که قرار گیرند، لزوم به کارگیری قواعد مقابله با بحران های طبیعی و انسان ساخت، از اقدامات مهم و اولویت های برنامه ریزی و مدیریت شهری تعیین می-گردد. مدیریت بحران را به سه دوره پیش از بحران شامل پیشگیری و آمادگی، حین بحران شامل مقابله و پس از آن شامل بازتوانی و بازسازی تقسیم بندی میکنند. حوزه کاری سازمان های متعددی در کلان شهر تهران در دوره های مختلف مقابله با بحران قرار دارد. در این میان، سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران طبق قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان با انتظام امور حرفه ای متخصصان هفت رشته عمران، معماری، شهرسازی، ترافیک، نقشه برداری، تأسیسات برقی و تأسیسات مکانیکی در ساخت و سازهای شهری، نقش بسزایی در مدیریت بحران این کلان شهر با مشکلات متعدد برشمرده، دارا میباشد. طبق ماده 3 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، سازمان نظام مهندسی ساختمان مسئول تحقق اهداف این قانون میباشد. در بیان اهداف این قانون در ماده 2 به ترویج اصول معماری و شهرسازی و بالا بردن کیفیت خدمات مهندسی و الزام به رعایت مقررات ملی ساختمان، ضوابط و مقررات شهرسازی از سوی تمام دستگاه های دولتی و شهرداریها اشاره شده است. همچنین طبق ماده 99 و 100 قانون شهرداریها، مهندسان ناظر به عنوان بازوی کنترلی شهرداری مسئول نظارت بر کیفیت ساخت وساز شهری میباشند. بر اساس بند 12 ماده 15 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، همکاری با مراجع استان در هنگام بروز سوانح و بلای طبیعی از وظایف هیئت مدیره سازمان استان بر شمرده شده و همچنین بر اساس بند (ی) ماده 21، جمع آوری کمک های داخلی و بین المللی جهت کمک به دستگاه های مسئول در امر امداد و نجات در زمان وقوع حوادث غیرمترقبه از وظایف شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان عنوان گردیده است.همچنان که ذکر گردید، در قانون شهرداریها و قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، کنترل کیفیت ساخت و سازهای شهری به سازمان نظام مهندسی ساختمان واگذارشده است، لیکن در قانون های مرتبط با مدیریت بحران شهر تهران از نقش این سازمان در مراحل مختلف مدیریت بحران نامی برده نمیشود. اهمیت مسئله پیشگیری در مدیریت بحران فضاهای شهری بیش از سایر حوزه های مدیریت بحران در حین و پس از بحران است، لیکن اهداف و شرح وظایف ستاد مدیریت بحران شهر تهران و 20 کمیته تخصصی آن معطوف به فاز مقابله و بازسازی و بازتوانی بحران است و متأسفانه سازمان نظام مهندسی ساختمان که نقش اصلی را در کاهش خطرپذیری کالبدی شهر دارد و میتواند محور بازسازیهای پس از بحران واقع شود، در هیچیک از کمیته های ستاد مدیریت بحران شهر تهران حضور ندارد.در ماده 42 برنامه عملیاتی دوم شهرداری تهران از سال 1393 تا 1397 آمده است: «شهرداری تهران موظف است به منظور تأمین و رعایت ضوابط و مقررات ایمنی در برابر آتش سوزی، حوادث طبیعی و پدافند غیرعامل تمهیدات و برنامه ریزی لازم برای بازبینی و اصلاح فرایند صدور پروانه ساختمان، ایجاد بناها و تأسیسات شهری را به گونه ای انجام دهد که مقررات ملی ساختمان در این زمینه به صورت کامل اجرا و سیستم ها و فناوریهای نوین ازجمله سیستم های ایمنی و آتش نشانی هشدار دهنده و اطفاء کننده به کار گرفته شود». همچنین در ماده 60 این برنامه ذکر شده است: «شهرداری تهران موظف است به منظور ایجاد و گسترش سیستم های مؤثر پیشگیری، مقاوم سازی و بهسازی لرزه ای پل ها، ساختمان ها، زیرساخت ها و ابنیه مهم و شریان های حیاتی، تهیه شناسنامه ابنیه فنی، برنامه اولویت بندی مداخله و کاهش خطر و اعمال قاطعانه ضوابط و مقررات خاص ساخت وساز در پهنه های زلزله خیز و پرخطر را با همکاری سازمان ها و دستگاه های ملی تا پایان سال دوم برنامه تدوین و اجرایی نماید» که به تحقیق برنامه فوق با مشارکت و نقش آفرینی سازمان نظام مهندسی ساختمان تهران میسر خواهد بود.لازم به ذکر است که اقدامات ستاد مدیریت بحران شهر تهران شیوه سنتی مقابله با بحران بوده و میبایست برنامه ریزیهای شهرداری معطوف به پیشگیری از بحران باشد. تلاش جهت ایمن سازی و مقاوم سازی ساخت وسازها که محل اسکان و انجام فعالیت روزانه جمعیت کثیر مردم میباشد، مضاف بر اینکه موجب کاهش تلفات و خسارات در وقوع بحران میشود موجب امنیت روانی و کاهش نگرانی شهروندان در برابر پدیده های طبیعی است که با سهل انگاری تبدیل به مخاطره میشوند. هرقدر آسیب ها در ساخت وسازهای شهری پایین آید، قدرت مدیریت در حین و پس از بحران افزایش مییابد. به دلیل رعایت کردن همین اصول است که در زلزله 6.8 ریشتری در ژاپن فقط 3 نفر زخمی میشوند ولی در زلزله بم بیش از 50 هزار نفر مجروح و کشته میشوند. استفاده از تمام ظرفیت های علمی و تجربی سازمان های ذیربط موجب تحقق این امر خواهد بود. سازمان نظام مهندسی ساختمان با تقویت ارائه خدمات مهندسی در سه حوزه طراحی، اجرا و نظارت، با به کارگیری ضوابط ویژه طراحی در برابر زلزله و پدافند غیرعامل و افزایش کنترل مضاعف و نظارت بر حسن انجام خدمات مهندسی اعضاء، و شهرداری با الزام تمامی موارد ماده 33 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان برای پروانه های تخریب و نوسازی و گواهی پایانکار برای مالکان و سازندگان، و ستاد مدیریت بحران با تدوین طرح های مقاوم سازی و بهسازی با مشارکت سازمان نظام مهندسی ساختمان، گام های مؤثری در جهت کاهش خطرپذیری شهر تهران بر خواهند داشت. * عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان تهران