جای خالی محیط زیست در برنامه ششم توسعه

کد کد مطلب : 2083 گروه گزارش: علی رغم وعده های افرادی نظیر محمدرضا تابش، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس که 30 اردیبهشت امسال از تدوین برنامه ششم توسعه با تأکید بر توسعه پایدار و محیط زیست خبر داده بود، در «سیاست های کلی برنامه ششم» موضوع محیط زیست چندان که سزاوار جامعه و نیاز کشور ماسـت، پررنگ نیست. این در حالی است که به گفته آگاهان، کشورمان در آستانه بحران زیست محیطی قرار دارد. کارشناسان میپرسند چرا تدوین کنندگان برنامه ششم توسعه، برای مقابله با بحران های جدی مانند مسئله آب، فرسایش خاک، آلودگیهای زیست محیطی اعم از آلودگی هوا، خاک و آب و همچنین نحوه کشاورزی به عنوان یکی از عوامل بحران زا برنامه هایی درخور و تأثیرگذار را در نظر نگرفته اند؟.انرژیهای تجدیدپذیریکی از نقاط امیدبخش برای محیط زیست در سیاست های کلان برنامه ششم، اشاره ای مختصر به لزوم روی آوردن بیشتر به سمت انرژیهای تجدید پذیر است. بند 13 این ابلاغیه در ذیل سیاست های اقتصادی بر«افزایش سهم انرژیهای تجدیدپذیر و نوین و گسترش نیروگاه های پراکنده و کوچک مقیاس» تأکید میکند. ناگفته پیداست که کشور ما در زمینه روی آوردن به انرژیهای پاک و تجدید پذیر تاکنون دستاورد مهمی نداشته و تنها سرمایه گذاری اصلی در زمینه استفاده از سوخت های غیرفسیلی محدود به ساخت نیروگاه اتمی بوشهر است که پس از گذشت سال ها هنوز به چرخه تولید انرژی در کشور وارد نشده است. بااین حال نیروگاه اتمی بوشهر و نیروگاه های مشابه آن ازنظر زیست محیطی و ایمنی قابل مقایسه با انرژیهای دیگری مانند انرژی خورشیدی یا انرژی بادی نیستند و همواره در همه جای دنیا نگرانیهایی در زمینه آلودگیهای محیط زیست با مواد رادیواکتیو و همچنین ایمنی آنها در برابر حوادثی مانند زلزله وجود دارد.نامعادله جمعیت و منابع طبیعیبند 45 سیاست های کلی برنامه ششم تأکید دارد که برای تحقق سیاست های جمعیتی باید فرهنگ سازی شود و زمینه ها و ترتیبات لازم برای آن فراهم شود. بیشک موضوع «جوانی جمعیت با افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی» موضوعی بسیار ضروری است که حصول بدان برنامه ریزیهای خاصی میطلبد و رشد جمعیت بدون توجه به زمینه های لازم برای آن ازجمله وجود منابع کافی امکان پذیر نیست، به ویژه درزمانی که کشورمان با بحران شدید در زمینه آب روبه روست. شاید انتظار این بود که سیاست های کلی برنامه ششم مشخص کند با اتخاذ چه راهکار هایی قادر خواهیم بود منابع طبیعی خود به ویژه آب را برای رسیدن به جمیعتی بیش از 76 میلیون نفر فعلی مدیریت کنیم. اما این سؤال در سیاست های کلی برنامه ششم جوابی درخور نمییابد.تنش آبی و خشکسالی سیسالهمسئله آب در کشور ما و بحران فزاینده مرتبط با آن هرروز ابعاد جدیتری به خود میگیرد و دستگاه های اجرایی مختلف آمار جدیدتری از تحلیل رفتن منابع آبی ارائه میدهند. در بهمن ماه سال گذشته حمید چیت چیان وزیر نیرو اعلام کرد؛ 7/5 میلیارد مترمکعب بیش ازحد مجاز از آب های زیرزمینی در ایران برداشت شده است. به گفته او، این امر بیلان آب در ایران را منفی کرده و باعث نشست گسترده در اکثر دشت های کشور شده است. این وزارتخانه همچنین اعلام کرده است؛ کشور وارد مرحله تنش آبی شده و وزارت نیرو به تنهایی قادر به مهار این بحران نیست. آمارها و مطالعات دیگر نیز از آغاز یک دوره سیساله خشکسالی در ایران خبر میدهد، بااین حال این نگرانیهای عمیق در «سیاست های کلی برنامه ششم» بازتابی نیافته است.از سوی دیگر در سال های اخیر و با بالا گرفتن مسئله کم آبی، توجه به نقش منفی کشاورزی در هدر دادن عظیم منابع آبی و به صرفه نبودن آن بیش ازپیش جلب شده است. تحلیل ها نشان میدهد برای تولید یک کیلو گندم به حدود 1500 لیتر آب نیاز است و هزینه آب مصرف شده برای تولید یک کیلو گندم در ایران پانزده هزار تومان است، اما دولت گندم تولیدشده را به قیمت هزار و پانصد تومان میخرد. آمارهای دیگر نیز حاکی از آن است که حدود 90 تا 92 درصد حجم آبی که در ایران مصرف میشود، در زمین های کشاورزی است؛ اما این آب کارایی لازم را ندارد و بخش عمده آن هدر میرود. در این خصوص متأسفانه سیاست های کلی برنامه ششم نتوانسته است به رابطه کشاورزی با توسعه پایدار و حفاظت از منابع آبی و خاکی ایران بپردازد.جای خالی محیط زیستمتأسفانه در میان سرفصل های سیاست های کلی برنامه ششم توسعه هیچ سرفصل مستقلی به محیط زیست اختصاص نیافته است و حتی موضوعات و بحران های جدی مرتبط با آن نیز در ذیل هیچ کدام از فصل های دیگر موردعنایت برنامه ریزان قرار نگرفته اند. غیبت مسائل محیط زیست و آب و خشکسالی در سیاست های کلی برنامه ششم توسعه کشور در حالی است که برای غالب بخش ها افزون بر اهداف کلی به برخی برنامه های جزئی و اجرایی هم اشاره شده است. برای مثال، در بند 12 با ابلاغ حمایت از تأسیس شرکت های غیردولتی برای سرمایه گذاری در میادین نفت و گاز کشور، به عدم مالکیت این میادین توسط این نوع شرکت ها اشاره شده، یا اینکه در بند 21 ذکرشده که توسعه اقتصاد دریایی جنوب کشور در محور چابهار – خرمشهر با تأکید بر سواحل مکران باید انجام شود، یا حتی در بند 72 ابلاغ شده که به منظور توسعه و ترویج فرهنگ، مفاهیم و هویت اسلامی ایرانی و مقابله با تهدیدات، نهادهای فرهنگی دولتی و مردمی در فضای مجازی حضور مؤثر داشته باشند. یعنی مواردی که نه هدف و استراتژی بلکه به صورت خیلی جزئیتر میتوانند برنامه اجرایی تلقی شوند، اما در آن از محیط زیست نشانه ای دیده نمیشود.این در حالی است که نه فقط به خاطر اهمیت عام موضوع محیط زیست و ضرورت انطباق برنامه های کلان توسعه با موازین توسعه پایدار، بلکه به خاطر شرایط خاص کنونی کشورمان قاعدتاً انتظار میرفته که حفظ منابع طبیعی و به ویژه رویکرد راهبردی برای تعدیل خشکسالی بلندمدت و انطباق با آن، روح غالب برنامه ششم توسعه کشور باشد.گردشگران تشنه!در ماه های گذشته بارها در رسانه های رسمی کشور و توسط مقامات بلندپایه دولت هشدار داده شده که خشکسالی بلندمدت و بحران آب ایران را به سمت قهقرایی برگشت ناپذیر به پیش میراند. متأسفانه کشورمان هم اکنون از نظر غالب شاخص های ناپایداری محیطی در صدر فهرست های جهانی قرار دارد، بیابانزاترین کشور جهان است و سالانه نزدیک به پنج میلیارد تن خاک خود را (سه برابر بیشتر از بالاترین نرخ جهانی) به واسطه فرسایش خاک از دست میدهد. حتی وزیر نیرو هم اذعان دارد که به واسطه بحران خشکسالی و فرونشست زمین و اتلاف منابع آب زیرزمینی تا ده سال دیگر ممکن است کشاورزی به طور کامل در ایران تعطیل شود. اما نه تنها در برنامه ششم توسعه هیچ توجهی به این مسائل دیده نمیشود، بلکه برعکس مواردی وجود دارد که به نظر میرسد یا در شرایط خلأ مطلق علمی نوشته شده یا در ضدیت با وضعیت موجود کشور است. برای مثال در بند 20 از دولت خواسته شده زمینه افزایش جمعیت روستاها و مهاجرت به این مناطق را ایجاد کند، درحالیکه معلوم نیست این امر قرار است با کدام منابع آب و با کدام امکان توسعه فرصت های شغلی در شرایط خشکسالی فراهم گردد. یا اینکه در بند 50 اشاره شده که تا پایان برنامه ششم باید شمار گردشگران ورودی به ایران پنج برابر شود. هم اکنون بنا به اعلام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سالانه پنج میلیون توریست به ایران میآیند که بر اساس سیاست های برنامه ششم، شمار آنها باید به 25 میلیون نفر برسد. اگر به این نکته توجه کنیم که متوسط مصرف آب توسط گردشگران به طورمعمول سه برابر شهروندان ساکن هر منطقه است، این سؤال پیش میآید که جمعیت 25 میلیون نفری که بسیاری از آنها هم قرار است در فصل گرما به ایران بیایند با کدام منابع باقیمانده آب قرار است سیراب شوند؟.برنامه ای برای اجرا نشدناکنون امید برخی دل مشغولان زیست بوم و محیط زیست ایران این است که برنامه ششم توسعه یک موضوع صرفاً بوروکراتیک باشد و به صورت جدی پیگیری نشود و به مرحله اجرا نرسد. در غیر این صورت یک نگرانی بزرگ تر بر نگرانیهای پیشین افزوده میشود. این پرسش مهمی است: آیا برنامه ششم صرفاً انشای کم اهمیتی از روی متن برنامه های توسعه قبلی است که هیچ کدام هم به خوبی و درستی اجرا نشدند، آن هم توسط ویراستارانی که سهل انگارانه اشاره به موضوع محیط زیست و بحران آب را از قلم انداخته اند یا سندی راهبردی و مهم برای تغییر چشم انداز ایران؟ برنامه ششم ادعای تغییر چشم انداز کشور را دارد، اما واقعاً کدام تغییر و به کدام سمت؟.