چنارهایی که خاطره می شوند

کد مطلب : 2587مینا مولاییایستاده اند ردیف به ردیف، بلند و قد کشیده شانه به شانه هم؛ چتر کرده اند سایه هایشان را بیدریغ روی سر آدم ها. دل داده اند به آب روانی که نفس به نفسشان آمده در تمام این سال ها؛ ریشه دوانده اند سفت وسخت در دل خاک، پا محکم کرده اند روی زمین. گذر عمر دیده اند لب جوی و هنوز اینجا هستند؛ مثل دانه های گردنبند، چنارهای ولیعصر، آویز گردن تهران شده اند از سال ها پیش؛ دلشان اما گرم نیست.داغ دیده اند، زخم خورده اند، آفت به جانشان نشسته و همچنان چشم دوخته اند به خیابان و ماشین های گیجی که تندتند، بالا و پایین میکنند آسفالت داغ این روزهای تهران را. حکایت چنارهای خیابان ولیعصر حکایت یک عمر عاشقی درختانی است که باد هر روز غزل خداحافظی را در گوششان زمزمه میکند؛ آخرین بازمانده های طهران قدیم اما ایستاده اند هنوز، دل داده اند و دل بریده اند در این سال ها، خاطره ساخته اند و خاطره شده اند و روایت عاشقیشان برقرار است همچنان.تهران؛ شهر چنارهاحکایت چنارهای تهران از سال ها پیش شروع میشود؛ برای مرور باید صفحات غبارگرفته کتاب تاریخ را ورق بزنیم و برگردیم به دوران صفویه؛ به روزهایی که تهران نه فقط به خاطر چنارهای بلندترین خیابانش که به خاطر پراکندگی این درخت های سربلند در گوشه و کنار شهرش، هنوز «چنارستان» بود؛ تا جایی که وقتی پیترو دلاواله جهانگرد معروف ایتالیایی در فاصله سال های 995 تا 1001 هجری شمسی به ایران سفر کرد و گذرش به تهران افتاد، تهران را شهری بزرگ، پهناورتر از قزوین، با باغ های بسیار بزرگ میوه و نهرهای پهن و باریک برای آبیاری باغات و خیابان هایی پر از درختان چنار پربرگ، تنومند و زیبا دید و در سفرنامه اش نوشت: «من باید واقعاً تهران را شهر چنار بنامم.»از سوی دیگر طبق اسناد تاریخی سردار سپه در دوران ریاستش بر مسند وزارت جنگ یعنی سال های 1302 ـ 1300 همزمان با احداث این خیابان دستور داد در دو طرف خیابان چنار بکارند.داستان تولد بلندترین خیابان ایران از همین جا شروع شد. همزمان با کاشت درخت ها، حفر نهر برای آبیاری آنها هم آغاز شد.چنارها کنار جوی آبی که از زیر پایشان میگذشت، کم کم قد کشیدند و بزرگ شدند تا امروز که عددهای نشسته بر تن تقویم یکییکی عوض شدند و 94 سال از عمر چنارهای ولیعصر گذشت و هم نشینی پایتخت نشین ها با این درخت های سبز و استوار 94 ساله شد..مصائب همیشگی چنارهاقصه تهران و چنارهایش ماجرایی است که آغازش خیلی سال پیش کلید خورد، درست از زمانی که نسل قدیم ساکنان این شهر با این چنارها قد کشیدند، بزرگ شدند، پیر شدند و خیلیهایشان از دنیا رفتند تا همین امروز که از آن همه چنار فقط حدود 6000 درخت باقیمانده و تعداد آدم ها تقریباً 2000 برابر چنارها شده است.رحمت الله حافظی، رئیس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر با اشاره به سابقه تاریخی و قدمت این خیابان و چنارهای بلندش میگوید: «وقتی این خیابان ساخته شده، با بررسی شرایط مختلف برایش درخت چنار را انتخاب کردند؛ چون چنار بومی شهر تهران بود و سازگاری زیادی با شرایط اقلیمی این منطقه داشت. بعد به آبی که قرار بود این چنارها را سرسبز نگه دارد فکر کردند.»خیابان ولیعصر از گذشته تا امروز به خاطر دو ویژگی حائز اهمیت بوده؛ یکی به خاطر همین آب روانی که پای این درخت ها جاری است که سرمنشأ آن دامنه های جنوبی البرز بود از شمال به جنوب تهران جریان پیدا میکرد و نکته بعدی هم چنارها بودند. این چنارها به فاصله نیم متر از هم در مسیری به طول 17 کیلومتر کاشته شدند که بر اساس تخمین ها و اسناد موجود در ابتدا حدود 60 هزار چنار در دو طرف خیابان و در دو ردیف کاشته شد؛ اما در حال حاضر تعداد چنارها به شدت کم شده، طبق برخی تخمین ها حدود 6000 هزار اصله درخت در این خیابان وجود دارد.«کسی چنارها را ندیداین عضو شورای شهر میگوید: « اینکه چنارها الان در وضعیت مناسبی نیستند دلایل زیادی دارد؛ اما دلیل اصلی این اتفاق، رسیدگی و حفاظت نکردن از آنها در اشکال مختلف و در طول سالیان گذشته بوده؛ همان طور که میدانید درخت به عنوان یک موجود زنده نیاز مبرم به نور، آب وهوای سالم دارد. مخصوصاً درخت چنار که جزو درخت هایی است که به آب زیادی احتیاج دارند و اصلاً به خاطر همین خصوصیت بود که زیرپای این چنارها نهری حفر کردند تا به طور دائم آب پای آنها جاری باشد اما در حال حاضر شرایطی به وجود آمده که این سه عنصر اصلی به راحتی و به اندازه نیاز این چنارها در دسترسشان نیست.»برای وخامت حال چنارهای ولیعصر اگر دنبال متهم میگردید، بقیه گزارش را از دست ندهید؛ رئیس کمیسیون محیط زیست شورای شهر حرف های جالبی برای گفتن دارد: «ساختمان هایی که در دو طرف ولیعصر به مرور زمان ساخته شد، بلندمرتبه سازیهایی که مخصوصاً در سال های اخیر در قسمت های شمالی خیابان انجام شد، یکی از عوامل اصلی وخامت حال این درخت هاست. روزگاری این چنارها به خاطر ارتفاع بلندشان از نور کافی بهره مند بودند، اما حالا مدت هاست نور مناسب به شمار زیادی از این چنارها نمیرسد. به جز این گودبرداریهایی که به عمق ده تا 20 متر در حاشیه این خیابان برای ساخت بلندمرتبه ها هرچند وقت یک بار انجام میشود، باعث شده ریشه های این درخت های کهن سال آسیب ببیند. با عملیات نیلینگ و بتون ریزی و میلگردگذاری جلوی رشد و نمو و حرکت این درخت ها در خاک گرفته شده؛ به جز این در طول زمان کندوکوب های زیادی پای این درخت ها انجام شده؛ برای مثال با تعریض خیابان ولیعصر، برای اینکه بتوانند جایی برای خودروها باز کنند، دهانه نهر ها کوچک تر شد و آب رسانی به این درخت ها مشکل تر.»روی زخم درخت هابلندمرتبه سازی البته تنها بلایی نیست که به جان چنارهای ولیعصر افتاده؛ چراکه حافظی در ادامه میگوید: «بارها پیش آمده مالکان مراکز تجاری و مغازه های مختلفی هم که در راسته این خیابان به وجود آمده، برای اینکه مغازه هایشان بیشتر در منظر عمومی باشد، شاخ و برگ این درخت ها را قطع میکنند.»به این اتفاق، ماجرای ریختن نفت و مواد سمی پای چنارهای ولیعصر در سال های نه چندان دور را هم اضافه کنید تا ببینید دیوار چنارها برای همه کوتاه است.کاشت چنارهای جدید؛ خوب یا بد؟اتفاق های مختلف کم کم دست به دست هم دادند تا قامت برخی چنارها خمیده تر شود و رنگ و روی بعضی زردتر؛ اتفاق هایی که چنارها را بیمار کرد تا جایی که حافظی با اشاره به وخامت حال چنارها میگوید: «وقتی چنار ضعیف میشود، مثل یک آدم بیمار و ضعیف، خیلی راحت تر مورد هجوم آفات قرار میگیرد، در نتیجه زودتر خشک و پوسیده میشود. دقیقاً به خاطر اینکه این فضا و میراث ملی حفظ شود، سازمان بوستان ها مکلف شد برای نگهداری این درختان اقدامات و تمهیداتی را پیش بینی کند.»نهایتاً هم به این نتیجه رسیدند که تعدادی چنار جدید در خیابان کاشته شود، به این ترتیب قراردادی با استان های قزوین و اصفهان بسته شد که از چنارستان های آنجا برای ولیعصر چنار بیاورند. بعد تعداد قابل توجهی چنار با سن 8 تا 15 سال خریداری شد و پیش پروژه جایگزینی این چنارهای جدید در کنار چنارهای قبلی آغاز شد تا ترمیم زنجیره درختان این خیابان انجام شود.«چنارهای بومی قزوین و اصفهان شش ماه پیش وقتی در خواب زمستانی بودند، به تهران منتقل شدند و ریشه هایشان در گودال هایی بزرگ در کنار چنارهای قدیمی کاشته شد. اما طرح جدید شهرداری مخالفانی هم دارد. محمد حقانی، یکی دیگر از اعضای کمیسیون محیط زیست شورای شهر میگوید: «شیوه کاشت درختان جدید را نمیپسندم.» این عضو شورای شهر در ادامه میگوید: «یکی از نقاط قوت درختان ولیعصر این است که در بستر آب و داخل جوی کاشته شده اند، اما درختانی که جدیداً توسط شهرداری کاشته میشود، بالای بستر آب و در پیاده روست. درحالیکه هویت خیابان ولیعصر به جریان آب طبیعی و درختان چنار بود و نباید این هویت را به بهانه های مختلف تخریب کرد.»