معماری زورخ ان ه به بهانه 12 مرداد روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای

کد مطلب : 2175زورخانه ها به عنوان یکی از کهن ترین مکان های ورزشی مطرح هستند . به گفته ادوارد براون شرق شناس انگلیسی «قدمت زورخانه به دوران باستان میرسد.»زورخانه ها به طور سنتی در درون کوچه پس کوچه ها در محله پیشه وران و در مرکز مردمیترین محله ها ساخته میشد. میتوان گفت آنها قلب پرتپش محله و مرکز ثقل تربیت جوانمردان و پاکانشان را در جریان زندگی روزانه توده ها به نمایش میگذاشتند.شکل و نمای داخلی و خارجی ساختمان زورخانه ها به ویژه درگذشته به تکیه ها و خانقاه ها شباهت دارد. بعد از ظهور اسلام زورخانه ها، لنگرگاه ها، خانقاه ها و تکیه ها مرکز اقطاب اهل تصوف و مرجع پهلوانان و عیاران پیرو اهل فتوت بوده است. لذا میتوان گفت علت شباهت بنای زورخانه ها و تکیه ها و خانقاه ها از جهت پایین تر بودن از سطح زمین ،آستانه ورود کوتاه ،سکوهای زیر پله و مسند پیر طریقت یا مرشد داشتن است که نمونه های بازمانده این خانقاه ها گواه صادق برآنند . زورخانه ها دارای بامی گنبدی شکل هستند و گود آنها درپایین ترین سطح ، حتی پایین تر از سطح کوچه ها قرار دارد. دلیلش به روایتی آن است که این نوع ساختار از میترائیسم الهام گرفته شده که معتقد است برای ستایش نور و روشنی باید در تاریکی جای گرفت. اما به نظر میرسد بیشتر نشانگر خاکساری و فروتنی کسانی است که در گود جای میگیرند. گروهی هم بر این باورند که گود زورخانه تقلید از حوضی است که وسط خانه ها بنا میشد و سبب آن را عنصری فرهنگی میدانند که به آب اهمیت ویژه ای میدهد. عنصری که برای آب اهمیت و قداست و پاکی قائل است. آب در تاریخ همواره برای ایرانیان نماد حیات و باروری بوده و هست.شکل درون و برون زورخانه های قدیم در توالی معماری دوران ساسانیان است. نمای بیرونی زورخانه چهارگوش است با گنبد و یا گنبد گلدسته مانند که محل ورود هوا و نور آفتاب از دریچه ها به درون زورخانه هاست. در ورودی زورخانه را عمدتاً کوتاه میسازند تا وارد شوندگان به احترام و به نشانه تواضع و فروتنی سر فرود آرند.ورود به زورخانه از دری کوتاه (حدود 1/5 متر) و با دو یا چند پله از کف کوچه به پایین کنار گود میرسید. در کنار در ورودی به محوطه زورخانه ، سردم یا جایگاه مرشد قرار دارد تا به ورود و خروج ورزشکاران مسلط باشد و در جلوی آن چوب بست یا وسیله ای مانند آن برای آویختن زنگ برپا کرده و اشیایی از قبیل شمشیر ،کلاه خود، قمه، زنجیر،پوست پلنگ ،زره ، سپر و پر قو به آن میآویختند. در بالای سردم تمثال حضرت علی(ع) را قرار میدادند.گود زورخانه به صورت هشت ضلعی و از کف تا لبه حدود 70 تا 90 سانتیمتر و طول آن از هر سو از زاویه به زاویه حدود 8 متر است که 20 نفر در آن ورزش میکنند. دور آن معمولاً چهار ایوانچه مانند حمام های قدیم قرار دارد. سقف زورخانه مدور و بلندای آن به 10 متر هم میرسید. اما در زورخانه های کنونی تفاوت در اندازه ها و مصالح و شکل وجود دارد. بر لبه گود به جای ازاره چوب هایی نصب کرده اند تا براثر ضرب دست کشتی گیران و جست وخیز ورزشکاران ریزش نکند . سراسر دیواره گود ساروج اندود شده است.گود زورخانه را متناسب با وسعت فضای زورخانه به صورت پنج ضلعی ، شش ضلعی یا هشت ضلعی میسازند و اصولاً گود مقدس در زورخانه هایی که بر اساس معماری صحیح و با آگاهی از پیشینه ورزش خانه سنتی و باستانی درست شده باشند ،باید هشت ضلعی باشد. گود زورخانه به ویژه از زمان صفوی به یاد قبر شش گوشه حضرت سیدالشهدا یا به افتخار امام هشتم، شش ضلعی و 8 ضلعی درست میشد که عنوان مذهبی داشت.نقش ستاره هشت پر با الگوبرداری از معماری کهن و سنتی ایران به شمسه (خورشیدی) مشهور است و آن نشانه خورشید یعنی منشأ حیات انسان است که ایرانیان باستان در روزگاران کهن خورشید را به عنوان منشأ و منبع اصلی حیات انسان ستایش میکردند. نام دیگر خورشید «مهر» است که در زبان پهلوی به آن «میترا» میگویند و مهرپرستان هنوز هم در اکناف جهان هستند. این هشت گوشه گود و یا هشت کنج آن نشان مهر است که در طی سالیان متمادی سینه به سینه و نفس به نفس به نسل امروز رسیده است.ازآنجاکه گود محل اصلی ورزش است و ورزشکاران زورخانه پابرهنه درآن ورزش میکنند، ترتیبی میدهند که کف گود نرم باشد . درگذشته کف گود بوته های صحرایی خشک قرار میدادند و روی آن به قدر کافی خاک نرم و رس میریختند تا پس از آب پاشی و پا خوردن حالتی نرم و فنری داشته باشد. آب پاشی هرروز قبل از ورزش انجام میشد.