فناوری در معماری نانو معماری جدید را رقم خواهد زد (قسمت اول)

کد مطلب : 2288علیرضا عظیمی از زمان امپراتوری روم که ویتروویوس معماری را حاصل سه جزء استحکام، قابل استفاده بودن و شعف میخواند، تا به امروز، فناوری جزء لاینفک زندگی بشر بوده است.اما جایگاه و نقش فناوری در معماری معاصر به چه میزان است؟در مجموعه یادداشت هایی که بدین منظور به چاپ خواهد رسید، ابعاد این مسئله را شکافته و سعی میکنیم آینده این موضوع را تدقیق نماییم.باب اول: فناوری و معماریتاریخ معماری، تاریخ بشریت است.زمانی که تاریخ معماری را بررسی میکنیم،درواقع تاریخ سیر پیشرفت فناوری در اختیار بشر را بررسی میکنیم.این فناوری بود که ساخت سازه های متعالی دوران باستان را ممکن ساخت.مصالح نوین و فناوریهای پیشرفته معماری مدرن را متولد کردند و امروز،این فناوری است که بشر را به فکر ساخت سازه های پایدار،شهرهای ایمن و سیستم های کارآمد حمل ونقل انداخته است.پس از حل تمام این مشکلات بنیادین بود که بشر به فکر مفهوم آفرینی برای بناها افتاد.بناها را به یاد عزیزان ازدست رفته، همچون نمادی والا ساخت و نمادپردازی کرد. پس از فناوری بود که الگوهای پلانی در معماری سازمان یافتند و مفهوم محرمیت وارد معماری شد. همان گونه که انقلاب صنعتی،موجب ساخت آهن و شیشه های جام شد و معماری مدرن به وجود آمد،در آینده ای نه چندان دور نیز فناوریهای نانو و مصالح هوشمند، معماری جدیدی را رقم خواهند زد و پس ازآن دوباره مفاهیمی جدید. این موضوع درست است که در پس هر اختراعی آرزویی قرار دارد، اما در معماری به لحاظ کاربردی بودن، این اختراعات هستند که آرزوها را میسازند. فناوری از سویی، بر اقتصاد معماری نیز مؤثر است.اقتصاد معماری در ایران ازجمله دلایل افول یا پیشرفت یک پروژه معماری است.این موضوع در سطح جهان کمابیش گسترده است و فناوری تمام عرصه های معماری را فتح نموده است.سرعت رشد چشمگیر معماری معاصر، به علت انرژیای است که فناوریهای نوین به رگ های آن تزریق نموده است.اگر بتوانیم سیر اثربخشی فناوری در حوزه های مختلف معماری را بخصوص در فرایند طراحی معماران معاصر به صورتی علمی و مدون پژوهش نماییم، بیشک میتوانیم روند این جریان را در آینده مشخص نماییم. با بررسی تجارب جهان معاصر و مقایسه تطبیقی آنان با خویش نیز، این پیش بینی تدقیق میگردد.نخستین تحلیلگر مبانی معماری ایران در مبانی نظری معماری ایران، آنکه نخستین بار، مبانی معماری ایران را از گزارش های باستان شناسی جدا کرد و تلاش کرد این معماری را تحلیل نماید، پیرنیا بود. محمد کریم پیرنیا در کتاب سبک شناسی معماری ایران، اقدام به سبک بندی معماری ایرانی نموده است.اگرچه ملاک پیرنیا برای نام گذاری سبک ها اساساً حکومت های حاکم بر فضای کشور(مانند پارسی،پارتی) و یا محل ظهور و اوج گیری سبک موردنظر او(همچون اصفهانی و آذری) بوده است،اما گویا این سیر پیشرفت فناورانه بوده که سبک های مدنظر وی را ساخته است.او با بررسی نمونه های موردی متعدد در سطح کشور و بررسی فناوریهای به کار گرفته شده در بناها، اقدام به دسته بندی آنها نموده است.ملاک پیرنیا برای سبک بندی معماری ایران، تغییرات رخ داده در فرم بناها بوده که قویاً به فناوری زمانه اشاره دارد.ایجاد موجی در فضای فناوری معماری پس از پیرنیا، آنکه به معنای واقعی برای باری دیگر موجی در فضای کشور به راه انداخت و نگاه ها را متوجه موضوع فناوری در معماری نمود، یکی از منتخبین چهره های ماندگار این رشته بود. محمود گلابچی، استاد دانشگاه تهران، با انتشار کتب تألیفی و ترجمه خود، سعی در به راه اندازی جریانی سازه محور در معماری ایران داشت.علی رغم انتقادات زیادی که به وی در مورد نحوه انجام این کار یا شرح وظایف معمار به عنوان هنرمند یا بعضا حتی تحصیلات وی میشد، کار او بسیار مؤثر افتاد.او همچنین، با همکاری دانشجویان مباحثی در باب نانو در معماری و معماری دیجیتال مطرح ساخت. وی بارها در دفاع از این اندیشه ها در محافل علمی اقامه دلیل نموده است.گلابچی تربیت کننده صدها دانشجوی مستقیم و غیرمستقیم است که فناوریهای نوین در معماری را به عنوان محور طراحیهای خود میدانند.دانشگاه پیشرو در زمینه فناوری معماری دانشگاه تهران متعاقباً در این زمینه پیشرو بود.این دانشگاه ابتدا رشته های فناوری معماری(که در گذشته تکنولوژی معماری خوانده میشد) و انرژی معماری و مدیریت پروژه را تأسیس کرده و در مقطع کارشناسی ارشد اقدام به جذب دانشجو نمود. این رشته ها بعدها در مجموعه هنرهای ساخت و معماری تعریف شدند.فناوری معماری نیز به گرایش های معماری بایونیک و معماری دیجیتال تقسیم شد.این رشته ها در مقاطع دکترا نیز اقدام به جذب دانشجو نمودند. این دانشگاه سپس با تأسیس قطب علمی فناوری معماری در پردیس هنرهای زیبا، باعث تغییر جهت معماران جوان به سمت فناوریهای نوین،بخصوص سازه های نوین گردید. شورای قطب های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بر اساس اساتید، مقام ها، تواناییها و رتبه ها، «قطب علمی فناوری معماری» دانشگاه تهران را بارها به عنوان بهترین قطب علمی کشور معرفی کرده است. اکنون قطب علمى فناورى معمارى دانشگاه تهران به عنوان تنها قطب علمى کشور در زمینه فناوری معمارى، فعالیت دارد و با برگزاری دوره ها،جشنواره ها،مسابقات و برگزاری دو کنفرانس مهم سازه های فضا کار در معماری و سازه در معماری(هر دو سال یک بار) و دعوت از بهترین نظریه پردازان معماری و سازه جهان، توانست تا حدودی به اهداف تعریف شده خود برسد. با این جریانات، رشته های مشابهی نیز در دانشگاه علم و صنعت تأسیس گردیدند. دستاورد این جریان تاکنون، انتشار کتب متعددی در حوزه فناوری معماری و تربیت صدها دانشجو بوده است.نتیجه گیری در جمع بندی میتوان کاستیهای زیر را بر این جریان وارد دید:1- مطالب ارائه شده توسط این جریان بسیار با فضای معماری کشور فاصله دارد؛اقتصاد،نیازهای انبوه کشوری، درحال توسعه بودن و نبود فرهنگ و شناخت کافی کارفرمایان از این نوع معماری، مجال بروز آن را نمیدهند2- محدود شدن مقوله آموزش در حلقه بسته ای از اساتید3- روند کند نشر اطلاعات در بین عموم مردم4- وابستگی بسیار زیاد به متون خارجی،سیستم های خارجی و عدم تلاش در جهت بومیسازی آنها5- تأکید بیش ازاندازه بر شکل شناسی و ریخت شناسی سیستم های ساختمانی6- توسعه کند شرکت های متخصص در حوزه فناوری معماری.با توجه به پیشرفت و آوانگارد بودن جهان غرب در حوزه فناوری، به صورت منطقی تعداد منابع بیشتری دراین ارتباط منتشرشده اند.ازجمله میتوان به طراحی فابریک به وسیله ربات ها در معماری،طراحی و هنر(2014)،طراحی و تکنولوژی در معماری(1985)، هنر و فناوری در قرن های 19 و 20(2000) و... اشاره کرد.با بررسی این منابع پی به این نکته میبریم که در این حوزه نیز اکثر منابع تنها به معرفی فناوریهای نوین و کاربرد آنها در معماری بسنده کرده اند.در یک جمع بندی نتیجه آنکه در هیچیک از منابع داخلی و خارجی به اثر فناوری بر فرایند معماری به صورت تحلیلی نگاه نشده و چالش های پیش رو و وضعیت معماری و شهرسازی ما نیز در آینده نسبت به این رخداد موردتوجه قرار نگرفته است.به نظر میرسد محققین ایرانی با عقب نشینی، نسبت به موضوع فناوری و متحیر از سرعت رشد و نفوذ آن به زندگی انسان در مرحله ای گذار وا مانده اند.امروز شاهد آن هستیم که انواع سیستم های ساخت سقف(و پرکننده های متنوع)در سطح کلان در ساختمان سازی کشور مورد بهره برداری قرار میگیرند و دانش ما نسبت به آنها بسیار اندک است.درواقع این دانش محدود به مزایای اقتصادی و اطلاعات عمومی میشود.دانشی که گاهی حتی در نام گذاری سیستم ها به خطا رفته است.بااین حال فرضیات زیر در یادداشت های بعدی شکافته و در خلال آنها فناوری در معماری بیشتر برای مخاطبین محترم پیام ساختمان مطرح خواهند شد.1- به نظر میرسد در معماری معاصر با توسعه و رشد فناوری،شاهد نفوذ فناوری به مراحل برنامه ریزی معماری،فرایند طراحی،ساخت مدل های اولیه، اجرای ساختمان(با تاکید بر صنعتی سازی) خواهیم بود.2- به نظر میرسد تا پیش از دوران مدرن،تفسیر معماران از فناوری،همان روش های ساخت و مهندسی اجرای ساختمان بوده است.مسلماً هرگونه فناوری و تکنیکی که در این حوزه مؤثر میافتاد بیشتر موردتوجه قرار میگرفت و معماری، موفق قلمداد میشد که با اصول،فنون و تکنیک های بیشتری آشنا میبود.3- فناوریهای اطلاعات، فناوریهای نانو، فناوریهای دیجیتال، فناوریهای ارتباطاتی، فناوریهای فوق هوشمند، فناوریهای بایونیک و فناوریهای تولید انرژیهای پایدار که تا پیش ازاین بیشتر در حوزه های سرگرمی و ارتباطات و در ابعاد آزمایشگاهی موردتوجه بوده اند،زین پس به صورت گسترده تری در معماری مورداستفاده قرار خواهند گرفت.4-آموزش های تخصصی جدید، آموزش های بین رشته ای، ایجاد رشته های جدید دانشگاهی، آموزش عمومی مردم، اجرای سیاست های تشویقی در حوزه استفاده از انرژیهای نو و ایجاد قوانین جدید شهری به منظور استفاده بیشتر از فناوری بخصوص در پروژه هایی که از پیچیدگی مطلوبی برخوردار هستند،ازجمله راهکارهای قابل بررسی هستند.