نکاتی درباره زلزله ورامین

ساعت 23 : 12 دقیقه پنجشنبه 22 مرداد زمین لرزه ای با بزرگای 1/4 از سوی مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در محدوده جنوب و جنوب شرق ورامین ، ناحیه ای بین پیشوا و جوادآباد ، گزارش شد . همچنین 11 زلزله بین ساعت 23 : 12 روز پنجشنبه تا 53: :12روز جمعه با بزرگای بین 4/1 تا 1/4 گزارش شده اند . نکات مهمی که از این زلزله ها می توان توضیح داد به صورت زیر خلاصه می شود :1 - زلزله به صورت اولیه در پنج ایستگاه لرزه نگاری تعیین محل و اعلام شد . بزرگای مهم ترین زلزله که در ساعت 23 : 12 روز پنجشنبه رخ داده ، 1/4 گزارش شد . زلزله ای با همین بزرگا از سوی مرکز زلزله شناسی اروپا - مدیترانه فرانسه در حوالی تهران ( نزدیک کرج ) در همان ساعت و لحظه اعلام شد که به احتمال زیاد تعیین محل اشتباه بوده است . ژرفای 13 کیلومتر برای این زلزله گزارش شده است . نکته مهم اینکه در محدوده کمتر از 30 کیلومتری پهنه رو مرکزی حدود 470 هزار نفر ( در ورامین ، پیشوا و حومه ) زندگی می کنند بااین حال گزارش های محلی در بامداد جمعه حاکی از آن بود که فقط بعضی از مردم در جوادآباد و جنوب شرق ورامین آن را حس کرده اند؛ بنابراین احتمال می رود که ژرفای کانونی آن بیش از 13 کیلومتر ( در حد 20 کیلومتر ) بوده باشد ، به نحوی که مردم کمی در پهنه رو مرکزی آن را حس کرده باشند .2 - این زلزله با پس لرزه های متعدد آن ( 11 رخداد در حدود 12 ساعت اول ) نشان از وقوع یک خوشه ( کلاستر ) لرزه ای دارد . این کلاستر لرزه ای انطباق خوبی با پهنه گسل پیشوا دارد . گسل پیشوا از جنوب شرق پیشوا آغاز میشود و از محدوده شهری پیشوا و ورامین عبور می کند . ادامه آن از کنار قرچک عبور کرده ( این بخش در بعضی مقالات گسل قرچک نامیده شده است ) و درنهایت به انتهای گسل کهریزک در جنوب شرق شهر ری می رسد . رخ دادن خوشه زمین لرزه ها روی گسل پیشوا با توجه به وجود برون زد گنبد نمکی در بخش جنوب ناحیه ( به سوی ناحیه گرمسار ) ممکن است به وجود این موارد با ویژگی های پلاستیک و شکل پذیر در پوسته در همین ناحیه مرتبط باشد . ( به نحوی که به رخداد زلزله های فوج گونه و خوشه ای در این محدوده کمک کند) 3 - گسل پیشوا همان گسلی است که زلزله تاریخی 1384 میلادی که در پایان دوره ایلخانی رخ داده و موجب ویرانی ورامین و ری شده است ، به دلیل آن رخ داد . نگارنده در سال گذشته متوجه شد که مسجد تاریخی و زیبای ورامین که در سال 1320 میلادی ( در دوره ایلخانی) احداث شده ، در زلزله 1384 میلادی ویران شده ولی مجددا در دوره شاهرخ شاه تیموری ( در حدود 1400 تا 1420 میلادی) ترمیم شده است . گسل پیشوا از حدود یک کیلومتری جنوب مسجدجامع تاریخی ورامین عبور می کند .4 - اینکه زمین لرزه ای با بزرگای چهار و تعدادی پس لرزه با بزرگای کوچک تر در پی آن رخ دهند به آن معنی نیست که زمین لرزه مهم دیگری رخ نخواهد داد ( چنین استنباطی اگر در نگاه بعضی از مردم شکل گرفته ، حاصل ارزیابی و نگاهی غلط و غیرعلمی است ) . در تاریخ زمین لرزه ها موارد متعددی وجود داشته است که زمین لرزه ای با بزرگای کم تا متوسط ( محدوده چهار تا پنج ) اتفاق افتاده و پس لرزه هایی با بزرگای کمتر از آن زمین لرزه در پی آن اتفاق رخ داده اند ، ولی در یک فاصله زمانی ( که ممکن است از چند ساعت تا چند روز ، یا هفته طول کشیده باشد ) ، زمین لرزه ای با بزرگای بیشتر هم رخ داده است . در این مورد می توان به زمین لرزه های پنجم و ششم فروردین 1362 در جاده هراز – بایجان – با بزرگای 2/5 و 5/4 اشاره کرد .5 - برای ارزیابی رخداد احتمالی زلزله های بزرگ تر بعدی به اطلاعات علمی دست اول برپایه پایش علمی ( و نه حدس و گمان و باور از پیش به یک مدل خاص از رخداد زمین لرزه ها ) نیاز است . این پایش ها باید براساس سنجش های برخط مختلف مانند تغییرات لرزه ای، رصد برخط زلزله هایی با شبکه های بسته و پرتعداد از نظر دستگاه های لرزه نگاری و شتاب نگاری، پایش های مختلف تغییرات ژئوفیزیکی و ژئودتیک و آب زیرزمینی و . . . صورت گیرد . متأسفانه چنین پایش برخطی با کیفیت موردنظر همچنان انجام نمی شود . سرمایه گذاری در این راه ، با ایجاد یک سامانه هشدار پیش هنگام زلزله و سوانح طبیعی در محدوده تهران می تواند آغازگر پایش های علمی نوین در این موضوع در ایران باشد که کاری فوق العاده مهم در جهت ایمنی و کاهش ریسک پایتخت و کشور در مقابل زلزله و سوانح طبیعی است .