شهروندان پنجه در پنجه بحران زلزله

سیگنال های شروع یک بحران با اخباری از تکانه های کوچک و بزرگ در اطراف تهران دوباره تبدیل به دغدغه شده است . گزارش های این چنینی که هر بار شوک ناگهانی به شهروندان وارد میکند که «اکنون» برای حفظ امنیت خود چه کنند و یا آیا زیر سقف یک ساختمان ایمن پناه گرفته اند ؟ آیا زمان آن نشده تا نشانه های بحران را جدی بگیریم .بروز زمین لرزه های پیاپی این روز ها مدام یادآور ساخت وسازهای بی رویه ای است که تهدید منافع شهر و شهروندان را به همراه دارد . ساخت وسازهایی که مبتنی بر استانداردهای تدوین نشده است ! آن هم درحالی که استانداردسازی و پیروی از مقررات شهرسازی در ساخت وسازهای شهری، پیش نیاز اقدامات پیش بینی شده در مدیریت بحران محسوب می شود .معلوم نیست مرجع پاسخگویی سازمان مدیریت بحران است یا وزارت کشور یا شهرداری یا وزارت راه و شهرسازی، اما پای بسیاری از سازمان ها و نهادهای متولی در زمینه عدم ایمنی جان و مال همشهریان در برابر زلزله و سایر بلایای طبیعی و غیرطبیعی در میان است . جالب آنکه پس از وقوع هر حادثه ای اقدامات این نهاد ها خلاصه می شود بر ارائه چند گزارش دست چندم ، مصاحبه با رسانه ها و برگزاری تعدادی میزگرد و جلسات تکراری با هدف پیشگیری، آمادگی و فرهنگ سازی برای مقابله با بروز بحران ! و تنها به این موضوعات اشاره می شود که « در زلزله بزرگ تر از 6 ریشتر در تهران کسی نمی تواند به داد زیر آوار مانده ها و زنده مانده ها برسد» .آغاز سیگنال های یک بحرانبار ها و بار ها از سوی بسیاری از مسئولان عنوان شده که تهران ایمن نیست و وضعیت ایمنی تهران در مرحله هشدار قرار دارد . مدیریت بحرانی هم که در سنوات گذشته و به واسطه وقوع حوادث متعدد ، با مشکلاتی مواجه بود نشان داد ، دچار ضعف است . آیا واقعا کمیته ای در وزارتخانه های متولی تشکیل شده که به صورت جدی پیش از آغاز سیگنال های یک بحران پیشگیری کرده باشد ؟.از طرفی در ساخت وسازهای جدید ، مقررات نظام ساخت وساز داریم و تخلفات بیشتر . البته تخلفات پیگیری می شود اما نه برای تخریب و بهبود بلکه برای دریافت جریمه و تأمین اعتبارات ! شناسنامه فنی برای ساختمان ها نیز که می توانست حداقل اطمینانی به ساکنان ساختمان ها بدهد به سکته اجرا افتاده است . مهدی چمران ، رئیس شورا معتقد است : اگر زلزله ای با شدت بالا در تهران رخ دهد نه تنها فاجعه سال و قرن بلکه فاجعه تاریخ خواهد بود به همین دلیل باید برای تهران فکر اساسی کرد . او با تأکید بر اینکه ساختمان هایی که جدید ساخته می شوند ایمنی لازم را ندارند ، می گوید؛ شاهدیم ساختمان های جدید باوجوداینکه مهندس ناظر و مجری بر آن نظارت می کنند برخی در حین ساخت خراب شده اند .دغدغه دیگر ساخت وسازهای قدیم است . احیای بافت فرسوده شهری که متأسفانه تاکنون قابل توجه نبوده است و نمی توان از اقدامات انجام شده در این زمینه به عنوان یک عملکرد مثبت یاد کرد . تمام مناطق پایتخت همچنان شاهد وجود بافت های فرسوده ای است که در کوچه پس کوچه محلات مناطق شمالی، جنوبی، شرقی و غربی شهر خودنمایی می کنند .باوجودآنکه نسبت مساحت بافت فرسوده به سطح کل شهر تهران در حدود 5 درصد است ، اما نتایج حاصل از شناسایی محدوده بافت های فرسوده نشان می دهد بیش از 17 درصد از جمعیت شهر در پهنه بافت های فرسوده زندگی می کنند که بیشترین سهم آنها در مناطق 12 ، 17 و 11 متمرکزشده است . نکته حائز اهمیت این است که بالاترین آمار حوادث حریق نیز متوجه همین مناطق است . این شرایط لزوم توجه جدی به نوسازی، مقاوم سازی و ایمن سازی شهر از منظر فرسودگی را تثبیت می کند .حدودا 24 سازمان متولی نوسازی بافت فرسوده هستند و اگرچه این رقم بیانگر اقدامات مشترک تمامی این سازمان ها برای حل معضلات فرسودگی بافت های مسکونی، تهران است اما ، قطعا ساکنین بافت های فرسوده توان مالی لازم را ندارند و باید حتما دولت با پرداخت اعتبارات لازم در زمینه نوسازیها آنها را حمایت کند . موضوعی که در تخصیص اعتبار و بودجه چندان در اولویت نیست .بودجه مدیریت بحران صرف پرداخت حقوقرئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای شهر تهران می گوید : تا آبان ماه 93 تنها 2 میلیارد و 800 میلیون تومان از بودجه 20میلیاردی این سازمان محقق شد . همین نشان می دهد که مدیریت بحران برای مدیران بالادستی شهرداری ارزش و اهمیتی ندارد . به گفته معصومه آباد ، متأسفانه شهر تهران در حوزه های مختلف خدمات شهری با چالش های ایمنی بسیاری دست وپنجه نرم می کند؛ ساخت وساز در حریم مسیل ها ، فرسوده بودن برخی از شریان های حیاتی و نیز قرار گرفتن تهران در بستری لرزه خیز ، وضعیت ایمنی این شهر را در شرایطی خاص قرار داده است .وی با بیان اینکه در سال 94 نیز بودجه به میزان سال گذشته تعیین شده ، بر این باور است که این رقم تنها توان پرداخت حقوق و دستمزد ها را دارد ، همان طور که شاهد بودیم در بودجه ریزی سال 94 نیز بار دیگر همچون سال 93 ، مدیریت بحران کمترین اعتبارات یعنی حدود 3درصد حجم کل بودجه شهرداری را شامل شد و حدود 36میلیارد بودجه برای آن تصویب شده است . حال اگر حادثه ای شهر را در بربگیرد ، شهر توان مقابله با حادثه را ندارد و به قول معروف تاب آوری شهر در مقابل حادثه بسیار کم و خطرساز است . زیرا ارقام در نظر گرفته شده ، تنها به پرداخت حقوق پرسنل در طول یک سال تخصیص می یابد و نمی تواند منجر به تجهیز امکانات یا نوسازیها شود .اخلال در مراحل ساخت مانع مقاوم سازیبه گفته صاحب نظران این حوزه ضریب ایمنی در شهر ما هنوز با وضع مطلوب جهانی فاصله زیادی دارد . حال سؤال این است که آیا تاکنون به منظور ارتقای ایمنی ساخت وسازها؛ سهم پروژه های ایمن در برنامه های سال جاری، مقایسه و تطبیق آمار در کشور با سایر کشور ها چقدر است .بر اساس این گزارش ، ضعف در نحوه اجرا و روند ساخت وساز ساختمان ها ، می تواند آسیب پذیری آنها در مقابل زلزله را افزایش دهد و هرگونه اخلال در مراحل ساخت ، در نهایت باعث کاهش مقاومت ساختمان ها در برابر زلزله می شود . متأسفانه به گفته بسیاری از کارشناسان ، بیشتر ساختمان های شهری و روستایی و حتی ساخت وسازهای جدید در چندساله اخیر در برابر زلزله ای بزرگ مقاوم نیستند .این روز ها مسئولان مدام تکرار میکنند که ساختمان های فعلی ازنظر سازه ای بر اساس آیین نامه معتبر 2800 ساخته شده و مقاوم است ، درحالی که در ساخت وساز اصولی و فنی پارامترهای مختلفی وجود دارد . مثلا درصدی از طراحی و ساخت ساختمان ها به معماری آنها بازمی گردد و اگر معماران از اصول زلزله اطلاعات کافی داشته باشند ساختمان هایی طراحی می کنند که در مقابل زلزله مقاومت لازم را داشته باشند . همچنین مصالح ساختمانی که در ساختمان ها به کاربرده می شوند اگر استاندارد نباشند هرچقدر هم که طراحی درست صورت گرفته باشد ، در صورت پایین بودن کیفیت مصالح میزان مقاومت ساختمان در برابر زلزله کاهش می یابد .از دیگر پارامتر ها نحوه اجراست که اگر ساختمانی با توجه به نقشه درست اجرا نشود باعث بروز مشکلات میشود . در حال حاضر نحوه اجرا ضعف ساخت وساز در ساختمان های فعلی است . مهم تر اینکه کنترل کیفیت درست و صحیح موردنظر قرار ندارد .سناریوهای مدیریت زلزله تهرانبه این ترتیب اغلب سناریوهایی که با هدف مدیریت نمودن بحران های احتمالی تدوین می شود ، کمک به برنامه ریزی و شناخت مدیران از شرایط بعد از وقوع زلزله است یا جلوگیری از غافلگیری مدیران بحران در مقابل زلزله ، که در این زمینه سازمان مدیریت بحران اخیرا شصتمین جلسه خود را برگزار کرده است .اما برای اقدامات پیش از وقوع زلزله چه برنامه ریزی های انجام شده است ؟ قطعا هیچ سناریویی بهتر از ارزیابی و بررسی میزان آسیب پذیری ساختمان ها نیست . یعنی شناسایی سریع ساختمان هایی که در حال حاضر فاقد هرگونه سیستم مقاوم جانبی هستند زیرا وقوع زلزله های اخیر در کشورمان که منجر به خرابی و از دست رفتن جان شهروندان شد ، نشانگر وسعت آسیب پذیری و وجود ضعف های فراوان در ساختمان ها بود ، بنابراین مسئولان امر هنوز هم فرصت دارند تا از تکرار فاجعه ای دیگر جلوگیری کنند .مسئولان باید یک بار برای همیشه ، به مشکلات سازه ای در صنعت ساختمان‎ ، ضعف مهارت و دانش فنی مهندسان و مجریان ساختمانی، بروز تخلفات ساختمانی و مهم تر از آن به نگرانی شهروندان و کارشناسان نسبت به کیفیت ساختمان ها پایان دهند.