معماری و جنگ

کد مطلب : 3034 ندا سلیمانیبا نگاهی به آثار معماری دوران جنگ در کشورهای مختلف دنیا، میتوان به سادگی روح متأثر از هرج ومرج، بغض و افسردگی حاکم بر فضاها را در ماورای عناصر طراحی درک نمود. حتی بناهای حاصل از بازسازی پس از جنگ نیز عمدتاً بیتأثیر از فاکتورهای ناخوشایند اجتماعی، انسانی و اقتصادی نبوده اند. به لحاظ روان شناختی، دیوارهای ستبر و بلند، رنگ های تیره، فضاهای تاریک، درون گرایی، همه و همه عناصر مشخص و مشترک این دوران در کشورهای جنگ زده به حساب میآیند. گویی اضطراب آن روزها با روح بناها و حتی گذرها عجین گشته و مصمم هستند پیام جنگ را به آیندگان منتقل سازند و بازسازیها میخواهد عرصه را مقتدر و ایستاده نشان دهد. از طرفی ایدئولوژی جنگ نیز بیتأثیر بر فضاسازی آن دوران نبوده است. در معماری جنگ، فضاها بیشتر برای جمع و نه برای فرد خلق شده اند و این فاکتور، مفهوم مقاومت را در برابر آزادی فردی به صورتی شاخص به مخاطب القا مینماید. نکته قابل توجه این است که این معنا نه در معماریهای آن دوران که حتی در ساختمان های بمباران شده نیز استنباط میگردد. به نظر میآید مصالح و عناصر، قادر به دریافت روح اتفاقات پیرامون خود بوده اند و حماسه ها و جریان های تاریخی را در حافظه خود به صورتی زنده ضبط نموده اند. بنای ساختمان کلیسای یادبود کایزر ویلهلم در برلین یکی از این بنا ها به شمار میآید که البته مخروبه های جنگ آگاهانه بازسازی نشده اند و حکایت از دوران درد و رنج جنگ گذشته در این کشور دارند.در بررسی پیامدهای اقتصادی جنگ که البته نمیتوان تأثیر مستقیم آن را در بعد اجتماعی نیز نادیده گرفت، بسیاری از بناهای تاریخی در منطقه خاورمیانه که همواره مهد تمدن های کهن به شمار میآید در جریان جنگ های متعدد ویران گشته و یا دچار خسارت های جدی شده اند. مسجد سامرا در عراق، مجسمه بودا در افغانستان، شهر باستانی بصرا در سوریه که زمانی پایتخت امپراتوری روم باستان در جهان اعراب به شمار میآمد، مسجد العمری در شهر غزه، شهر باستانی نمرود در عراق، قلعه شوالیه ها در سوریه همه و همه نمونه هایی از معماریهای ارزشمند تاریخی میباشند که در جریان جنگ ها صدمه دیده اند. در کشور خودمان، وقوع جنگ تحمیلی ضمن اینکه برکات و آثار باارزشی به ویژه به لحاظ معنوی داشت، باعث شد علاوه بر شهرهای مرزی و روستاهای بیشماری که در جریان جنگ آسیب دیدند، به رغم تعهدات بین المللی بسیاری از آثار باارزش معماری و تاریخی نیز در طول جنگ تا مرز نابودی پیش بروند.به عنوان مثال خانه معتمد وزیری در سنندج 50 درصد تخریب شد و امروز از آن بنا یک فضای سبز باقیمانده است.تپه هگمتانه در همدان، و قلعه فلک الافلاک در خرم آباد از دیگر آثار باستانی بودند که مورد صدمه قرار گرفتند. بنای عمارت خسرو، بنای چهارتاقی، کاروانسرای عباسی و بنای تاریخی بان قلعه و قلعه تاریخی کرکه در استان کرمانشاه تا مرز تخریب آسیب دیدند. خانه صادرم الدوله، تکیه معاون الملک و تکیه بیگلربیگی و مسجد جامع کرمانشاه از گزند دشمن در امان نماندند.مناطق باستانی و بناهای تخریب شده در استان ایلام نیز بارها موردحمله و خسارت واقع شدند.هرچند در همان دوران جنگ، مرمت و بازسازی برخی از این آثار به دلیل اهمیت ویژه آنها صورت پذیرفت، اما در بسیاری از موارد روش های به کاربرده شده در بازسازی، قادر به احیای اصالت آثار نبود. بعد از جنگ به دلیل مهاجرپذیری و توسعه های فیزیکی بیرویه، بسیاری از برنامه های پیش بینیشده در این خصوص نیز به مرحله اجرا درنیامده و یا نیمه کار به حال خود رها گردید.در پایان باید گفت ایران تاکنون برای دریافت غرامت از عراق بابت خسارت های وارد شده به آثار تاریخی و تأمین بخشی از هزینه های مرمت و بازسازی اقدامی به عمل نیاورده است.