ویلا یا فضای صنعتی

کد مطلب:3209 علیرضا عظیمی*از زمان امپراتوری روم که ویتروویوس معماری را حاصل سه جزء استحکام ، قابل استفاده بودن و شعف می دانست تا به امروز ، فناوری جزء لاینفک زندگی بشر بوده است؛ اما جایگاه و نقش فناوری در معماری معاصر به چه میزان است ؟ در مجموعه یادداشت هایی که بدین منظور به چاپ خواهد رسید ، ابعاد این مسئله را شکافته و سعی می کنیم آینده این موضوع را تدقیق نماییم .باب چهارم : بررسی موردی فناوری در معماری معاصر ایران :در قسمت های پیشین بدین موضوع اشاره گردید که بتن مسلح و آهن با تأخیری 130 ساله وارد ساختمان سازی ایران شدند . همچنین بر این موضوع تأکید شد که هرچند بناهای با اسکلت بتنی نیز کم نیستند اما سیستم اسکلت فولادی به همراه آجرچینی ساده ، سیستم غالب ساختمان سازی در ایران بوده است . بناهای عمومی، ورزشی و حکومتی که اساسا توسط دولت در این سال ها ساخته شده است نیز از این قاعده مستثنا نیستند . بااین حال می توان بناهایی را در سپهر معماری معاصر ایران رصد کرد که پا را فراتر گذاشته و تلاش داشته اند با طرح مسئله های جدیتر به توسعه دانش معماری کمک نمایند .پیش از ورود به بررسی اجمالی یکی از این بناهای پیشرو ذکر نکته ای حائز اهمیت است . حقیقت آن است که توسعه فناوری های ساختمانی در ایران ، توسعه ای همگون و منظم نبوده است . درحالی که در بعضی مناطق محروم ، ساختمان سازی از کیفیت نازل بناهای خود رنج می برد ، در کلان شهر ها آسمان خراش ها و بناهای بلندمرتبه ، به عنوان یکی از نمادهای قدرتمند فناوری در معماری، موجب بروز تشویش ذهنی مردم شده اند . خصوصا اینکه ساخت این بنا ها در ایران بدون توجه به مسائل شهرسازی صورت می پذیرد که البته موضوع این نوشتار نیست و مجالی دیگر می طلبد .موضوع فناوری از آنجا که با مقوله آرامش در زندگی ارتباطی تنگاتنگ دارد ، مستلزم توازن و رشد آهسته است . عدم وجود فاکتورهای مذکور قطعا تبعاتی همچون مهاجرت ، بزهکاری، خروج سرمایه ها و سرازیر شدن تمام آنها به نقاط شلوغ تر ( همچون پایتخت ) را در پی دارد؛ بنابراین زمانی که متوجه ساخت یک اثر معماری فناورانه در شهری غیر از پایتخت ( و البته کلان شهرهای ایرانی) می شویم ، به صورت مضاعفی امیدوار و به ارزش های پنهان و ثانویه آن اثر پی می بریم . زحمت ساخت چنین بنایی توسط معمار ، ریسک کارفرما ، اثری که بر منطقه خود می گذارد ، آموزشی که با نمایش باوقار خود می دهد ، تجربه ای که با ساخت خود به پیمانکاران و نیروهای اجرایی می دهد و مهم تر از همه ، فرهنگ عمومی که ارتقا می دهد ، تنها بخشی از این ارزش های پنهان هستند .معرفی ویلای مسعودیویلای مسعودی از نوید مسعودی در منطقه سپیدان شیراز از این دست بنا هاست . این بنا همچنین برنده جایزه معتبر بینال ( دوسالانه ) معماری و معماری داخلی ایران شده است .بنا در زمینی به وسعت 3740 متر طراحی شده است ، اما تنها 190 مترمربع زیربنا دارد . «پیوستگی و تداوم بصری فضای سبز از دید ناظر که یک فضای یکپارچه و آرام را برای بیننده به وجود می آورد» کانسپت اصلی طراح عنوان شده است . بنا بر اساس رویکرد فناورانه طراحی شده است . نمایش اجزای سازه ای، استفاده از بتن اکسپوز ، پرداخت مصالح همگی صفاتی هستند که این بنا را به دیدگاه های سازه گرا نزدیک می کنند . البته این طرح خالی از اشکال نیست . نخست در معرفی اثر توسط طراح و دوم اینکه آیا رویکرد اتخاذشده برای یک ویلای آخر هفته مناسب است ؟ متأسفانه در این طرح علی رغم اتفاقات خوبی که رخ داده است شاهد عقب نشینی طراح هستیم . به بیانی دیگر ویلای مسعودی حائز ارزش هایی است؛ اما این ارزش ها را حتی طراح و خالق آنها دوست ندارد ! بنابراین طراح در ارائه اثر خود ارزش های واقعی طرح را به کناری می گذارد و ادبیات و بازی با لغات را دستاویز معرفی اثر می کند . وی از فضایی آرام و بومی سخن بر زبان آورده و مخاطب را به یاد حس دل انگیز خانه های سنتی ایرانی می اندازد؛ برای مثال وی در وصف کار خود از صفاتی همچون : «فضایی بی پیرایه و پیراسته ، ساخت بنا به صورت پیلوتی برای استراحت در زیر آن ، ضامن تأمین امنیت ، فضای تفریحی برای ساکنین ، حس یکپارچه میان آب و بنا ، چهارباغ رمزآلود تناسبات منظم و ریتمیک» استفاده می کند . حقیقت این است که طراح در ارائه طرح خود به طرح خود خیانت کرده است .در بهترین حالت ، وی نتوانسته این ایده های خود را به خط تبدیل نماید . ما برای ایده های وی احترام زیادی قائل هستیم اما طرح نهایی ویلا نیست ، بلکه فضایی صنعتی است بیشتر تا رمانتیک . اگر این طرح برنده مسابقه شده است ، به خاطر ایده های مطرح شده توسط طراح نیست ، بلکه فقط و فقط به خاطر پیشرفتی است که طرح در بعد نمایش اجزای سازه ای و پرداخت مصالح و کیفیت اجرا داشته است . البته نقش عکاسان و طراحان گرافیک نیز در ارائه طرح بی اثر نبوده است . این چالش بزرگ مسابقات معماری در ایران است که قضاوت از طریق عکس ها و از راه دور انجام می پذیرد . هرچند گاهی بازدیدهای میدانی از آثار به عمل می آید اما این موضوع فراگیر نیست و بیشتر حاصل ظن داوران به طرحی خاص است . به هرحال این رویه جهانی است و هنوز راه حلی برای آن ارائه نشده است .کارفرمای این بنا خود طراح بوده؛ بنابراین اصالت طرح به لحاظ حرفه ای زیر سؤال است . می توان اتخاذ رویکرد فناورانه را سلیقه کارفرما ( در اینجا خود طراح ) خواند . پس اشکالی بر آن وارد نیست . اگرچه کمتر کسی این بنا را برای ویلای آخر هفته خود انتخاب خواهد کرد . آخر اینکه ساخت این بنا 21 ماه زمان برده که برای ساخت 190 مترمربع زیربنا بسیار زیاد است . علت آن البته اتخاذ رویکرد فناورانه در طرح بوده است و نتیجه را در کیفیت اثر می بینیم . کیفیتی که در دیگر آثار کمتر می بینیم . که طراح البته اشاره دارد به این موضوع که سازه بنا را خود طراحی کرده و مهندس عمران صرفا محاسبات را بر عهده داشته است . اتخاذ این تصمیم نشان از تعلقات سازه ای طراح دارد و ما را بیشتر به عقیده خود نزدیک می نماید که طراح یک معمار ، با دغدغه های سازه ای و های- تک است ، هرچند علایق بومی و رمانتیک دارد. *کارشناس ارشدمعماری