معماران وشهرسازان هم مقصرند

کد مطلب: 3211 سیدسجاد موسوی: در طول تاریخ، معماری و شهرسازی همواره نقش مهمی را در زندگی اجتماعی شهروندان ایفا کرده و همواره سعی و تمایل انسان بر این بوده تا با تسلط خود بر محیط، احساس آرامش و تعادل داشته باشد؛ اما امروز نه تنها این تسلط وجود ندارد، بلکه نوعی بریدگی و جدایی بین فضاها، تجسم و ذهنیت انسان نیز به وجود آمده است و در نتیجه، حس تعلق به فضا و مکان از بین رفته است. فرایند شتاب زده، توسعه خارج از ضابطه و اصول شهرسازی نیز در اغلب شهرهای کشور، شرایط را به گونه ای تغییر داده است که این شهرها، به ویژه محله های نوساز و تازه شکل گرفته از لحاظ کالبدی و جامعه شناسی شهری دچار مشکلاتی قابل توجه شوند؛ بنابراین عرصه های خصوصی و عرصه های جمعی زندگی به گفته «چرمایف» از یکدیگر جدا نشده و هیچیک حرمت و حریم خویشتن را نیافته اند و درنهایت خانه به عوامل زیبایی و معیارهای هنرمندانه آراسته نیست. سوال این است که در پدید آمدن وضعیت حآضر تنها مسئولان و دست اندرکاران مقصرند یا اینکه معماران و شهرسازن به عنوان طراحان شهرهم نقش دارند؟ در این مطلب به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت و در شماره های آتی راهکاریی برای رفع معضلاتی که دامن گیر شهر ها شده خواهد آمد.انسان بیگانه با خانهدر برنامه ریزیهای جامع نیز، دیگر آگاهی معمار و شهرساز از آداب، روحیه ها و کاربرد مصالح مناسب و ایجاد فضای لازم منطبق با مناطق جغرافیایی متفاوت و رعایت همه جوانب در معماری به چشم نمیخورد؛ بنابراین رعایت و ملاحظه شأن و منزلت صاحب خانه و شهروند، به لحاظ آرامش روحی و روانی توأم با سنت های اسلامی که منافع انسان را در برداشته باشد، دیگر آرزویی دور شده است. امروز در جامعه ما شهرنشینان در بستر فرهنگی بیگانه و دور از سنت هایشان با شأن و منزلتی پایمال شده و هویتی نامشخص و نامعلوم زندگی میکنند تا اغتشاش و به هم ریختگی در نمای شهر از نبود یک پیوند قوی و مستحکم بین معماری و فرهنگ جامعه خبر دهد. شهر نیز مانند یک بنای نفیس معماری، ساختمانی است که در فضا قد برافراشته با این تفاوت که مقیاسی بزرگ تر دارد و تنها با گذشت زمان، شکل و سیمای نهایی خود را به دست میآورد. شهر نه تنها عاملی است که مورد مشاهده میلیون ها انسان از هر طبقه ای که باشند و هر روحیه ای که داشته باشند قرار میگیرد، بلکه محصول کار سازندگان بسیاری است که مدام ساختمان آن را بر اساس احتیاج و امیال خود تغییر میدهند. پس سیمای کلی شهر میتواند برای مدتی ثابت بماند اما اجزای آن مدام در حال تغییر هستند و بخش عمده این تغییرات، حاصل کار معماران است.اصول معماری از دیرزمان موردبحث و مطالعه قرار گرفته است. ویترویوس، معمار و صاحب نظر رومی در نخستین سده پیش از میلاد از سه اصل استحکام، آسایش و زیبایی سخن به میان آورد تا به تأثیر معماری کلاسیک یونان، نخستین سنگ های مبانی معماری را پایه گذاری کند. پس اگر نمای شهری را متشکل از بناهای شهری بدانیم، وقتی که از دید معماری با این کلمه برخورد میکنیم اشاره مستقیمی به نمای ساختمان ها داریم که حاصل کار معماران و طراحان است؛ نمای مختص یک بنا در چهارچوب پلان معماری؛ اما زمانی که زاویه دید ما شهرگرایانه باشد، بحث منظر شهری مطرح میشود که گستردگی بیشتری دارد و مجموعه المان های معماری و محیطی را که در کنار هم قرار میگیرند شامل میشود.نقشه های از پیش آماده معماریواقعیت این است که علاوه بر سازمان نظام مهندسی، شهرداریها و وزارت راه و شهرسازی که برحسب قانون وظیفه دارند. میتوان به لحاظ اخلاق حرفه ای دو گروه معمار و شهرساز را هم موردانتقاد قرار داد. مگر نه این است که تمام ساختمان هایی که میبینیم توسط معماران طراحی میشوند و مجری در اغلب موارد همان نقشه را بدون کم وکاست اجرا میکند؟ آری نباید همه تقصیرها را متوجه نظام مدیریت شهری و بسازوبفروش هایی دانست که اصولاً هدفشان از ساخت وساز کسب سود بیشتر است؛ باید از معماران پرسید که شما چقدر توانسته اید رسالت خودتان را انجام دهید؟ کیست که نداند بخش اعظم نقشه هایی که توسط شرکت های طراحی به متقاضی داده میشود، از پیش آماده بوده و با تغییرات بسیار اندکی به ساختمان های دیگر با همان متراژ تعمیم داده میشوند؛ چقدر نقشه ها با اقلیم، فرهنگ و ... ما سازگاری دارد؟ جالب اینکه معماران ما اغلب در اظهارنظرها همه بخش ها را به خاطر سوداگری مقصر میدانند جز خودشان. ممکن است تحت شرایطی سازنده و مالک نقشه دیگری برای خود اجرا کند که با نقشه معمار هماهنگ نباشد و شهرداری هم با گرفتن جریمه چشمانش را بر این تخلف ببندد اما معمار باید کاری که تصور میکند، درست است و با اخلاق حرفه ای منافات ندارد انجام دهد. همانطور که هیچ وقت جراحان با احتمال اینکه مریضشان در آینده به دلیل رعایت نکردن رژیم غذایی مناسب ممکن است دوباره مشکلش عود کند، دست از کار نمیکشند و سعی میکنند بهترین عمل ممکن را انجام دهند، معمار هم باید صرف نظر از همه چیز وجدانش را زیر پا نگذارد. متأسفانه امروز شاهدیم در برخی مسابقه هایی که با هدف انتخاب طرح معماری برای تخریب اثری تاریخی و احداث ساختمان بلندمرتبه برگزار میشود، تعداد بسیار زیادی از معماران شرکت میکنند و این یعنی فاجعه.شهرسازان همساز با شهرداریهادر بخش شهرسازی هم وضعیت به همین منوال پیش میرود. شهرداری بیشترین تراکم و بیشترین سود را در قالب طرح های تفصیلی و جامع میخواهد و جالب اینکه شهرسازان با مدیریت شهری هم صدا میشوند؛ طرح هایی بدون توجه به سرانه های خدماتی و مشکلات زیربنایی تهیه میکنند که شهر ها را به ورطه نابودی میکشاند و بعد هم برخی از شهرسازان به عملکرد شهرداریها انتقاد میکنند.عمر بناها کوتاه تر از معماران و شهرسازانمحمدمهدی محمودی، عضو هیئت علمی و استادیار دانشکده معماری پردیس هنرهای زیبای دانشگاه میگوید: «فاصله گرفتن معماران از جامعه و باور بیش ازحد به خود یک آسیب جدی در معماری امروز به شمار میآید؛ به طوریکه معماران از سال 1317 تا به امروز به دو دسته تقسیم شده اند، معمارانی که به معماری گذشته باور دارند و افراطیاند و از سوی دیگر معمارانی که با سفر به غرب، معماری آنجا را بدون توجه به فرهنگ و جغرافیا در شهرهای این مرز و بوم پیاده میکنند.»عضو هیئت تحریریه مجله معماری و شهرسازی یکی از رسالت های معماری را در بالا بردن سطح جامعه میداند و میافزاید: معماری درعین حال علمی است که باید سطح جامعه را آگاه کند؛ میبینیم که اهالی اصفهان بیش از دیگر شهرها به دلیل نقش معماری در زندگی شخصیشان از این آگاهی برخوردارند.محمودی در قبول ضعف معماران از سوی خودشان و بررسی معماری گذشته و امروز را در مسیر آینده معماری بسیار مؤثر میداند: «باید قبول کرد که ما معماران و شهرسازان در به وجود آوردن اوضاع معماری امروز مقصر هستیم خودمان بناهایی میسازیم که عمرشان کوتاه تر از خودمان است و این در معماری جای تأسف دارد.»سخن آخراین دو گروه باید در شرایط حاضر زنگ خطر را برای صنعت ساختمان و هویت شهر ها به صدا دربیاورند نه اینکه با سایر مسئولان در پدید آوردن آشفتگی بصری هم صدا شوند؛ بنابراین باید قبل از هر انتقادی به متولیان، معماران و شهرسازان، نقدی از درون به عملکرد خودشان داشته باشند و در جلسات صنفی با هم اندیشی راهکار هایی برای احیای اخلاق حرفه ای بیندیشند.