معماری فضاهای تک ای ا

کد مطلب: 3445تکیه مکانی است برای برپایی مراسم مذهبی به خصوص در ایام ماه محرم. سرگذشت تکایا در ایران حکایتی خواندنی و شنیدنی است و به نوعی به دلدادگی و اشتیاق پیروان امامان شیعه به خصوص امام حسین علیه السلام باز می گردد. بر همین اساس تکیه ها بناهایی هستند که از معماری ایرانی اسلامی سود می برند. با توجه به در پیش بودن ایام ماه محرم الحرام و تاسوعا و عاشورای حسینی مناسب دیده شد که در این شماره هفته نامه پیام ساختمان به معماری تکایا پرداخته شود. برای این منظور با بیژن علیآبادی، عضو انجمن مفاخر معماری ایران گفتگویی ترتیب داده شده که ماحصل آن را در ادامه میخوانید.پیدایش تکایاعلیآبادی درباره پیدایش تکیه در تهران می گوید: رواج تکایا در تهران به دوره صفوی بازمیگردد و رونق عزاداریهای محرم و شبیه خوانی در دوره قاجار و به دلیل علاقه ویژه ناصرالدین شاه به مناسک دهه اول محرم، ساختن تکیه در تهران اهمیت و قدر و منزلت پیدا کرد.وی ادامه می دهد: تکیه دولت را که در دوره ناصرالدین شاه احداث شده بود شاید بتوان مشهورترین تکیه تمام تاریخ ایران دانست. این تکیه را معیرالممالک به تأسی از یک تئاترخانه بزرگ فرانسه ساخته بود. دایره ای شکل و طراحی معماری آن تلفیقی از معماری ایرانی، اسلامی و فرنگی بود و جایگاه مخصوصی برای سفرای کشورهای فرنگی و دری مخصوص برای زنان که حتی عابران آنها را نمیدیدند و بعضی ویژگیهای دیگر از ویژگیهای منحصربه فرد این تکیه بود. هردو تکیه در دوره پهلوی از بین رفتند.تکیه در شهر تهراناین عضو انجمن مفاخر معماری ایران می افزاید: تکیه هرچند سابقه ای دیرین در حوزه تمدن اسلامی دارد اما در تهران به ویژه از زمانی که به عنوان پایتخت انتخاب شد، تکیه به عنوان محلی برای نگهداری ابزار و وسایل عزاداری و محل برگزاری مراسم آیینی در طول سال مانند ماه رمضان، سوگواری و به ویژه سوگواریهای ماه محرم و اجرای تعزیه بوده است.علیآبادی بیان می کند: همزمان با گسترش تهران و شکل گیری محلات، تکیه ها نیز شکلی محلی به خود میگیرند. در آستانه مشروطیت در تهران از بیش از 50 تکیه نام برده اند که بیشتر آنها تکایای محلی بوده اند از قبیل تکایای نوروزخان، زنبورک خانه، سرپولک، اودلاجان، هفت بند و ...از سوی دیگر شکل گیری شیوه های جدید تجارت و مشاغل و گروه بندی آنها به تشکیل حسینیه ها و تکیه هایی با کارکرد صنفی انجامید، از قبیل تکیه زرگرها، حلبیسازها، حداد و آهن فروش، کفاش، خرازیفروش و...وی قدیمیترین تکیه باقیمانده از تهران قدیم را «تکیه نیاوران» می داند و یادآور می شود: این تکیه در حقیقت تکیه تابستانی بوده است. در سال های تلاقی تابستان و محرم این تکیه رونق بسیاری پیدا میکرد. در این تکیه تصویرهایی از برخی چهره های نقاشی قهوه خانه ای ایران نیز دیده میشود. اهمیت تکیه ها و هیئت ها در زندگی مردم شهرها به برگزاری این گونه مراسم خلاصه نمیشد و در واقع این هیئت ها همزمان با نقش مذهبی، نقشی اجتماعی داشتند و مانند یک نهاد اجتماعی عمل میکردند.معماری فضاهای تکیه هاعلیآبادی در ادامه به معماری تکیه ها می پردازد و می گوید: این تکیه ها ازنظر معماری به دو گروه یک طبقه و چند طبقه تقسیم میشود. تکیه های سنتی یک طبقه شامل یک حیاط مرکزی که در وسط آن میدان میدانک یا جایگاه تعزیه و شیبه خوانی دارد که این میدانک از اطراف حدود 80 سانتیمتر تا 5/1 متر بلندتر است و فرم آن در اکثر تکایا فرم 8 ضلعی است و در برخی تکایا مربع شکل است. در تکایایی که سرپوشیده است اکثر در چهار طرف این محوطه چهار یا هشت ستون قرار دارد. در اطراف این قسمت محوطه یا معبر و گذر است و سپس سکو یا حجره ها قرار دارد.وی اضافه می کند: برخی حجره ها در تکایای قدیم به یکدیگر راه نداشته و پوشش این حجره ها به صورت تاق و قوس بوده است. فرش کف محوطه این تکیه ها از سنگ فرش یا آجرپوش و فرش کف حجره ها و سکوی وسط آجرفرش بوده است. در بعضی از تکایا قسمت حجره ها دوطبقه بوده و در چهارگوشه پله ارتباطی از طبقه هم کف به اول احداث گردیده است و این پله ها اکثراً تا بام ادامه داشته و در هنگام کثرت جمعیت عده ای جهت نظاره کردن به بام میرفتند. طبقه دوم این گونه تکایا معمولاً مختص بانوان بوده به طوریکه با استفاده از پله رفت وآمد بانوان قابل رؤیت مردان حاضر در حجره ها نباشد.