عوامل سکونت گریزی شهرهای جدید

کد مطلب : 3125متولی ساماندهی و توسعه شهرهای جدید، برای درمان «خواب آلودگی و سکونت گریزی» این مناطق، تصمیم گرفته با معماری دومنظوره، ضمن بازسازی ساختار شهرهای جدید موجود، همزمان نسل نو این شهرها را تأسیس کند. 19 شهر جدید فعلی، ظرفیت جذب حداقل 4/ 2 میلیون نفر را دارد؛ اما فقط 734 هزار نفر در آنها ساکن هستند. 5 عامل فرار جمعیتی در شهرهای جدید که مهم ترین شان «رقابت منفی کلان شهرها در پذیرش جمعیت» و مابقی شامل «مکانیابی نامناسب، خلأ سیستم حمل ونقل سریع و ارزان، نبود مراکز شغلی و ضعف خدمات شهری» است، سبب شده شهرهای جدید در تحقق اهداف اولیه – اسکان جمعیت مازاد و تأمین مسکن جدید–ناکام بمانند. قرار است تا سال 1400 با افزایش تعداد شهرهای جدید به 25 شهر، جمعیت پذیری این مناطق به 6/ 7 میلیون نفر برسد.متولی ساخت، نگهداری و توسعه شهرهای جدید کشور، با شناسایی «5 عامل سکونت گریز» در این مناطق، تصمیم دارد از طریق بازسازی ساختار درونی شهرهای جدید، خواب آلودگی این شهرها را درمان کند.بر این اساس نسل نو شهرهای جدید که حاوی 19 شهر جدید فعلی و 6 شهر آماده تأسیس خواهد بود، با هدف «اسکان پایدار» دو گروه شامل جمعیت سرریز کلان شهرها و متقاضیان جدید مسکن ایجاد میشود. با طراحی یک معماری دومنظوره توسط شرکت عمران شهرهای جدید، قرار است به نیروی دافعه سکونتی در این شهرها جهت معکوس داده شود تا نیاز به اسکان «جمعیت مازاد شهرهای بزرگ» و همچنین به «متقاضیان جدید مسکن» در 25شهر جدید پاسخ داده شود.در حال حاضر طبق آخرین سرشماری از وضعیت شهرهای جدید، 735 هزار نفر در 19 شهر جدید ساکن هستند که با توجه به 660 هزار واحد مسکونی ساخته شده در این نقاط و بُعد خانوار، مشخص میشود جمعیت ساکن، کمتر از نصف ظرفیت سکونتی این تعداد شهر جدید است. بررسیهایی که شرکت عمران شهرهای جدید – زیرمجموعه وزارت راه و شهرسازی- دراین باره انجام داده حاکی است: طی حداقل 10 سالی که از عمر شهرهای جدید میگذرد «رقابت منفی کلان شهرها با شهرهای جدید در جذب جمعیت» به عنوان مهم ترین عامل فرار سکونتی از شهرهای جدید باعث شده این نقاط در پذیرش بادوام جمعیت ناکام بمانند و به واسطه تراکم فروشی و ساخت وسازهای خارج از ظرفیت در شهرهای بزرگ، مسیر استقرار جمعیت در شهرهای جدید همواره از سکونت در کلان شهرها ناهموارتر باشد.در این میان، مکانیابی نامناسب برای تأسیس شهرهای جدید که ناشی از محدودیت زمین دولتی بوده، باعث غفلت از «هسته اولیه دارای هویت جمعیتی» شده و درنتیجه، شهرهایی با کمترین پیوند اجتماعی در نقاط دوردست احداث شده که این موضوع خود در نقش دومین عامل سکونت گریزی مطرح است. فقدان مراکز شغلی جذاب در شهرهای جدید، نبود سیستم حمل ونقل سریع و ارزان بین شهرهای جدید و شهرهای مادر و همچنین ضعف خدمات زیربنایی و روبنایی مجموعه عوامل دیگری هستند که تاکنون مانع از جذب جمعیت در شهرهای جدید شده اند. برای رفع این چالش ها، شرکت عمران شهرهای جدید در راستای نیازسنجیهای صورت گرفته در طرح جامع مسکن، پیشنهاد «توسعه منفصل» شهرها برای تأمین یک میلیون واحد مسکونی جدید در سال را ارائه کرده است. در هدف گذاری صورت گرفته، تا سال 1400 جمعیت پذیری 25 شهر جدید 10 برابر میشود و امکان استقرار پایدار 7 میلیون و 600 هزار نفر در این مناطق فراهم میآید. برای 6 شهر جدید در آستانه تأسیس، موافقت اصولی شورای عالی شهرسازی صادر شده و مکان احداث آنها استان های تهران، اصفهان، آذربایجان شرقی، بوشهر، سیستان و بلوچستان و قم تعیین شده است. در قالب نسل نو شهرهای جدید، این نقاط باید از جذابیت کافی برای گردشگری و اشتغال زایی – به خصوص در بخش های صنعت و تجارت- برخوردار باشند تا انگیزه سکونت پایدار در آنها تقویت شود. شهرهای جدید تا سال 1400، باید سالانه 30 درصد از کل نیاز یک میلیونی به مسکن را تأمین کند.شرکت عمران شهرهای جدید برای این منظور، دسترسی به سیستم حمل ونقل سریع و ارزان قیمت – مترو- برای کلیه 25 شهر جدید را جزو اولویت کاری خود تعیین کرده است و برای از بین بردن سایر عوامل سکونت گریز، در نظر دارد سرانه انواع خدمات سکونتی در شهرهای جدید را از طریق مشارکت عمومی و بخش خصوصی افزایش دهد. متولی شهرهای جدید در دولت، با تأیید پدیده جدانشینی کم درآمدها در برخی از همین شهرها، شکل ساخت وسازهای پیش رو را بر مدار «اختلاط نشینی طبقات مختلف درآمدی» طراحی کرده است، به این معنی که بخشی از پروژه های مسکن اجتماعی که در شهرهای جدید احداث خواهند شد به صورت مسکن مهر -که کل محله ها برای این طرح زیر بار ساخت وساز رفت- نخواهد بود بلکه ترکیبی از جامعه هدف مسکن اجتماعی و سایر متقاضیان مسکن دهک های بالاتر در ساختمان های جدید اسکان خواهند یافت. فرآیند 8 مرحله ای برای نسل نو شهرهای جدیدمحسن مجذوب، معاون مدیرکل دفتر توسعه مسکن شرکت مادر تخصصی عمران شهرهای جدید در این باره میگوید:« ایجاد شهرهای جدید به منظور تمرکززدایی از شهرهای بزرگی که دارای سرریز جمعیتی بوده و با محدودیت هایی در گسترش فیزیکی مواجهند، با هویت مستقل یا به صورت اقماری یکی از ایده های غالب نزد متخصصان شهرسازی و برنامه ریزان شهری و یکی از اصلیترین شیوه های تمرکززدایی در جهان است. مهم ترین ویژگی شهرهای جدید که در قالب تمرکززدایی از کلانشهرها مطرح است، کنترل روند رو به رشد مهاجرت و پاسخگویی به تقاضای بالقوه مسکن در کشورهای مختلف بوده است.وی میافزاید:« از منظری دیگر، در حال حاضر حدود سه چهارم تولید ناخالص ملی در فضای اقتصادی شهرها در گردش است که چنین روندی نیاز به نگرشی منطقی به منظور توزیع متعادل و پراکنش اصولی جمعیت شهرنشین دارد و دراین بین شهرهای جدید نیز به لحاظ ویژگیهای متعدد و مثبتشان توجهی جدیتر و نگاهی عمیق تر را در مقیاس ملی میطلبد. در نگاهی کلی میتوان دو راهکار توسعه افقی (توسعه متصل پیرامونی) یا توسعه عمودی آنها را برای برنامه ریزی اسکان جمعیت فزاینده شهرنشین انجام داد. توسعه افقی و گسترش سطحی شهر در صورت وجود اراضی و نبود موانع فیزیکی مشکلاتی نظیر بیتوجهی به اقتصاد زمین و ارزش اقتصادی آن، تخریب اراضی کشاورزی و باغ ها که سرمایه های گرانبهایی هستند، معضلات خدمات رسانی، افزایش مشکلات ترافیکی، آلودگی و زیست محیطی و نظایر آن را به دنبال دارد. در حالت دوم، بالا بردن افزایش تراکم درونی شهر با توسعه عمودی آنها نیز مشکلاتی چون عدم امکان تأمین اراضی موردنیاز، ناکافی بودن عرض شبکه معابر، بالا رفتن قیمت زمین، کاهش مطلوبیت خدمات، ناهماهنگی سیمای شهری و نظایر آن را در پیش رو دارد. چیزی که به عنوان گزینه ای مناسب میتواند بسیاری از مشکلات و ناهماهنگیهای دو راهکار مذکور را از پیش رو بردارد، ضمن استفاده مطلوب از ظرفیت درونی شهرها، توسعه منفصل در قالب شهر جدید خواهد بود.»همپوشانی طرح های تأمین مسکن در کشور با طرح های نسل نوین شهرهای جدید میتواند فواید بسیاری را حاصل کند؛ به طوریکه تأمین مسکن اقشار مختلف درآمدی بدون ایجاد نقاط فقیرنشین، خلق محیطی پایدار حائز سرمایه های اجتماعی، تأمین حمل ونقل سریع و ارزان برای شهرهای جدید، برخورداری از کیفیت محیطی و کیفیت زندگی بالای سکونت، پیش بینی فرصت های اشتغال و نقش اقتصادی برای شهرهای جدید متکی بر ظرفیت های محلی و منطقه ای، یکپارچگی در سیاست گذاری و مدیریت توسعه شهری (محدود کردن گسترش بیرویه شهرهای نابسامان موجود)، ایفای نقش فعال در تأمین خدمات و زیرساخت ها در قالب مشارکت عمومی و خصوصی، نظام مدیریتی نوین در شهرهای جدید و... همگی از محاسن این همپوشانی است.برای این منظور 8 پیش نیاز به شرح زیر لازم است:استفاده از ظرفیت شهرهای جدید در نظام برنامه ریزی مسکن با توجه به بهره مندی شهرهای جدید از اراضی کافی و مناسب توسعه، پیگیری اهداف آمایش سرزمین و سلسله مراتب نظام شهری کشور در قالب نسل نوین شهرهای جدید، یکپارچگی در سیاست گذاری و مدیریت توسعه شهری (محدود کردن گسترش بیرویه شهرهای نابسامان موجود)، کاهش فشار ساخت وساز در محدوده شهرهای موجود به خصوص کلان شهرها و خودداری از به کارگیری سیاست های متناقض، توسعه شهرهای جدید برخوردار از کیفیت محیطی و کیفیت زندگی بالا، پیش بینی فرصت های اشتغال و نقش اقتصادی برای شهرهای جدید متکی بر ظرفیت های محلی و منطقه ای، ایفای نقش فعال در تأمین خدمات و زیرساخت ها در قالب مشارکت عمومی- خصوصی و در نهایت جلوگیری از تراکم فروشی و افزایش محدوده شهرها در نقاطی که دارای طرح شهر جدید هستند.