80 درصد شهرها در خطر زلزله

کد مطلب : 3456 اردیبهشت امسال رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی از امضای تفاهم نامه با دانشگاه برکلی کالیفرنیا به منظور تبادل اطلاعات مشترک در زمینه مهندسی زلزله و داده های شبکه های شتاب نگاری خبر داده و اعلام کرد: با امضای این قرارداد مرکز تحقیقات راه، مسکن و ساختمان با ارسال اطلاعات دستگاه های شتاب نگاری خود به مرکز تحقیقات مهندسی زلزله پاسیفیک این دانشگاه میتواند از اطلاعات موردنیاز زلزله های مختلفی که در آن کشور رخ داده، استفاده کند. باگذشت بیش از حدود شش ماه از امضای آن تفاهم نامه، به سراغ دکتر محمد شکرچی زاده، رئیس مرکز تحقیقات رفتیم تا ببینیم چه مقدار از آن تفاهم نامه اجرایی و چه نتایجی، به ویژه برای تهران حاصل شده است.پیام ساختمان: تفاهم نامه با دانشگاه برکلی در چه مرحله ای از اجراست؟بر اساس آن تفاهم نامه اطلاعات مربوط به شبکه گسترده دستگاه های شتاب نگاری ما در داخل کشور با اطلاعات آنها از شبکه شتاب نگاریشان در ایالت کالیفرنیا مبادله شد. مبادله و پردازش کردن این اطلاعات به ما کمک میکند تا بتوانیم سیستم های مرتبط با هشدار سریع زلزله را راه اندازی کنیم. در شهرهای بزرگ کشورمان که در معرض خطر زلزله هستند و بزرگ ترین آنها شهر تهران است که با خطر نسبی بسیار زیاد دسته بندیشده، یکی از کارهای مهمی که میتوان انجام داد راه اندازی شبکه پاسخ سریع یا شبکه اقدام سریع است. خوشبختانه با مبادله اطلاعات با دانشگاه برکلی و مجموعه تحقیقاتی «پیر» اطلاعاتی را ردوبدل کردیم که آماده سازی آن اطلاعات برای راه اندازی این شبکه بسیار کمک میکند. متخصصان دانشگاه برکلی هم اعلام آمادگی کرده اند که وقتی ما قسمت سخت افزاری این سامانه ها را راه اندازی کنیم به ما کمک کنند تا این شبکه در شهر تهران مستقر شود. هفته گذشته هم جلسه ای با کمیسیون عمران شورای شهر تهران داشتیم و آنها هم علاقه مندیشان را برای کمک به ما برای راه اندازی این شبکه اعلام کردند. از سال گذشته که این ارتباط را آغاز کردیم تاکنون نتایج خوبی داده و میتواند نتایج حاصله برای راه اندازی این سامانه ها بسیار به ما کمک کند.پیام ساختمان: به شکل دقیق تر بفرمایید این سامانه ها چه میکنند؟ما از این سامانه ها برای کسب اطلاعات زلزله چند ثانیه قبل از وقوع استفاده میکنیم. در زلزله دو موج مهم داریم: موج اولیه که مخرب نیست و میتوانیم بلافاصله با دستگاه های شتاب نگار آن را دریافت و ظرف چند ثانیه با روش های علمی، از بزرگای زلزله اطلاع پیدا کنیم. با این کار میتوانیم با امواج رادیویی به سرعت به سامانه های مهمی که مرتبط با زیرساخت هاست (مثل شبکه گاز و ایستگاه های مترو) اطلاع رسانی کنیم. سرعت موج دوم زلزله کمتر ولی مخرب است. با توجه به موقعیت گسل های تهران، ما پیش بینی میکنیم بین این دو موج 20 تا 25 ثانیه فاصله است. این مدت کوتاه فرصت اطلاع رسانی عمومی را نمیدهد ولی این فرصت را میدهد که بتوان برخی شبکه ها را از مدار خارج کرد و از خسارت هایی که میتواند به واسطه وقوع آتش سوزی یا آلوده شدن آب اتفاق بیفتد و مشکلات دیگر ایجاد کند جلوگیری کنیم.پیام ساختمان: 25 ثانیه زمان کمی نیست؟البته زلزله پیش نشانگرهایی هم دارد که ازنظر قطعیت علمی، خیلی دقیق نیستند. بررسیها نشان داده که قبل از زلزله تغییری در سطح آب زیرزمینی، ساطع شدن بخارات از سطح زمین، حرکت برخی جانوران و حیوانات دیده میشود. کشورهایی که زلزله برایشان مهم است و وقوع آن میتواند به شکل جدی به آنها آسیب بزند علیرغم اینکه میزان قطعیت این روش ها زیاد نیست ولی به سمت آنها رفته اند و در کشور ما هم شخص وزیر کشور در این خصوص دستور داده اند تا موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران روی این موارد پیش نشانگرها کار کند. غیر از پیش نشانگرهای زلزله، روش هایی که دنیا به سمت آنها روی آورده همین شبکه های شتاب نگاری و سامانه هشدار سریع است، مثلا کشور ترکیه در شهر استانبول این سامانه ها را مستقر کرده،هرچند آنها خیلی دیرتر از ما شبکه های شتاب نگاری را به کار گرفتند. در اروپا هم کشورهایی مثل رومانی و ایتالیا که زلزله برایشان اهمیت دارد این سامانه ها را مستقر کرده اند.پیام ساختمان: با استقرار این سامانه ها در ثانیه های قبل از وقوع زلزله نمیتوان به عموم اطلاع رسانی کنیم؟البته در ژاپن این کار را میکنند. این سامانه اولین بار در ژاپن حدود سال 2000 میلادی برای متوقف کردن قطارهای سریع السیر استفاده شد. چون آنها قطارهای سریع السیر زیاد و زلزله های مهیبی دارند، با استفاده از موج اولیه سرعت قطارها را کاهش میدهند. این کار الآن گسترده تر شده و اطلاع رسانی عمومی در شبکه رسمی تلویزیونی هم انجام میدهند و مردم هم یاد گرفته و عادت کرده اند. تقریباً مثل کاری که ما در زمان جنگ میکردیم که تا رادار حرکت هواپیماهای دشمن را ثبت میکرد بلافاصله قبل از اینکه هواپیما به شهرها برسند با استفاده از شبکه رادیویی اطلاع رسانی میکردند. چون سرعت حرکت امواج رادیویی از سرعت هواپیماها بیشتر است.پیام ساختمان: احتمال زلزله در تهران چه قدر است؟ما ازنظر علمی در حد 20 تا 25 ثانیه قبل از وقع میتوانیم از آن مطلع شویم و موسسه ژئوفیزیک هم در حال کار بر روی پیش نشانگرهاست ولی پیش بینی بیش روز یا ساعات قبل از آن شدنی نیست. با توجه به سوابق زلزله خیزی هر منطقه و حرکت هایی که زمین مرتب دارد–چون ما تقریباً هر هفته دو زلزله با بزرگای بیش از چهار داریم – گسل های مناطقی که حرکت های قابل توجه دارند مانیتورینگ میشود و با توجه به سوابق آنها، شهرها را در آیین نامه ها دسته بندی میکنیم. بر این اساس 80 درصد شهرهای ما با خطر زلزله زیاد یا خیلی زیاد مواجه هستند که ازجمله آنها تهران با خطر نسبی خیلی زیاد است. در حقیقت معدود مناطق کشور هستند که احتمال زلزله خیزی آنها کم باشد. این روش ها ازنظر علمی در دنیا تجربه شده و ما هم در آیین نامه هایمان، ازجمله آیین نامه 2800 اینها را اعمال میکنیم و شتابی که برای طراحی ساختمان ها در هر منطقه ای با توجه به میزان شدت زلزله خیزی نظر میگیریم، متفاوت است.پیام ساختمان: ساختمان های تهران چه قدر در برابر زلزله مقاوم است؟آمارگیری که از ساختمان های تهران انجام شده در مناطق مختلف شهر فرق میکند ولی با قطعیت قابل قبولی میتوان گفت مطابق آیین نامه ها، شتابی که برای 30 تا 40 درصد ساختمان های تهران در طراحی در نظر گرفته شده، کافی نیست و درنتیجه آن ساختمان ها مقاومت کافی ندارند.پیام ساختمان: برای این موضوع چه میتوان کرد؟یک مسئله مهم این است که آموزش آمادگی در برابر زلزله و بالا بردن فرهنگ مردم برای زلزله را جدی بگیریم. باید مردم را نسبت به این مسائل حساس کنیم. کسانی که میخواهند خانه بخرند به نمای ساختمان یا تأسیسات آن نگاه میکنند که کار درستی است ولی قطعاً پارامتر مهم تر، میزان مقاومت اسکلت و حتی عناصر غیر سازه ای آن ساختمان است. علاوه بر این باید ساختمان های بزرگ و حیاتی، مقاوم سازی شوند. بعد از زلزله بم بودجه قابل توجهی در نظر گرفته شد تا ساختمان های مهم در کشور مقاوم سازی شوند و کار تا حد زیادی پیش رفت ولی بعدها به لحاظ محدودیت منابع مالی، بودجه کاهش یافت و با توجه به شرایط فعلی دولت هم فعلاً نمیتوان انتظار زیادی در این خصوص داشت. از دیگر کارهایی که میشود کرد یکی این است که سامانه های هشدار سریع را گسترش دهیم ولی مهم تر از آن این است که در ساخت ساختمان هایی که امروز شروع میکنیم حداقل ملاحظات پیشگیری از زلزله را جدی بگیریم. خوشبختانه ما ازنظر آیین نامه و دستورالعمل قوی و در سطح بهترین کشورهای دنیا هستیم. رعایت ویرایش چهارم آیین نامه 2800 از اوایل مهرماه برای طراحی ساختمان ها برای تمام نقاط کشور اجباری است.ضمن اینکه کار علمی بسیار خوبی برای آن انجام شده و باید مهندسان ما آن را جدی بگیرند تا حداقل خطر جدیدی ایجاد نکنیم.